‛Wyszukaj mężów zdatnych, bogobojnych’

„Wyszukaj sobie z całego ludu mężów zdatnych, bogobojnych, mężów uczciwych i nieprzekupnych, i ustanów ich nad ludem” (Wyjścia 18:21, The New English Bible).

1. Dlaczego u Świadków Jehowy określenia „nadzorca” i „starszy” budzą szczególne zainteresowanie?

„OD CZASÓW Homera [około IX wieku p.n.e.] do dnia dzisiejszego wiele słów po prostu umarło, a wiele innych się narodziło. Episkopos [nadzorca] i presbyteros [starszy] wciąż są w użyciu”. Przytoczona wypowiedź współczesnego znawcy greki podkreśla niezwykłą żywotność tych greckich wyrazów, tłumaczonych na „nadzorca” i „starszy”. Od tysięcy lat kojarzą się one z nieodłącznym składnikiem porządku organizacyjnego, który ustanowił Jehowa dla dobra swego ludu. Jeżeli utrzymujesz łączność ze Świadkami Jehowy, to zapewne chętnie się zapoznasz z wyjaśnieniem, jak te określenia trafiły do zboru chrześcijańskiego.

2, 3. Kogo Mojżesz musiał przekonać, aby mógł służyć jako wyznaczony przez Boga przywódca Izraela?

² Oczywiście dzieje opisane w Biblii sięgają znacznie dalej w przeszłość niż do czasów Homera. Już w XVI wieku p.n.e. Jehowa kazał Mojżeszowi powrócić do Egiptu i wyprowadzić Izraelitów trzymanych tam w niewoli. Komu miał przedstawić swoje pełnomocnictwo, skoro od około 40 lat przebywał z dala od swego ludu? Bóg polecił mu: „Idź, a gdy zbierzesz starszych [po grecku: gerousia, „rada starszych”; zobacz przekład Septuaginty] Izraela, powiesz im (...). Oni tych słów usłuchają. I pójdziesz razem ze starszymi z Izraela do króla egipskiego” (Wyjścia 3:16, 18, Biblia Tysiąclecia, wyd. II).

³ Najwidoczniej już od dni patriarchów starsi cieszyli się dużym poważaniem ze względu na swoje doświadczenie, wiedzę, mądrość i trafność sądu. Właśnie tych ludzi Mojżesz miał przekonać, aby go przyjęli jako wyznaczonego przez Boga przywódcę na drodze do wyzwolenia.

WYMAGANIA STAWIANE STARSZYM IZRAELSKIM

4. Jakiej praktycznej rady udzielił Mojżeszowi Jetro i co z tego wynikło?

⁴ Kiedy Izraelici znaleźli się na pustyni, wolni od swych egipskich ciemiężycieli, Mojżesz wziął na siebie ogromny ciężar rozsądzania wszystkich spraw spornych w całym narodzie. Jego teść Jetro, który go odwiedził, zorientował się, że jest to brzemię ponad siły, i podsunął Mojżeszowi praktyczne rozwiązanie, które najwyraźniej spotkało się z uznaniem Jehowy. Powiedział mu: „Nie jest dobre to, co czynisz. Zamęczysz siebie i lud, który przy tobie stoi, gdyż taka praca jest dla ciebie za ciężka i sam jej nie możesz podołać. Teraz posłuchaj rady, jaką ci daję, a Bóg niechaj będzie z tobą: Sam bądź przedstawicielem swego ludu przed Bogiem (...). A wyszukaj sobie z całego ludu dzielnych, bojących się Boga i nieprzekupnych mężów, którzy się brzydzą niesprawiedliwym zyskiem, (...) [niech] z tobą poniosą ciężar” (Wyjścia 18:17-23, BT). Celem tego nowego systemu sprawowania władzy sędziowskiej w Izraelu było rozłożenie ciężaru odpowiedzialności na innych zdolnych mężczyzn. Zbór izraelski miał odtąd zorganizowane grono starszych, wykwalifikowanych do rozstrzygania spraw sądowniczych i ewentualnych sporów.

