SARDES

Starożytna stolica Lidii (w zach. części Azji Mniejszej) i ośrodek kultu azjatyckiej bogini utożsamianej z Artemidą lub Kybele. Sardes leżało na pd. brzegu rzeki Gediz (kiedyś zwanej Hermos), ok. 50 km na pd. od Tiatyry (obecnie Akhisar) i jakieś 75 km na wsch. od Smyrny (współczesny Izmir). Akropol miasta znajdował się na niemal niedostępnej skale. Chociaż góry ograniczały komunikację w kierunku pd., Sardes kontrolowało szlak handlowy z zach. na wsch. Handel i bardzo urodzajne okolice oraz wyrób tkaniny wełnianej i dywanów przyczyniły się do zamożności tego miasta i przydawały mu znaczenia. W pewnym okresie Sardes mogło liczyć ok. 50 000 mieszkańców.

W VI w. p.n.e. Cyrus Wielki pokonał ostatniego króla Lidii, Krezusa, i przez kolejnych 200 lat Sardes było stolicą zach. części imperium perskiego. W r. 334 p.n.e. miasto poddało się bez walki Aleksandrowi Wielkiemu. Później znalazło się pod władzą Pergamonu, a następnie Rzymu. W r. 17 n.e. uległo prawie całkowitemu zniszczeniu na skutek trzęsienia ziemi, ale dzięki hojnej pomocy Rzymu zostało odbudowane.

Żydowski historyk Józef Flawiusz donosi, że w I w. p.n.e. w Sardes mieszkało sporo Żydów (Dawne dzieje Izraela, XIV, X, 24). Pod koniec I w. n.e. istniejący w tym mieście zbór chrześcijański potrzebował duchowego przebudzenia. Jednak były tam też osoby, które „nie skalały swych szat wierzchnich” (Obj 3:1-6).

Wśród ruin starożytnego Sardes zachowały się pozostałości świątyni Artemidy Efeskiej (lub Kybele), rzymskiego teatru i stadionu oraz synagogi (ILUSTRACJA, t. 2, s. 946).