MESJASZ

Tytuł pochodzący od hebrajskiego rdzenia czasownikowego maszách, oznaczającego „posmarować” lub „namaścić” („pomazać”) (Wj 29:2, 7; por. BT). Mesjasz (Maszíach) to inaczej „namaszczony; pomazany” bądź „pomazaniec”. Greckim odpowiednikiem tego terminu jest Christòs, czyli Chrystus (Mt 2:4, przyp. w NW).

W Pismach Hebrajskich imiesłów maszíach bywa odnoszony do wielu ludzi. „Pomazańcem” — dosłownie „mesjaszem” — Jehowy nazywano Dawida, oficjalnie wyznaczonego na króla przez namaszczenie olejkiem (2Sm 19:21; 22:51; 23:1; Ps 18:50). Miano to nadano też innym królom, takim jak Saul i Salomon (1Sm 2:10, 35; 12:3, 5; 24:6, 10; 2Sm 1:14, 16; 2Kn 6:42; Lam 4:20). Poza tym słowem „pomazaniec” określano arcykapłana (Kpł 4:3, 5, 16; 6:22). Za „pomazańców” Jehowy uznano patriarchów Abrahama, Izaaka i Jakuba (1Kn 16:16, 17, 22, przyp. w NW). I wreszcie tytuł ten odniesiono do króla perskiego Cyrusa, gdyż Bóg wyznaczył go do wykonania pewnego zadania (Iz 45:1; zob. NAMASZCZANIE).

W Chrześcijańskich Pismach Greckich używa się słowa Messías, będącego transkrypcją terminu hebrajskiego; w Jana 1:41 wyjaśniono, że słowo to „w tłumaczeniu znaczy: Chrystus” (zob. też Jn 4:25). Określenie Christòs występuje niekiedy samodzielnie w odniesieniu do prawdziwego Mesjasza, czyli Pomazańca, lub do kogoś, kto się za niego podaje (Mt 2:4; 22:42; Mk 13:21). Najczęściej jednak tytuł Christòs towarzyszy imieniu Jezus — w wyrażeniach „Jezus Chrystus” albo „Chrystus Jezus”, wskazujących, że to on jest Mesjaszem. Czasami gdy pojawia się osobno, wyraźnie odnosi się do Jezusa Chrystusa, np. w zwrocie: „Chrystus za nas umarł” (Rz 5:8; Jn 17:3; 1Ko 1:1, 2; 16:24; zob. CHRYSTUS).

Mesjasz w Pismach Hebrajskich. W Daniela 9:25, 26 słowo Maszíach oznacza wyłącznie przyszłego Mesjasza (zob. SIEDEMDZIESIĄT TYGODNI). Niemniej odnosi się do niego także wiele innych wersetów Pism Hebrajskich. Na przykład Psalm 2:2 pierwotnie zapewne dotyczył próby obalenia pomazańca Dawida podjętej przez królów filistyńskich. Jednakże proroctwo to miało się spełnić po raz drugi na przepowiedzianym Mesjaszu, co wynika z Dziejów 4:25-27, gdzie zostało zastosowane do Jezusa Chrystusa. Poza tym szereg mężczyzn nazwanych „pomazańcami” (m.in. Dawid, arcykapłani izraelscy czy Mojżesz, do którego w Heb 11:23-26 odniesiono przymiotnik ‛Chrystusowy’) w różny sposób wyobrażało Jezusa Chrystusa oraz jego działalność.

Proroctwa, w których nie występuje tytuł „Mesjasz”. Żydzi uważali, że w Pismach Hebrajskich do Mesjasza nawiązuje proroczo także sporo wersetów niezawierających tego tytułu. Alfred Edersheim naliczył 456 fragmentów, które „starożytna synagoga uznawała za mesjańskie”, a na słuszność tego poglądu wskazuje 558 wzmianek w najstarszych pismach rabinicznych (The Life and Times of Jesus the Messiah, 1906, t. I, s. 163; t. II, ss. 710-737). Na przykład w Rodzaju 49:10 zapowiedziano, że laska rozkazodawcy będzie należeć do plemienia Judy, z którego miał się wywodzić Szilo. Targum Onkelosa, targumy jerozolimskie oraz midrasze zgodnie odnoszą określenie „Szilo” do Mesjasza.

