Wzrost sprawia Jehowa

1. Jak na ogół człowiek zapatruje się na rozwój?

WSZĘDZIE dokonują się zmiany: ludzie, zwierzęta i rośliny rosną, organizacje, miasta, kraje i stosunki się rozwijają, a plany dojrzewają. Właściwie przy każdej zmianie można mówić o rozwoju, choć sytuacje albo warunki mogą się także zmieniać na gorsze. Niekiedy jesteśmy skłonni mniemać, że gdzie nie ma zmian, tam nie ma rozwoju ani wzrostu. W naszych czasach człowiek po prostu oczekuje wielkich postępów i radykalnych przemian. Nauczył się spodziewać stale niezwykłych zmian w wielu dziedzinach — w łączności, komunikacji, modzie, architekturze, rozrywkach oraz w ogólnym poziomie życia. Zmiany takie dokonują się często w atmosferze napięcia i wzburzenia, przykuwając na pewien czas uwagę ludzi, ponieważ wnoszą ożywienie do szarzyzny życia codziennego. Z drugiej strony człowiek dzień w dzień przegląda się w lustrze, ale prawie nie dostrzega zmian. Powierzchowność jego zmienia się bardzo powoli. Kiedy już dorośnie, przez całe lata pozostaje mniej więcej taki sam. A jak się przedstawia sprawa z rozwojem, którego nie widać w lustrze? Co można powiedzieć o jego równowadze duchowej, o jego wzroście duchowym? Czy się rozwija jako sługa Boży?

2. Co się przyczynia do wzrostu? Czy coś może go opóźniać?

² Wzrost jest wynikiem działania odpowiedniej siły napędowej. Oczywiście deszcz i żyzna gleba sprzyjają wzrostowi roślin, a pożywny pokarm wpływa korzystnie na rozwój fizyczny człowieka. A co się przyczynia do jego wzrostu duchowego? Co skłania człowieka do oddawania czci Bogu? Co sprawia, że słudzy Boży nie tylko przez całe lata pozostają wierni, ale do tego jeszcze wydają coraz więcej owoców ducha opisanych w Liście do Galatów 5:22, 23? W świecie roślinnym i zwierzęcym stale spotyka się pojedyncze okazy skarłowaciałe, których rozwój zdaje się być z jakiegoś powodu zahamowany. Przy bliższym zbadaniu sprawy można się przekonać, że zdarza się to również w zborze chrześcijańskim (zobacz Galatów 5:7). Dlaczego? Czyż posilny pokarm, który otrzymują słudzy Jehowy, nie powinien powodować u wszystkich rozwoju i wzrostu?

3. Wyjaśnij, dlaczego istnieje rozwój fizyczny i rozwój duchowy.

³ Chcąc spełniać cel, dla którego został stworzony, człowiek musi się rozwijać fizycznie i duchowo. Rozwój fizyczny zawdzięcza on Jehowie, bo od Jehowy pochodzi wszystko, co zaspokaja jego potrzeby materialne i sprawia mu radość. Przez wszystkie minione wieki Bóg dbał o to, żeby było pod dostatkiem żywności, powietrza i wody, a chociaż niejednokrotnie nadużywano tych środków niezbędnych do życia, to jednak miliardy mieszkańców ziemi korzystają z nich do dnia dzisiejszego. Jehowa nie wstrzymuje tego zaopatrzenia; nie postępuje jak człowiek, który często wskutek występków znacznej liczby złych podejmuje kroki prowadzące do ograniczenia wolności także w stosunku do ludzi dobrych będących w mniejszości. Bóg sprawia, że „słońce jego wschodzi nad złymi i dobrymi, i deszcz pada na sprawiedliwych i niesprawiedliwych” (Mat. 5:45). W trosce o nasz rozwój Jehowa dał nam też swoje Słowo, swego Syna oraz swego ducha. Chociaż wielu lekceważy Boga albo występuje przeciw Niemu, to jednak Słowo Jego w dalszym ciągu jest dostępne w rozlicznych językach. Jego Syn nadal żyje, a złożony przez niego okup dotąd zachowuje swoją wartość i jeszcze dziś może z niego korzystać cała ludzkość (Jana 3:16). Dziś także — jak od początku — duch Boży sprawia, żeby się działa wola Boża. — 1 Mojż. 1:2; 2 Piotra 1:21.

