Luty 2006

Starość — jak sprostać wyzwaniom

Jak sobie radzić z wyzwaniami, które niesie podeszły wiek? Zachęcamy do zapoznania się z praktycznymi sugestiami, dzięki którym starość może być znośniejsza.

3 Szczęśliwe lata?

4 Jak sprostać wyzwaniom podeszłego wieku

8 Młodzieńczy wigor — już na zawsze!

10 Pielgrzymi i purytanie — kim właściwie byli?

21 Wizyta w Centrum Protetyki Ortopedycznej

24 Tamiza — prawdziwie angielska rzeka

30 Obserwujemy świat

31 Sprawdź, czy pamiętasz

32 „Jest po prostu rewelacyjna!”

Alhambra — mauretańska perła Grenady 14

Odwiedzane przez miliony turystów arcydzieło architektury arabskiej, w którym z niezwykłą pomysłowością wykorzystano wodę.

Czy istnieje tylko jeden prawdziwy Bóg? 28

Czy tylko jeden z mnóstwa bogów, którym ludzie oddają cześć, jest prawdziwy? Jak się o tym przekonać?

[Prawa własności do ilustracji, strona 2]

J. A. Fernández/​San Marcos

JEST 6.30 rano. W południowoafrykańskim Soweto budzi się chłodny dzień. Evelyn musi wstać z łóżka.a W jej domu, pozbawionym centralnego ogrzewania, jest to naprawdę przykre.

Walcząc z reumatycznym bólem w kolanach, Evelyn ostrożnie przesuwa nogi na skraj łóżka. Potem przez jakiś czas siedzi, aż ból ustąpi. Zbiera siły i w końcu podnosi się z jękiem. Z rękami na biodrach, utykając, idzie do łazienki (porównaj Kaznodziei 12:5).b

„To był nie lada wyczyn!” — mówi do siebie Evelyn. Nie tylko dożyła kolejnego dnia, ale nawet zdołała wstać z łóżka.

Martwi się jednak czymś innym. „Boję się, że umysł odmówi mi posłuszeństwa” — wzdycha. Co prawda czasem zapomina, gdzie położyła klucze, ale jej umysł wciąż zachowuje bystrość. „Modlę się, bym nie postradała zmysłów jak niektórzy” — wyznaje.

Kiedy była młoda, nie myślała o starości. Nagle zdała sobie sprawę, że czas szybko minął. Teraz organizm stale przypomina jej, iż skończyła 74 lata.

Niektóre osoby żyją w bardziej komfortowych warunkach niż Evelyn i nie zmagają się z poważniejszymi chorobami ani stresem. Jesień życia to dla nich spokojne, szczęśliwe lata. Podobnie jak patriarcha Abraham, doczekały ‛późnej starości, sędziwe i pełne zadowolenia’ (Rodzaju 25:8). Inni doświadczają ‛gorszych dni i lat’ i mogą tylko powiedzieć: „Nie znoszę ich” (Kaznodziei 12:1, Biblia Warszawsko-Praska).

A jak ty zapatrujesz się na starość? Jakim wyzwaniom muszą sprostać starsze osoby? Czy pogarszanie się sprawności umysłowej jest nieuniknione? W jaki sposób dbać w podeszłym wieku o spokój wewnętrzny?

[Przypisy]

„CZAS naszego życia to lat siedemdziesiąt, a gdy siły służą — lat osiemdziesiąt; lecz większość z nich to trud i nicość, bo szybko przemijają — i odlatujemy” (Psalm 90:10, Biblia poznańska). Ten utwór poetycki, skomponowany przed trzema tysiącami lat, potwierdza, że zmaganie się ze skutkami starości to odwieczny problem. Pomimo imponującego rozwoju medycyny starzenie się wciąż powoduje liczne trudności. Jak niektórzy sobie z nimi radzą?

Umysł niemłody, a jednak bystry

„Najbardziej boję się demencji” — wyznał 79-letni Hans. Podobnie jak wiele starszych osób, niepokoi się, że ma coraz gorszą pamięć i traci kontrolę nad tym, co pewien starożytny poeta nazwał „złotą czaszą” — nad bezcennym mózgiem, siedliskiem myśli i wspomnień (Kaznodziei 12:6). Hansa trapi pytanie, czy spadek sprawności intelektualnej jest nieuchronnym skutkiem starzenia się.