W Pismach Hebrajskich jest wiele proroctw szczegółowo mówiących, skąd będzie pochodzić Mesjasz, kiedy się pojawi, czym będzie się zajmował, jak zostanie potraktowany i jaką rolę odegra w zamierzeniu Bożym. Te różne wskazówki składają się na jeden wielki obraz, który miał pomóc prawdziwym czcicielom Boga rozpoznać Mesjasza i stać się fundamentem wiary w niego jako Wodza posłanego przez Jehowę. Żydzi nie pojęli zawczasu wszystkich proroctw odnoszących się do Pomazańca, ale z czterech Ewangelii wynika, że wiedzieli dostatecznie dużo, by go rozpoznać, gdy rzeczywiście się pojawił.

Co wiedziano w I wieku n.e. Dzięki dostępnym informacjom historycznym można się zorientować w ogólnych zarysach, co w I w. wiedzieli Żydzi o Mesjaszu. Najwięcej na ten temat mówią sprawozdania ewangeliczne.

Król i syn Dawida. Żydzi byli zgodni co do tego, iż Mesjasz będzie królem z linii rodowej Dawida. Kiedy astrolodzy spytali: „Gdzie jest ten narodzony król Żydów?”, Herod Wielki zdał sobie sprawę, że chodzi im o Chrystusa (Mt 2:2-4). Później sam Jezus zapytał faryzeuszy, czyim potomkiem miał być Chrystus, czyli Mesjasz. Co prawda owi przywódcy religijni nie wierzyli w Jezusa, lecz wiedzieli, że Mesjasz miał być synem Dawida (Mt 22:41-45).

Urodzony w Betlejem. W Micheasza 5:2, 4 zaznaczono, że „władca w Izraelu”, który „będzie wielki aż po krańce ziemi”, ma się wywodzić z Betlejem. Rozumiano, iż odnosi się to do Mesjasza. Kiedy Herod Wielki zapytał naczelnych kapłanów oraz uczonych w piśmie, gdzie miał się narodzić Mesjasz, odrzekli: „W Betlejem Judejskim”, po czym powołali się właśnie na Micheasza 5:2 (Mt 2:3-6). Wiedzieli o tym nawet niektórzy prości ludzie (Jn 7:41, 42).

Prorok, który dokona wielu znaków. Bóg przepowiedział za pośrednictwem Mojżesza pojawienie się wielkiego proroka (Pwt 18:18). Żydzi oczekiwali go właśnie za czasów Jezusa (Jn 6:14). Sposób, w jaki w Dziejach 3:22, 23 Piotr przytoczył słowa Mojżesza, wskazuje na to, że powszechnie uznawano mesjański charakter wersetu z Powtórzonego Prawa 18:18 i że apostoł wiedział, iż zgadzają się z tym nawet jego przeciwnicy religijni. Również Samarytanka przy studni uważała, że Mesjasz będzie prorokiem (Jn 4:19, 25, 29). Poza tym ludzie spodziewali się po nim dokonywania znaków (Jn 7:31).