4. Opisz radość, jaką niesie z sobą rozkoszowanie się życiem w miarę postępów w rozwoju.

⁴ Jehowa zaspokaja nie tylko nasze najkonieczniejsze potrzeby. Dodał jeszcze niejedno w celu uprzyjemnienia nam życia. Zastanówmy się na przykład nad potrzebą jedzenia. Do utrzymania się przy życiu właściwie wystarczają naprędce sporządzone posiłki, złożone z prostych potraw. Poświęć jednak na przygotowanie nieco więcej czasu, dodaj smakowitych przypraw i zapachów, przyrządź całość schludnie i apetycznie, nakryj ładnie stół, postaw na nim parę zapalonych świec i wtedy siądź do stołu z kilkoma miłymi przyjaciółmi, przysłuchując się przyjemnej, wesołej rozmowie, może jeszcze przy niezbyt głośnych dźwiękach muzyki lekkiej; czy nie będą to chwile naprawdę piękne? Wymienione uzupełnienia sprawiają, że jedzenie staje się zdrowsze niż wtedy, gdy się połyka swoją porcję w pośpiechu. Znacznie bardziej przyczynia się do rozwoju ciała i umysłu. Takimi to i jeszcze wieloma innymi rzeczami człowiek może sobie wzbogacić życie.

5. Dlaczego nie można nikomu nakazywać, co ma robić w interesie swego wzrostu duchowego?

⁵ Dalszą sprawą, o której powinniśmy pamiętać, jest nasz stosunek do współbraci. Każdy z nas ma zakreślone pewne granice; rozsądek podpowiada mu, co mu wypada robić. Często zdarza się jednak, że ktoś nie potrafi uszanować tej odpowiedzialności osobistej i namawia drugiego, żeby zrobił więcej niż gotów jest uczynić. Prawda zawarta w Słowie Bożym — ta pod wpływem ducha Jehowy pobudza Jego sług do zwiększania udziału w służbie. Za swoje poczynania ponoszą odpowiedzialność przed Bogiem. Postępują zgodnie ze swym sumieniem. Nikt nie może słuchać głosu sumienia innej osoby ani odpowiadać za nią przed Bogiem. A zatem nie musisz zawsze wiedzieć, gdzie przebywa twój brat ani dlaczego postępuje tak czy inaczej; nie ma on obowiązku zdawania ci sprawy z każdego swego postępku. Jeżeli brat odmawia przyjęcia jakiegoś zadania bądź przywileju w służbie, nie powinieneś zaraz myśleć, że chyba już odchodzi od prawdy (Prz. 18:13). Nawet gdy zmniejsza się nieco jego udział w służbie kaznodziejskiej, być może wynika to stąd, że udziela się więcej w innej dziedzinie służby Bożej, co zajmuje jego uwagę i jest sprawą czysto osobistą. Jeżeli ktoś wyjeżdża na urlop albo chce trochę odpocząć po wytężonej pracy, nie należy z tego powodu podnosić wrzawy. Jezus wiedział, że człowiek potrzebuje wytchnienia i że od czasu do czasu powinien się uwolnić od trosk powszednich. Kiedyś po bardzo intensywnej pracy misyjnej apostołowie wrócili do Jezusa i złożyli mu sprawozdanie. Jezus powiedział im potem: „Idźcie na osobność, na miejsce ustronne, i odpocznijcie nieco. Albowiem tych, co przychodzili i odchodzili, było wielu, tak iż nie mieli nawet czasu, żeby się posilić” (Marka 6:31; zobacz też Mateusza 14:13). Jednakże nie osłabiło to wiary Jezusa i apostołów ani nie zahamowało ich wzrostu duchowego. Czy mówiłbyś cudzemu słudze, co ma robić w ramach swoich zadań? Rzecz jasna, że nie. Tak też patrzył na sprawę Paweł, czytamy bowiem w Liście do Rzymian 14:4: „Kimże ty jesteś, że osądzasz cudzego sługę? Czy stoi, czy pada, do pana swego należy; ostoi się jednak, bo mocen jest Pan podtrzymać go”.