5. Czy Mojżesz miał wybrać pierwszych lepszych mężczyzn w starszym wieku?

⁵ Jakże jaskrawe przeciwieństwo dostrzegamy tu w stosunku do obecnego systemu rzeczy, gdzie tak nieliczni naprawdę doceniają wzniosłe zasady, a sprzedajność i korupcja deprawuje zarówno władców, jak i poddanych! W starożytnym Izraelu trzeba było starannie dobierać ludzi, którzy wraz z Mojżeszem mieli usługiwać rodakom w zakresie wymierzania sprawiedliwości. Jetro słusznie zaznaczył: „Wyszukaj sobie z całego ludu mężów zdatnych, bogobojnych, mężów uczciwych i nieprzekupnych, i ustanów ich nad ludem” (Wyjścia 18:21, NEB). Nie wystarczyło więc upatrzyć sobie pierwszych lepszych mężczyzn w starszym wieku. Mojżesz miał ‛wyszukać’ mężczyzn zdatnych, odpowiednio wykwalifikowanych i nieprzekupnych. Jakiż to wspaniały wzór dla tych, którzy się troszczą o dobro ludu Jehowy w naszych czasach!

STARSI UPOWAŻNIENI PRZEZ JEHOWĘ

6, 7. Co przedsięwziął Jehowa, aby ustanowić starszych w Izraelu?

⁶ Po jakimś czasie Izraelici zaczęli narzekać na warunki życia, z którymi się musieli borykać na pustyni. Mojżesz doszedł do przekonania, że w tej sytuacji zarządzanie narodem stanowi dla niego zbyt wielki ciężar; toteż przedłożył tę sprawę Jehowie. Jak Bóg rozwiązał problem? Czytamy: „Wtedy rzekł Jahwe [Jehowa] do Mojżesza: ‛Zwołaj mi siedemdziesięciu mężów spośród starszych [po grecku: presbyteron, Septuaginta] Izraela, o których wiesz, że są starszymi [presbyteroi] ludu i nadzorcami (...); wezmę z ducha, który jest w tobie, i dam im, i będą razem z tobą dźwigać ciężar ludu’” (Liczb 11:16, 17, BT).

⁷ Mojżesz zrobił, jak mu nakazano, i co się wtedy stało? Czytamy: „Jahwe zstąpił w obłoku i mówił z nim. Wziął z ducha, który był w nim, i przekazał go owym siedemdziesięciu starszym [presbyterous]. A gdy spoczął na nich duch, wpadli w uniesienie prorockie” (Liczb 11:24, 25, BT). Był to wyraźny dowód teokratycznego zamianowania tych „starszych”. Jehowa zatem zorganizował swój lud, aby go wyprowadzić z niewoli, a teraz zaczął się posługiwać „zdatnymi, bogobojnymi” i godnymi zaufania mężczyznami, którzy mieli razem z Mojżeszem ponosić odpowiedzialność za przewodzenie i zarządzanie.

8. Jaką rolę pełnili starsi po osiedleniu się Izraelitów w Ziemi Obiecanej?

⁸ W końcu ciągle wędrujący Izraelici zdobyli Ziemię Obiecaną i znowu osiedlili się na stałe w większych i mniejszych miejscowościach, jak to przedtem było w Egipcie. W związku z tym starsi musieli wziąć na siebie odpowiedzialność za miejscową społeczność. Tworzyli grona nadzorców, którzy czuwali nad danym obszarem, sprawując funkcje sędziowskie i urzędnicze, wymierzając sprawiedliwość oraz strzegąc spokoju, porządku i zdrowia duchowego (Powt. Pr. 16:18-20; 25:7-9; Ruty 4:1-12).

CZY SIWIZNA WYSTARCZY?

9, 10. Jakie wymagania musi spełniać „starszy” oprócz odpowiedniego wieku? Uzasadnij to wersetami biblijnymi.