Różnice w poglądach. Chociaż ogół Żydów oczekiwał nadejścia Mesjasza, to najwyraźniej poszczególne osoby miały na jego temat rozmaite poglądy. Na przykład nie każdy wiedział, iż narodzi się on w Betlejem (Mt 2:3-6; Jn 7:27). Niektórzy sądzili też, że Prorok i Chrystus to dwie różne postacie (Jn 1:20, 21; 7:40, 41). Pewnych proroctw o Mesjaszu nie rozumieli nawet uczniowie Jezusa — zwłaszcza tego, co zapowiedziano o jego odrzuceniu, cierpieniach, śmierci i zmartwychwstaniu (Ps 16:10; Iz 53:3, 5, 12; Mt 16:21-23; 17:22, 23; Łk 24:21; Jn 12:34; 20:9). Zarówno dla nich, jak i dla osób, które jeszcze do nich nie dołączyły, proroczy charakter tych fragmentów Pism Hebrajskich stał się oczywisty dopiero wtedy, gdy dane wydarzenia się rozegrały i gdy owe proroctwa zostały objaśnione (Łk 24:45, 46; Dz 2:5, 27, 28, 31, 36, 37; 8:30-35). Ponieważ większość Żydów nie rozumiała, że Mesjasz musiał cierpieć i umrzeć, pierwsi chrześcijanie mocno to podkreślali, kiedy dawali im świadectwo (Dz 3:18; 17:1-3; 26:21-23).

Mylne oczekiwania. Jak wynika z relacji Łukasza, kiedy Jezus pojawił się na ziemi, wielu Żydów tęsknie wyglądało Mesjasza. Należał do nich Symeon, który „oczekiwał pocieszenia Izraela” i „wyzwolenia Jerozolimy”, gdy małego Jezusa przyniesiono do świątyni (Łk 2:25, 38). W czasie służby publicznej Jana Chrzciciela lud również „trwał w oczekiwaniu” na Chrystusa, czyli Mesjasza (Łk 3:15). Sporo osób sądziło jednak, że będzie on odpowiadać ich utartym wyobrażeniom. Proroctwa z Pism Hebrajskich ukazywały go w dwóch różnych rolach: Według jednych miał on być ‛pokorny i przyjechać na ośle’, według drugich zaś miał nadejść „z obłokami niebios”, by unicestwić przeciwników i podporządkować sobie wszystkich władców (Za 9:9; Dn 7:13). Żydzi nie rozumieli, że proroctwa te odnoszą się do dwóch różnych momentów w dziejach i że jedno przyjście Mesjasza będzie bardzo odległe w czasie od drugiego.

Źródła żydowskie potwierdzają relację z Łukasza 2:38, gdzie powiedziano o oczekiwaniu na wyzwolenie Jerozolimy. The Jewish Encyclopedia (1976, t. VIII, s. 508) podaje, że Żydzi „tęsknili za obiecanym wybawcą z domu Dawida, który by ich uwolnił spod jarzma znienawidzonego, obcego uzurpatora, położył kres bezbożnej władzy Rzymu i ustanowił własne pokojowe rządy”. Próbowali uczynić go ziemskim królem (Jn 6:15). A gdy nie spełnił ich nadziei, odrzucili go.

Jan Chrzciciel i jego uczniowie widocznie także oczekiwali, iż Mesjasz będzie ziemskim królem. Jan wiedział, że Jezus jest Mesjaszem i Synem Bożym, był bowiem świadkiem, jak został on namaszczony duchem świętym i jak Bóg osobiście wyraził mu swe uznanie. Trudno więc zarzucić Janowi brak wiary (Mt 11:11). Dlatego jego pytanie: „Czy mamy oczekiwać innego?” mogło oznaczać: „Czy mamy się spodziewać, że ktoś inny spełni wszystkie nadzieje Żydów?” Chrystus w odpowiedzi wskazał na swe dzieła (przepowiedziane w Pismach Hebrajskich) i dodał: „Szczęśliwy jest ten, kto się mną nie zgorszył”. Co prawda jego odpowiedź podkreśliła potrzebę wiary i rozeznania, ale na pewno zadowoliła i pokrzepiła Jana, utwierdzając go w przekonaniu, że to Jezus urzeczywistni obietnice Boże (Mt 11:3; Łk 7:18-23). Również sami uczniowie Jezusa aż do jego wniebowstąpienia przypuszczali, że w tym czasie uwolni on Izraela od dominacji pogan i ustanowi ziemskie królestwo (odradzając panowanie dynastii Dawidowej) (Łk 24:21; Dz 1:6).