6, 7. (a) Co można nazwać chwastem na roli dorastającego sługi Bożego? Skąd biorą się te chwasty? (b) Jak można pokonać budzące się wątpliwości?

⁶ Zwątpienie można w przenośni nazwać chwastem na roli dorastającego sługi Bożego, pozbawiającym go sił, zadowolenia i spokoju wewnętrznego oraz niszczącym jego radość ze służenia Jehowie. Zwątpienie wynika niekiedy z posiadania niedostatecznych wiadomości, co budzi niepokój. Są też ludzie, którzy mają jakąś ulubioną teorię, i gdy nie mogą jej od razu przeforsować, zaczynają krytykować „wiernego i rozumnego niewolnika” Jehowy, a przy tym powątpiewać, czy Jehowa go w ogóle wspiera. Inni znów pozwalają osłabnąć swej gorliwości w służeniu Bogu i dają przystęp zwątpieniu, ponieważ są ciągle wystawieni na wpływ ducha niezależności i buntu, jakim jest przesiąknięty ten stary system rzeczy. Wielu przejmuje troska o dobra materialne, o pożywienie, odzież, mieszkanie i wszelkie możliwe wygody. Myślą tylko o tym, co jeszcze należałoby zdobyć. Zatracają wskutek tego poczucie prawdziwych wartości i żyją w ciągłej obawie, że nie zdołają urzeczywistnić swoich pragnień. Tekst Ewangelii według Łukasza 12:29 podaje na ten temat radę: „Wy przeto nie chciejcie się troszczyć, co będziecie jedli, albo co będziecie pili — i niech was niepokój nie dręczy!” — Szczepański.

⁷ Dyscyplina wewnętrzna umożliwia skuteczne zwalczanie budzących się wątpliwości. Jezus powiedział, że kto ma wiarę, tego nie dręczą wątpliwości (Mat. 21:21). Trzeba więc chronić swój umysł, swe myśli, a do tego jest potrzebna dyscyplina wewnętrzna. Trafnie wskazano na to w księdze Przypowieści 5:1, 2: „Synu mój, zwróćże uwagę na moją mądrość. Nakłoń ucha do mego rozeznania, żeby strzec zdolności myślenia” (NW). W Liście do Filipian 4:7 znajdujemy następujące słowa Pawła: „Pokój Boży (...) strzec będzie serc waszych i myśli waszych w Chrystusie Jezusie”. Skoro czyjeś myśli stale krążą wokół określonego celu, to dany człowiek najpewniej żywi pragnienie, żeby znaleźć możliwie prostą drogę, która by go zbliżyła do tego celu. Pielęgnując myśli o tym, czego coraz usilniej pragnie, zdobywa nowe wiadomości na ten temat i w końcu pragnienie zaczyna niby silnik napędowy pchać go do obranego celu. „Ci bowiem, którzy żyją według ciała, dążą do tego, czego chce ciało” (Rzym. 8:5, BT). Kto nie nosi się z zamiarem dopięcia tego rodzaju celu, ten musi zapanować nad sobą i odrzucać każdą myśl o nim. Księga Przypowieści 23:7 wyjaśnia, że taki jest „jak ktoś, kto w duszy obliczył” (BT). Mąż Boży imieniem Ijob oświadczył, że Jehowa postępuje zgodnie ze swymi myślami i swoją wolą. W księdze Ijoba 23:13 czytamy: „Nikt nie może odwrócić myśli Jego, i cokolwiek chciała dusza Jego, to uczynił”. — Wk.