⁹ Czy to znaczy, że w Izraelu każdy mężczyzna w starszym wieku stawał się też automatycznie „starszym” mającym uprawnienia administracyjne lub sądownicze? Czy po przekroczeniu określonej granicy wieku Izraelita zaczynał być „starszym” w takim szczególnym sensie? Nie, taki wniosek byłby nierozsądny. Elihu jasno wyłożył tę sprawę, kiedy powiedział: „Nie ci okazują się mądrzy, którzy tylko mają za sobą mnóstwo dni, i nie ci, którzy po prostu są starzy, rozumieją, co to jest rozsądzanie”. A mądry „zbieracz” napisał: „Siwizna jest koroną piękna, gdy się do niej dochodzi po drodze sprawiedliwości” (Hioba 32:6, 9; Prz. 16:31; Kazn. 12:9, 10). Z Pism Hebrajskich wyraźnie wynika, że podeszły wiek i doświadczenie życiowe muszą u wykwalifikowanego „starszego” iść w parze z mądrością i prawym postępowaniem.

¹⁰ Niemniej jednak wiek i doświadczenie mają wielką wartość. Chcąc się nadawać do przywileju usługiwania, starsi muszą się poddać kierownictwu ducha Bożego i nabrać zrozumienia Słowa Jehowy. Nie wystarczy umieć przytaczać wersety biblijne. „Starszy” musi przede wszystkim wiedzieć, jak je mądrze stosować (Prz. 4:7-9; Tyt. 1:9).

STARSI W ZBORZE CHRZEŚCIJAŃSKIM

11, 12. (a) Czy w poszczególnych społecznościach żydowskich byli starsi, gdy na ziemi przebywał Jezus Chrystus? (b) W ramach jakiego porządku mianowano starszych w zborze chrześcijańskim?

¹¹ Z naszych dotychczasowych rozważań wyraźnie wynika, że od najdawniejszych czasów wykwalifikowanym „starszym” było powierzane kierowanie różnymi dziedzinami życia ludu Jehowy. W czasie pobytu na ziemi Jezusa Chrystusa działało w Jeruzalem powołane przez Żydów centralne grono kapłanów i starszych, zwane Sanhedrynem. Pełniło ono rolę żydowskiego sądu najwyższego (Mat. 26:57-68). Są jednak dowody na to, że po miastach w dalszym ciągu funkcjonowały grupy starszych, którzy wprawdzie nie zajmowali się kwestiami ogólnonarodowymi, ale rozstrzygali sprawy o znaczeniu lokalnym (Łuk. 7:3-5).

¹² Gdy się bierze pod uwagę powyższe tło historyczne, nietrudno zrozumieć, dlaczego również w zborze pierwszych chrześcijan przestrzegano porządku teokratycznego podobnego do tego, który Jehowa zaaprobował za czasów Mojżesza. „Starszymi” ustanawianymi w tym zborze pod kierownictwem świętego ducha Bożego mieli być ‛mężowie zdatni, uczciwi, nieprzekupni i bogobojni’.

13. Do czego w zborze chrześcijańskim byli potrzebni aktywni, zdolni mężczyźni?

¹³ Od dnia Pięćdziesiątnicy 33 roku n.e. zbór szybko się powiększał (Dzieje 2:41; 4:4). Wierzący nie szukali odosobnienia, żeby prywatnie studiować Biblię w zamkniętych grupach, jak to na przykład czyniła sekta esseńczyków. Chrystianizm nie był sprawą prywatną, lecz publiczną. Miał być powszechnie znany i obwieszczany narodom (Mat. 5:14-16; 28:19, 20). Potrzebni więc byli aktywni, odpowiednio wykwalifikowani mężczyźni, którzy by objęli przewodnictwo w organizacji chrześcijańskiej. Logicznie rzecz biorąc, mieli to być „starsi”.

