Rok 1914 zmienił twoje życie

PRZESZŁO 70 lat temu, w poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, ukazał się w prasie porannej szokujący nagłówek: „AUSTRIACKI NASTĘPCA TRONU ZAMORDOWANY!” Dzisiaj ta wiadomość może ci się wydać, czytelniku, całkiem przestarzała, jakby wyjęta wprost z historii starożytnej. Wstrząsnęła jednak ludźmi, do których wówczas dotarła. Zapoczątkowała też łańcuch wydarzeń, który do tej pory wywiera wpływ na ciebie.

Co więcej, wszystko to jest zapowiedzią o wiele większych zmian, które niebawem bardzo poważnie odbiją się na twoim życiu. Zobaczmy, jak dalece polega to na prawdzie.

SKUTKI ODCZUWALNE DO DZIŚ

Przede wszystkim jaki wpływ na twoje życie dzisiaj, w latach osiemdziesiątych XX wieku, może wywierać tak dawny zamach? Otóż stał się on bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej, która wraz z zawartym po niej traktatem pokojowym ukształtowała świat, jaki znamy obecnie.

Przed tą wojną na arenie politycznej świata dominowały mocarstwa kolonialne, które po większej części wzięły początek z wielkich państw europejskich. Wojna doprowadziła do rozbicia tych mocarstw i dzisiaj stabilizacja polityczna świata nie zależy już od kilku silnych państw europejskich. Obserwujemy natomiast coś, co wręcz zagraża dalszemu istnieniu całej ludzkości — bezwzględną rywalizację o pierwszeństwo między dwoma supermocarstwami. Sytuacja ta również sięga korzeniami pierwszej wojny światowej.

Przed wybuchem tej wojny ówczesna Rosja była rozległym, lecz zacofanym krajem, opanowanym przez kościół prawosławny i rządzonym przez cara. Stany Zjednoczone, choć już wtedy silne, bynajmniej nie uchodziły za rywala mocarstw europejskich. Pierwsza wojna światowa wszystko to zmieniła. Jak pisze historyk René Albrecht-Carrie, „we wspólnocie państw wojna [pierwsza wojna światowa] zapoczątkowała erę Ameryki”. Dalej czytamy: „Pod koniec wojny Stany Zjednoczone w każdej dziedzinie znacznie wyprzedzały wszystkie inne narody”. Niezmierne bogactwo Ameryki w przeciwieństwie do wyczerpania mocarstw europejskich pod względem ekonomicznym wywindowało ją na obecną dominującą pozycję w świecie.

W Rosji jeszcze przed wojną tliło się zarzewie buntu. Podczas wojny imperium rosyjskie walczyło z Niemcami; rewolucjonista Lenin powrócił z wygnania w Szwajcarii do rodzinnego kraju i po szeregu wewnętrznych przesileń Rosja wycofała się z wojny. Partia bolszewicka pod przewodnictwem Lenina przejęła kontrolę nad przebiegiem rewolucji i to doprowadziło do powstania Związku Radzieckiego.

Niezależnie od rywalizacji między tymi supermocarstwami widać bezprzykładne wzburzenie i napięcie w poszczególnych krajach oraz w stosunkach międzynarodowych. Trzeba je również zaliczyć do tego, co historyk Charles L. Mee junior nazywa „potwornie zagmatwaną spuścizną” pierwszej wojny światowej oraz zawartego po niej traktatu pokojowego. Jego zdaniem należy do tej spuścizny „dojście do władzy Hitlera, druga wojna światowa oraz zamieszki i rewolucje, które dręczą świat pozbawiony stabilizacji politycznej”. Do dziś spotyka się w prasie codziennej informacje o ówczesnych cierpieniach ludzi i o przelewie krwi. Warto też pamiętać o tym, że druga wojna światowa przynagliła do wyprodukowania broni jądrowej, co złowieszczo stawia pod znakiem zapytania dalsze istnienie życia na ziemi.

Pisarz Mee dodaje jednak, że „załamanie się starego porządku stworzyło zarazem niezbędne warunki do powstania niepodległych i nowych państw i klas społecznych, zagwarantowania nowych swobód i niezawisłości”. Do roku 1914 w większości krajów rządziła uprzywilejowana warstwa dziedzicznej arystokracji. Ściśle przestrzegano podziału klasowego. Pierwsza wojna światowa przyspieszyła rozpad tego systemu. Mówiąc słowami historyka René Albrechta-Carrie’go, „zerwała zapory dziewiętnastowiecznej struktury społecznej; nie można już było bagatelizować żądań szarego człowieka”. Dziś nawet trudno sobie wyobrazić władzę, jaką wówczas dysponowały klasy panujące.

A zatem świat, jaki znamy obecnie, zaczął się kształtować, gdy 70 lat temu kula zamachowca powaliła austriackiego następcę tronu. Gdyby nie doszło do tej tragedii oraz do rozpętanej przez nią wojny, twoje życie wyglądałoby całkiem inaczej. Jednakże na początku naszego stulecia wydarzyło się jeszcze coś innego, choć większość ludzi w ogóle nie zdawała sobie sprawy, co to oznacza. Tymczasem wywiera to jeszcze większy wpływ na twoje życie.

[Ilustracja na stronie 2]

Arcyksiążę Ferdynand z żoną na pięć minut przed zamachem