8, 9. (a) Jak niektórzy zapatrują się na przestrzeganie w życiu zasad biblijnych? (b) Opisz krótko, w czym trzeba się kierować rozwagą.

⁸ Niejeden przestaje rozwijać się duchowo, czyli hamuje swój wzrost duchowy, ponieważ nic nie robi, żeby się cieszyć życiem. Inni mówią, że służenie Bogu i przestrzeganie zasad biblijnych nakłada na nich ograniczenia i krępuje prawidłowy rozwój. Bliższe zbadanie sprawy wyjawia jednak, że ci, co przestrzegają zasad biblijnych, rozwijają się znacznie lepiej niż większość pozostałych ludzi. Biblia zwraca nam uwagę na ważną zasadę: „Niech wszystkim stanie się znana wasza rozwaga”. — Filip. 4:5, NW.

⁹ W zakres rozwagi wchodzą przede wszystkim nasze potrzeby. Ponadto obejmuje on nasze upodobania i pragnienia, jak również nieskończoną różnorodność rzeczy, które dla nas zgotował Jehowa, oraz nasze antypatie i swobodę przysługującą innym. Poza zakresem rozwagi pozostają wybryki mody, pęd do niezależności, buntowniczość oraz strach, na przykład strach przed człowiekiem, strach przed przyszłością, strach przed bezrobociem, przed tym, że nie będzie co jeść, w co się ubrać i gdzie mieszkać, jak też strach przed nieszczęściem i śmiercią.

POTRZEBY CZŁOWIEKA

10. Co zalicza się do podstawowych potrzeb człowieka? Jak są one zaspokojone?

¹⁰ Do podstawowych naszych potrzeb należy prosty, pożywny pokarm, i ziemia wydaje go pod dostatkiem; dostarcza wszystkiego, czego potrzeba, żeby się utrzymać przy życiu i nabierać sił do dalszej pracy. Do kategorii tej zaliczyć można chleb, ryż, ryby, owoce, mięso, jarzyny — i wszystko to jest do dyspozycji. Zostało zagwarantowane przed wiekami i gwarancja owa obowiązuje do dnia dzisiejszego. Znajdujemy ją w Psalmie 104:14, 15, 24, gdzie czytamy: „Za Twoją sprawą rośnie trawa dla bydła i rośliny na użytek człowieka, by wydobywał pokarm z ziemi i wino, co rozwesela serce człowieka, oliwę, od której lśni się twarz, i chleb, co wzmacnia serce człowieka. (...) O, jak liczne są dzieła Twoje, Panie, wszystkie mądrze uczyniłeś; ziemia jest pełna dóbr Twoich!” (Sz). A w Psalmie 136:25 powiedziano: „Daje pokarm wszelkiemu ciału, bo na wieki trwa łaska Jego” (Sz). Potrzebujemy także odzieży; również o nią Jehowa zatroszczył się w zaraniu dziejów ludzkich (1 Mojż. 3:21). Dach nad głową to dalsza ważna potrzeba, którą człowiek zaspokaja w różny sposób, korzystając z materiałów dostarczonych przez Jehowę.

UPODOBANIA I PRAGNIENIA

11. Czy człowiek ma prawo w miarę możności czynić zadość także rozmaitym swoim upodobaniom?

¹¹ Oprócz tych potrzeb podstawowych mamy jeszcze rozmaite osobiste upodobania i pragnienia. Udzielając swego czasu pouczeń Izraelitom, Jehowa powiedział: „Nakupisz wszystkiego, co się podoba duszy twojej, wołów i owiec, i wina, i innego napoju mocnego, i wszystkiego, czego by pożądała dusza twoja, a będziesz tam jadł przed Panem, Bogiem twoim, i będziesz się weselił, ty i dom twój” (5 Mojż. 14:26). Nie poprzestajemy więc na zaspokojeniu swoich potrzeb, ale miewamy ochotę zjeść coś szczególnie smacznego, lubimy urozmaicenie w ubiorze, cenimy sobie przytulne mieszkanie i cieszy nas przyjemna muzyka lub budująca rozmowa z braćmi. Jehowa czyni dla nas nawet jeszcze więcej: „Otwierasz swą dłoń i nasycasz do woli wszystko, co żyje”. — Ps. 145:16, Sz.