Fałszywi mesjasze. Po śmierci Jezusa Żydzi zgodnie z jego zapowiedzią poszli za różnymi fałszywymi mesjaszami (Mt 24:5). „Ze słów Flawiusza wynika, że w pierwszym stuleciu, przed zburzeniem Świątyni [w 70 r.], powstało kilku mesjaszów, którzy obiecywali uwolnienie spod jarzma rzymskiego i znajdowali chętnych naśladowców” (The Jewish Encyclopedia, t. X, s. 251). Jednym z najbardziej znanych pseudomesjaszów był Bar Kochba (Bar Kosiba), powitany w 132 r. n.e. jako Mesjasz i król. Stanął na czele powstania, które zostało zdławione przez żołnierzy rzymskich i kosztowało życie tysięcy Żydów. Pojawienie się takich samozwańców ukazuje, że wielu Żydów interesowała głównie polityczna rola Mesjasza, ale zarazem dowodzi, że słusznie oczekiwali konkretnej osoby, a nie jedynie ery mesjańskiej czy mesjańskiego narodu. Zdaniem niektórych Bar Kochba był potomkiem Dawida, co uzasadniało jego mesjańskie roszczenia. Jednakże żydowskie rodowody najwyraźniej zostały zniszczone w 70 r. n.e., toteż późniejsi pretendenci do roli Mesjasza nie mogli jednoznacznie wykazać, iż wywodzą się z rodu Dawida. (Jak stąd wynika, aby Mesjasz mógł dowieść, że jest dziedzicem Dawida, powinien był przyjść przed r. 70, a tak właśnie było w wypadku Jezusa. Mylą się zatem ci, którzy po dziś dzień oczekują pojawienia się Mesjasza na ziemi). Do tych późniejszych fałszywych mesjaszów należał też Mojżesz z Krety, który utrzymywał, że rozdzieli morze między tą wyspą a Palestyną, oraz Serenus, który zwiódł wielu hiszpańskich Żydów. Jak podaje The Jewish Encyclopedia (t. X, ss. 252-255), w latach 132-1744 pojawiło się 28 fałszywych mesjaszów.

Jezus uznawany za Mesjasza. Materiały faktograficzne zawarte w Ewangeliach dowodzą, że Jezus rzeczywiście był Mesjaszem. Ich autentyczność potwierdzili ludzie żyjący w I w., którzy mieli możliwość wysłuchania naocznych świadków i zbadania dowodów. Uznali je za tak przekonujące, że oparli na nich swą wiarę i byli gotowi cierpieć za nią prześladowania, a nawet ponieść śmierć. W sprawozdaniach ewangelicznych wiele osób otwarcie wyznaje, że Jezus jest Chrystusem, czyli Mesjaszem (Mt 16:16; Jn 1:41, 45, 49; 11:27). Sam Jezus nie korygował takich wypowiedzi, a pewnego razu również on przyznał, iż jest Chrystusem (Mt 16:17; Jn 4:25, 26). Niekiedy dawał to tylko do zrozumienia; czasem też przykazywał innym, by o tym nie rozpowiadali (Mk 8:29, 30; 9:9; Jn 10:24, 25). Ponieważ ludzie mogli z nim przebywać, słuchać go i widzieć jego dzieła, chciał, żeby oparli swoją wiarę na tych mocnych dowodach, żeby naocznie się przekonali, jak się urzeczywistniają Pisma Hebrajskie (Jn 5:36; 10:24, 25; por. 4:41, 42). Dzięki zawartym w nich licznym informacjom na temat tego, czego miał dokonać Mesjasz, uzupełnionym o ewangeliczne relacje o tym, kim był i co zrobił Jezus, również dziś można się przekonać i uwierzyć, że właśnie on jest Mesjaszem (Jn 20:31; zob. JEZUS CHRYSTUS).