WYMAGANIA STAWIANE „STARSZYM”

14. Na jakie wymagania stawiane starszym zwrócił uwagę Piotr?

¹⁴ W latach sześćdziesiątych pierwszego wieku naszej ery było już dokładnie określone, jakimi kwalifikacjami duchowymi mają się wykazywać starsi, którzy by objęli przewodnictwo w zborze chrześcijańskim. Obszerne wzmianki na ten temat znajdujemy w pismach apostołów Piotra i Pawła. Na przykład Piotr napisał:

„Zatem nawołuję starszych wśród was (...): Paście powierzoną wam trzodę Bożą nie pod przymusem, lecz dobrowolnie, i nie z umiłowania nieuczciwego zysku, lecz z ochotą, ani nie odgrywając roli panów nad tymi, którzy są dziedzictwem Bożym, lecz stając się wzorami dla trzody” (1 Piotra 5:1-3).

Podkreślając, że „starsi” mają usługiwać „nie z umiłowania nieuczciwego zysku, lecz z ochotą”, Piotr najwyraźniej nawiązywał do rady danej Mojżeszowi, aby wybrał „dzielnych, bojących się Boga i nieprzekupnych mężów, którzy się brzydzą niesprawiedliwym zyskiem” (Wyjścia 18:21, BT).

15. Jakie wymagania stawiał „starszemu” apostoł Paweł?

¹⁵ Apostoł Paweł w liście do zaufanego współpracownika Tytusa, usługującego na śródziemnomorskiej wyspie Krecie, polecił mu, aby „uporządkował, co było wadliwe” w zborach, i aby „zamianował starszych [presbyterous] po miastach”. Rzecz ciekawa, że greckie słowo tłumaczone na „starszy” oznacza „dojrzałego mężczyznę, który dzięki swemu doświadczeniu i rozwadze potrafi kierować rodziną lub innymi ludźmi” (Prof. Manuel Guerra y Gomez: Episcopos y Presbyteros). Taki sam sens wynika z wymagań, jakie Paweł wyłuszczył Tytusowi w odniesieniu do tych chrześcijan, którzy mieliby się nadawać do służby w charakterze nadzorców; napisał bowiem:

„Jeśli jest ktoś bez zarzutu, mąż jednej żony, mający wierzące dzieci, które nie są pomawiane o rozpasanie ani o brak karności. Nadzorca [po grecku: episkopon] bowiem jako zarządca Boży musi być bez zarzutu, nie samowolny, nie skory do gniewu, nie awanturujący się po pijanemu, nie wszczynający bójek, nie chciwy nieuczciwego zysku, ale gościnny, miłujący dobroć, trzeźwego umysłu, sprawiedliwy, lojalny, panujący nad sobą, a co się tyczy umiejętności nauczania — musi trzymać się mocno wiernego słowa, aby potrafił zarówno nawoływać na podstawie zdrowej nauki, jak i upominać tych, którzy się sprzeciwiają” (Tyt. 1:5-9).

Uważne przeanalizowanie tych wymagań prowadzi nas do przekonania, że „starszy” w zborze chrześcijańskim musiał odpowiadać wysokim miernikom zarówno pod względem zachowania, jak i usposobienia duchowego.

16. Skąd wiadomo, że w I wieku n.e. starsi byli zarazem nadzorcami?

¹⁶ Warto też zwrócić uwagę na to, jak Paweł używa greckich wyrazów presbyteros i episkopos, czyli „starszy” i „nadzorca”. Jego wypowiedź nasuwa wniosek, że właśnie wykwalifikowani starsi pełnili obowiązki nadzorców w zborach. Inne wersety wskazują na okoliczność, że w jednym i tym samym zborze mógł usługiwać cały szereg takich starszych-nadzorców (Dzieje 14:23; 20:28; Filip. 1:1).

17. (a) O jakich wymaganiach stawianych nadzorcy Paweł napisał do Tymoteusza? (b) Dlaczego starszy musi też brać aktywny udział w głoszeniu?