NIESKOŃCZONE UROZMAICENIA, KTÓRE SPRAWIŁ JEHOWA

12. Czy pragnienia człowieka potrafią ogarnąć wszystko, co dla niego stworzył Jehowa? Uzasadnij to.

¹² Pragnienia człowieka — w każdym razie te, które jest w stanie urzeczywistnić — nigdy nie zdołają objąć swym zasięgiem całego mnóstwa i całej różnorodności dóbr, które Bóg stworzył na ziemi dla radości człowieka. Apostoł Paweł zawołał: „O głębokości bogactw, mądrości i wiedzy Boga!” (Rzym. 11:33, BT). Boską mądrość można dostrzec w niezliczonych rzeczach. Do korzystania z nich zachęca następująca wypowiedź: „Wszystko, co stworzył Bóg, jest dobre, i nie należy odrzucać niczego, co się przyjmuje z dziękczynieniem” (1 Tym. 4:4). Czy da się wyczerpać to bogactwo rozmaitości? Czy można je całe ogarnąć w kilka chwil? W księdze Kaznodziei (Eklezjastesa) 8:17 czytamy, do jakiego wniosku doszedł pewien człowiek żądny wiedzy: „Widziałem wszystkie dzieła Boże: Człowiek nie może zbadać dzieła, jakie się dokonuje pod słońcem; jakkolwiek się trudzi, by szukać — nie zbada. A nawet mędrzec, chociażby twierdził, że je zna — nie może go zbadać” (BT). Człowiekowi pozostaje podziwiać nieopisane piękno. Któryż artysta malarz albo jakiż obiektyw kamery zdoła rzeczywiście oddać kolor, głębię, nastrój i bezkres nieba? Czy znasz wszystkie istniejące zapachy? Czy słyszałeś już wszystkie melodie i pieśni z całego świata? Czy przeżywałeś beztroską radość bystrego dziecka, które za każdym rogiem ulicy odkrywa coś nadzwyczaj ciekawego? Czy poznałeś osobiście, jak niesłychana rozmaitość występuje w łonie samej ludzkości? Czy przebywałeś wśród przedstawicieli każdego narodu i plemienia na ziemi?

