Czy wojny są nieuniknione?

DONIESIENIA o wojnach są przygnębiającym tematem serwisów informacyjnych. Z pewnością jesteś oburzony, gdy tyle słyszysz o popełnianych okrucieństwach. Ale jednocześnie zastanawiasz się może, dlaczego tak wiele sporów rozstrzyga się bronią. Czy ludzie nigdy się nie nauczą żyć w pokoju?

Powstrzymanie lawiny wojen zdaje się być bardziej nieosiągalne niż znalezienie lekarstwa na AIDS. W XX wieku całe narody stawiano pod broń, miliony ludzi wysłano do walki, a setki miast obrócono w zgliszcza. Co gorsza, nie widać końca tej rzezi. Handel bronią przynosi krociowe zyski, toteż na całym świecie zarówno regularne armie, jak i oddziały partyzanckie będą kontynuowały swe ponure działania.

Wraz z zastosowaniem na wojnach bardziej śmiercionośnej broni ogromnie wzrosła liczba ofiar. Spośród 65 milionów żołnierzy, którzy walczyli podczas pierwszej wojny światowej, ponad połowa zginęła lub odniosła rany. Jakieś 30 lat później w Japonii tylko dwie bomby atomowe pozbawiły życia aż 150 000 cywilów. Od zakończenia drugiej wojny światowej konflikty mają bardziej ograniczony zasięg. Niemniej wciąż szerzą śmierć, szczególnie wśród ludności cywilnej, która stanowi 80 procent ofiar.

Jak na ironię, do tej masowej rzezi dochodzi w dobie niesłychanych wysiłków zmierzających do wprowadzenia zakazu rozwiązywania konfliktów między narodami przy użyciu oręża. W związku z niedawnym zakończeniem zimnej wojny żywiono ambitne nadzieje, iż nastanie nowy, pokojowy ład światowy. Jednakże ogólnoziemski pokój ciągle pozostaje w sferze marzeń. Dlaczego?

Biologiczna konieczność?

Niektórzy historycy i antropolodzy twierdzą, iż wojny są nieuniknione — a nawet konieczne — gdyż po prostu stanowią element ewolucyjnej walki o byt. Pod wpływem takiego myślenia analityk wojskowy Friedrich von Bernhardi sugerował w roku 1914, że wojnę prowadzi się „na rzecz postępu biologicznego, społecznego i moralnego”. Według teorii, którą głosił, wojny miały służyć do wyeliminowania słabych jednostek bądź narodów, a zachowania tych najlepiej przystosowanych.

Trudno by było pocieszyć tym argumentem miliony wdów i sierot, poszkodowanych przez wojnę. Pomijając fakt, że ze względów moralnych taki sposób myślenia wzbudza odrazę, to pozostaje on w sprzeczności z okrutnymi realiami współczesnej wojny. Karabin maszynowy nie wybiera ofiar ani nie zapewnia ochrony najlepiej przystosowanym jednostkom, a bomba uśmierca silnych razem ze słabymi.

Lekceważąc otrzeźwiającą przestrogę, jaką była pierwsza wojna światowa, Adolf Hitler marzył o podbojach militarnych, które by doprowadziły do powstania rasy panów. W książce Mein Kampf (Moja walka) napisał: „Ludzkość dochodzi do swej wielkości przez odwieczną walkę, a wieczny pokój mógłby ją tylko przywieść do zagłady. (...) Silniejszy musi panować, nie zaś jednoczyć się ze słabszym”. Zamiast jednak dźwignąć rodzaj ludzki na wyższy poziom, Hitler poświęcił życie milionów ludzi i spustoszył cały kontynent.

Skoro więc wojna nie jest biologiczną koniecznością, to co kieruje ludzi ku samozagładzie? Cóż to za siły popychają narody do tego „zajęcia barbarzyńców”?a Dalej przedstawiono główne czynniki udaremniające nawet największe wysiłki krzewicieli pokoju.

Przyczyny wojen

Nacjonalizm. Politycy i generałowie często odwoływali się do nacjonalizmu, który jest jednym z najpotężniejszych katalizatorów wojny. Wiele konfliktów rozpoczęto po to, by strzec „interesów narodowych” lub bronić „honoru narodu”. Gdy ludzie kierują się dewizą: „Ma rację czy błądzi, jest to jednak moja ojczyzna”, wtedy nawet jawną agresję można wytłumaczyć jako posunięcie prewencyjne.

Waśnie etniczne. Długotrwała nienawiść rasowa, plemienna lub etniczna rozpala, a potem podsyca wiele wojen regionalnych. Najświeższym tego przykładem są straszliwe wojny domowe w byłej Jugosławii, w Liberii i Somalii.

Rywalizacja gospodarcza i militarna. Przed pierwszą wojną światową wydawało się, że panuje pokój, choć w rzeczywistości mocarstwa europejskie formowały potężne armie. Niemcy i Wielka Brytania rywalizowały w budowaniu okrętów wojennych. Sytuacja dojrzała do konfliktu zbrojnego, gdyż każde większe państwo, które w końcu uwikłało się w tę masakrę, oczekiwało, że dzięki wojnie rozszerzy swe wpływy i odniesie korzyści gospodarcze.

Konflikty na tle religijnym. Różnice religijne pogłębione wskutek podziałów etnicznych potrafią stworzyć prawdziwą mieszankę wybuchową. Walki w Libanie i w Irlandii Północnej oraz między Indiami a Pakistanem mają swe źródło w animozjach religijnych.

Niewidzialny podżegacz wojenny. Biblia wyjawia, że „bóg tego świata”, Szatan Diabeł, jest teraz bardziej aktywny niż kiedykolwiek przedtem (2 Koryntian 4:4, BT). Ponieważ pała wielkim gniewem i „mało ma czasu”, wywołuje coraz większe zamieszanie, także za pomocą wojen, które pogarszają i tak fatalną sytuację na ziemi (Objawienie 12:12, NW).

Te zasadnicze przyczyny powstawania konfliktów zbrojnych nie są łatwe do usunięcia. Ponad 2000 lat temu Platon powiedział, że „jedynie umarli oglądają koniec wojny”. Czy to ponure stwierdzenie ilustruje gorzką prawdę, z którą musimy się pogodzić? A może mamy powody, by ufać, że pewnego dnia nastanie świat bez wojen?

[Przypis]

[Prawa własności do ilustracji, strona 2]

Zdjęcie na stronie tytułowej: Fragment obrazu Johna Singera Sargenta Zagazowani, Imperial War Museum, Londyn

[Prawa własności do ilustracji, strona 3]

Instituto Municipal de Historia, Barcelona