¹⁷ W liście do Tymoteusza apostoł również wyszczególnił wymagania stawiane nadzorcy, chociaż użył nieco innych wyrażeń, może ze względu na odmienną sytuację (1 Tym. 3:1-7). Ponieważ zbór wczesnochrześcijański był z natury rzeczy organizacją ewangelizatorską, więc było rzeczą oczywistą, że ci starsi mieli też być gorliwymi głosicielami dobrej nowiny. Niedopuszczalna była u nich ospałość (Łuk. 24:46-48; 1 Kor. 9:16; porównaj Ewangelię według Mateusza 25:24-27).

POJAWIENIE SIĘ ODSTĘPSTWA

18. Jak odstępstwo wpłynęło na pozycję nadzorców?

¹⁸ W drugim i trzecim wieku zmieniała się sytuacja w zborze chrześcijańskim. Zaczęło zapuszczać korzenie przepowiedziane odstępstwo (Dzieje 20:29, 30; 2 Piotra 2:1). Wśród mężczyzn pełniących funkcje starszych po zborach pojawili się ludzie o wybujałej ambicji. Kierując się wywrotowymi pobudkami, zaczęli dopatrywać się w swojej funkcji nadzorców stanowiska dającego władzę i prestiż. Niektórzy starsi zborowi stali się nawet „biskupami” sprawującymi rządy nad diecezją, to znaczy nad kilkoma kościołami. Z czasem doszło do tego, że owych biskupów powoływali na urząd laicy i niejeden z nich stał się wpływowym możnowładcą. O skutkach takich działań pewien historyk katolicki napisał: „Groziło to wielkim niebezpieczeństwem, zwłaszcza gdy zaczął się umacniać prestiż episkopatu, a ze stanowiskami wiązały się znaczne dochody i majątki, (...) [wskutek czego] na najbardziej znaczące stolce [biskupie] dostawali się działacze polityczni”.

19. Do czego w końcu doprowadziło odstępstwo?

¹⁹ Każdego biskupa osadzano na urzędzie niczym udzielnego monarchę. Sprzyjało to z kolei powstawaniu podziałów i rozłamów w chrześcijaństwie, które już od dawna miało coraz mniej wspólnego z prawdziwym chrystianizmem. Urządzenie teokratyczne ze zdolnymi, uczciwymi, duchowo usposobionymi starszymi-nadzorcami wyrodziło się w hierarchię duchownych. Dobrowolne usługiwanie zborowi przekształciło się w płatny zawód wymagający długoletnich studiów teologicznych i filozoficznych oraz znajomości prawa kanonicznego.

20. Jakie pytania jeszcze czekają na odpowiedź?

²⁰ Czy to znaczy, że prawdziwy chrystianizm z jego pierwotnym porządkiem teokratycznym istniejącym w każdym zborze nigdy już nie miał się odrodzić? Czy zdrowa prostota służby pełnionej przez „starszych”, inaczej mówiąc „nadzorców”, miała być na zawsze stracona? A co z proroctwem Izajasza o przyszłym rozkwicie organizacji teokratycznej? Czytamy w nim: „Zamiast miedzi wprowadzę złoto, a zamiast żelaza wprowadzę srebro; zamiast drewna — miedź, a zamiast kamieni — żelazo; i zechcę twymi nadzorcami ustanowić pokój, a sprawiedliwość tymi, którzy wyznaczają ci zadania” (Izaj. 60:17). Odpowiedź na te żywotne pytania znajdziemy w następnym artykule.

Czy potrafisz odpowiedzieć:

● Jakich mężczyzn wybrano w starożytnym Izraelu, aby razem z Mojżeszem sprawowali funkcje sędziowskie?

● W jakim charakterze usługiwali „starsi”, gdy Izraelici osiedlili się w Ziemi Obiecanej?

● Jakie są niektóre z ważnych wymagań stawianych chrześcijańskim „starszym”, czyli „nadzorcom”?

● Jak przepowiedziane odstępstwo odbiło się na postanowieniu co do „starszych”?

[Ilustracja na stronie 13]

Starsi izraelscy sprawowali sądy w bramach miejskich