ANTYPATIE I UPRZEDZENIA

13. Jak można uprzedzenia zastąpić rozwagą? Jaki sposób postępowania jest najlepszy?

¹³ Uprzedzenia wywołuje niewiedza, a na dodatek mają one ścisły związek z pychą i nieuzasadnionymi tradycjami. Panują zwykle tam, gdzie się mało wie o innych, wskutek czego jest się podatnym na czczą gadaninę i podejrzaną propagandę. Istnieją liczne przyczyny uprzedzeń: duma rasowa, rodowa, narodowościowa, klasowa lub zawodowa, religia, doznane krzywdy i tak dalej. Wielu głosi pogląd: Co mnie się nie podoba, to jest złe i powinno być zabronione. Według Dziejów Apostolskich 10:34, 35 wszakże Piotr oświadczył: „Teraz pojmuję naprawdę, że Bóg nie ma względu na osobę, lecz w każdym narodzie miły mu jest ten, kto się go boi i postępuje sprawiedliwie”. Punkt widzenia Jehowy w tej sprawie przedstawia też List 1 do Koryntian 4:6, 7: „Zrozumieć [powinniście], że nie wolno wykraczać ponad to, co zostało napisane, i niech nikt w swej pysze nie wynosi się nad drugiego. Któż cię będzie wyróżniał? Cóż masz, czego byś nie otrzymał? A jeśliś otrzymał, to czemu się chełpisz, tak jakbyś nie otrzymał” (BT, wyd. II). Ponieważ nasze uczucia są podatne na działanie różnych wpływów, więc przy podejmowaniu decyzji nie powinniśmy kierować się antypatiami czy uprzedzeniami. Poglądy rodziców, otoczenie z lat młodości oraz presja obecnego systemu rzeczy sprawiają, że człowiekowi trudno być całkowicie bezstronnym. Na ogół ludzie są skłonni nie zapominać cudzych błędów i często jeszcze po latach przypominają sobie czyjeś jednorazowe przewinienie, uzewnętrzniając to swoim zachowaniem. Kiedy tylko ktoś wspomni o danej osobie, zaraz przychodzi im na myśl jej błąd. Jest to rodzaj odwetu, choć sprawa była załatwiona i powinna iść w zapomnienie. Człowiek mądry trzyma się jednak zasad biblijnych. Miłuj to, co Bóg miłuje, i miej w nienawiści, czego On nienawidzi. — Zobacz Przypowieści 6:16-19; Psalm 97:10; 11:5; Hebrajczyków 1:9.

USZANOWANIE CUDZEJ WOLNEJ WOLI

14. Jakimi wskazówkami biblijnymi będziesz się kierować, żeby uszanować cudzą wolną wolę? Jak daleko można się posunąć pod tym względem?

¹⁴ Przesadna niechęć do pewnych zjawisk może doprowadzić kogoś nawet do tego, że przestanie szanować wolną wolę innych ludzi. Paweł całkiem otwarcie poruszył owo zagadnienie w Liście do Rzymian, rozdziale 14. „Tego, który jest słaby w wierze, przygarniajcie życzliwie (...) bo Bóg go łaskawie przygarnął” (Rzym. 14:1-3, BT). Jedzenie i picie może dziś nastręczać problemy, tak samo jak wówczas. Paweł nadmienił, że te sprawy nie powinny grać zbyt wielkiej roli, trzeba bowiem zwracać uwagę na Królestwo. „Nie burz dzieła Bożego ze względu na pokarmy” (Rzym. 14:20, BT). Zasada ta ma jednak zastosowanie nie tylko do pożywienia. Gorliwi bracia na przykład bywają tak przejęci prawdą, że stale popędzają innych do wzmożonej działalności, nie pozwalając im decydować samodzielnie, ile czasu chcieliby poświęcić poszczególnym gałęziom służby, w których bierze udział zbór. Nie wykraczaj poza granice zakreślone przez Biblię (1 Kor. 4:6). Uszanuj prawo drugiego do wypełnienia ciążących na nim obowiązków, których ty możesz nie rozumieć albo o których możesz nic nie wiedzieć. Pomagaj, gdzie i ile potrafisz, ale nie zmuszaj nikogo. „Mądrość z góry jest przede wszystkim czysta, potem zgodna, rozważna, gotowa usłuchać, pełna miłosierdzia i dobrych owoców”. — Jak. 3:17, NW.

SZKODLIWE PRAGNIENIA — POZA ZAKRESEM ROZWAGI

15. Co według twoich obserwacji szerzy się poza zakresem rozwagi? Czy mądrze jest iść z masą i podzielać jej poglądy?

¹⁵ W teraźniejszym systemie rzeczy ludzie kierują się swymi pragnieniami i ulegają im. Destruktywne wpływy sprawiają, że coraz trudniej jest znaleźć kogokolwiek, kto by postępował w sposób zalecany w Liście do Tytusa 3:2, gdzie powiedziano chrześcijanom, „aby o nikim źle nie mówili, nie byli kłótliwi, ale ustępliwi, okazujący wszelką łagodność wszystkim ludziom”. W świecie przyjął się pogląd, iż trzeba myśleć o sobie i dorabiać się, żeby jak najszybciej stać się kimś. Duch ten jest trafnie opisany w Liście 1 Jana 2:16: „W świecie wszystko — pragnienie ciała i pragnienie oczu, i okazałe uwydatnianie swych środków do życia — nie pochodzi od Ojca, lecz ze świata” (NW). Dużo jest takich szkodliwych pragnień. Wybryki mody oraz różne dziwactwa szerzą się wśród pewnych warstw ludności jak zaraza, aby ulec wyparciu przez następną falę krańcowości. Któż rozsądny chciałby przechodzić z obojętnym pośpiechem obok niezliczonych dóbr, które dla radości człowieka stworzył Jehowa Bóg, i zatrzymać się dopiero przy pomysłach prymitywnych i niedoskonałych ludzi? Moda jest nastawiona na podkreślanie seksu. Niegdyś użyteczne i potrzebne okulary nosi się dzisiaj w celu zwrócenia na siebie uwagi. Jedzenie i picie nie służy już po prostu swemu pierwotnemu celowi, uczyniono je bowiem przedmiotem kultu.

STRACH — POZA ZAKRESEM ROZWAGI

16. Czego ludzie się boją? Co byś zalecił dla przezwyciężenia tego typu lęków?

¹⁶ Strach przed człowiekiem jest czynnikiem hamującym; potrafi zamrozić wzrost duchowy sługi Bożego i doprowadzić go do nieaktywności. Jeżeli znasz zasady biblijne i według nich żyjesz, to dlaczego miałbyś się bać tego, co sobie pomyśli człowiek, choćby nawet twój brat? Strach świadczy o tym, że się nie wie dokładnie, co jest właściwe, albo że się nie wciela tego w czyn. Kto sobie zdaje sprawę, co jest słuszne, i stosuje to w swym życiu bez obawy przed tym, co pomyślą inni, ten wzrasta ku dojrzałości. Jezus zapowiedział: „Strzeżcie się, abyście sprawiedliwości waszej nie czynili przed ludźmi, iżby was widziano” (Mat. 6:1, Db). Powinniśmy raczej ubiegać się o błogosławieństwo, jakie pociąga ze sobą bojaźń przed Jehową, do czego zresztą zachęca nas tekst Przypowieści (Przysłów) 15:33: „Bojaźń Jahwe jest szkołą mądrości” (BT), oraz Psalm 145:19: „Spełnia [Jehowa] życzenie tych, którzy się Go boją” (Szer). Bądźmy więc rozważni i uwolnijmy się od strachu przed innymi bogami, od nieuzasadnionych uprzedzeń oraz od lęku przed jakimś nieszczęściem, a wtedy powiemy: „W pokoju się położę i także zasnę, bo Ty jedynie, Panie, dasz mi spocząć bezpiecznie” (Ps. 4:9, Szer). Nie będziemy się już bali nawet śmierci, polegając na obietnicy, że wkrótce zostaniemy uwolnieni spod jej władzy (Hebr. 2:14, 15). Kto traktuje innych z należnym uznaniem i szacunkiem, a przy tym odpiera tchórzliwą trwogę, ten uniknie wielu kłopotów: „Strach przed człowiekiem, to sidło”. — Prz. 29:25, BT.

17. O czym będzie zawsze pamiętał człowiek pokorny?

¹⁷ Życie jest aż nadto skomplikowane i nie ma sensu stwarzanie dodatkowych trudności, które przeszkadzają innym we wzroście duchowym lub hamują nasz własny rozwój. Cieszmy się życiem, służąc Jehowie. Jednakże bez względu na to, ilu przywilejów byśmy dostąpili w służbie, jak zdolni i pracowici byśmy byli, bez względu na to, jak dobrze umielibyśmy organizować swoją działalność — nigdy nie polegajmy na własnych możliwościach rozwojowych, lecz zawsze pamiętajmy, że jest „Bóg, który daje wzrost”. — 1 Kor. 3:6, 7.