Może ty też zapominasz imiona i lękasz się, że chwilowe luki w pamięci to początek poważnej utraty sprawności umysłowej. Na szczęście stwierdzono, że zapominanie przydarza się ludziom w każdym wieku, a zmiany w funkcjonowaniu umysłu, których może doświadczać starsza osoba, zazwyczaj nie są spowodowane demencją.a Wprawdzie w podeszłym wieku pamięć bywa zawodna, ale „większość osób dożywa późnej starości, zachowując całkowitą kontrolę nad swymi władzami umysłowymi” — pisze dr Michael Levy z nowojorskiego Szpitala Uniwersyteckiego na wyspie Staten Island.

To prawda, że młodzi zwykle szybciej przypominają sobie konkretne fakty. Ale „gdyby pominąć kwestię szybkości”, mówi neurolog Richard Restak, „starsi ludzie zazwyczaj radzą sobie nie gorzej niż młodzi”. Przy odpowiednim kształceniu i ćwiczeniu sprawne umysły starszych osób dalej się uczą, zapamiętują i rozwijają określone umiejętności.

Problemy z pamięcią i stany, które można leczyć

A co wtedy, gdy ktoś ma poważniejsze problemy z pamięcią? Nie należy od razu przypisywać tego demencji. Zaburzenia pamięci oraz nagła dezorientacja mogą być spowodowane najróżniejszymi stanami charakterystycznymi dla podeszłego wieku, które da się leczyć. Nierzadko zaburzenia tego typu mylnie uznaje się za skutek „starości” albo „demencji”. Taką diagnozę stawiają czasem niedoinformowani lekarze. Dla starszych osób jest to upokarzające, a na domiar złego może sprawić, że nie otrzymają właściwej pomocy medycznej. Jakie zaburzenia wchodzą w grę?

Przyczyną nagłej dezorientacji może być niedożywienie, odwodnienie, anemia, uraz głowy, nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy, niedobór witamin, działanie uboczne przyjmowanych leków, a nawet zmiana otoczenia. Kłopoty z pamięcią są nieraz wynikiem przedłużającego się stresu, a dezorientacja — różnych infekcji. Powodem takich zaburzeń bywa też depresja. Dlatego „nagłego stanu dezorientacji nie należy nigdy lekceważyć ani tłumaczyć demencją nierokującą nadziei” — radzi dr Levy. Dokładne badania medyczne pozwolą ustalić przyczyny takich objawów.

Jak sobie radzić z przygnębieniem

Uczucie przygnębienia nie jest obce nikomu, nawet wiernym sługom Bożym. Prawie dwa tysiące lat temu apostoł Paweł uznał za konieczne przypomnieć współwyznawcom: „Pocieszajcie swą mową dusze przygnębione” (1 Tesaloniczan 5:14). W naszych stresujących czasach potrzeba ta jest jeszcze pilniejsza. Niestety u starszych osób stany depresyjne często nie zostają rozpoznane lub stawiana jest błędna diagnoza.

Ponieważ upowszechnił się mylny pogląd, że z wiekiem wszyscy ludzie popadają w przygnębienie i robią się kapryśni, stany takie nierzadko są traktowane jako normalny objaw starzenia się — zarówno przez otoczenie, jak i same starsze osoby. „Nie jest to jednak zgodne z prawdą” — wyjaśniono w książce Treating the Elderly (Leczenie osób starszych). „Przygnębienie wcale nie jest elementem normalnego procesu starzenia się”.

Długotrwała depresja — w przeciwieństwie do zwykłego smutku albo chwilowej chandry — to poważna choroba. Nieraz pociąga za sobą groźne konsekwencje i nie należy jej bagatelizować. Nieleczona, może się tak pogłębić, że skłania niektóre zrozpaczone osoby do samobójstwa. Jak wyjaśnia dr Levy, tragedią starszych pacjentów cierpiących na depresję jest to, że ta „najłatwiej uleczalna ze wszystkich chorób o podłożu psychicznym jest też potencjalnie najbardziej śmiertelna”. Jeżeli depresja się utrzymuje, może trzeba udać się do specjalisty zajmującego się zaburzeniami nastroju (Marka 2:17).b

Osoby zmagające się z przygnębieniem mogą być pewne, że Jehowa „jest pełen współczucia i miłosierny” (Jakuba 5:11, Przekład ekumeniczny). „Jest blisko tych, którzy serce mają złamane” (Psalm 34:18). Okazuje się Tym, „który pociesza przygnębionych” (2 Koryntian 7:6, Współczesny przekład).

Nie jesteś bezużyteczny

„Nie odrzucaj mnie w czasie starości; nie opuszczaj mnie, gdy moc moja ustaje” — modlił się wierny król Dawid przeszło 3000 lat temu (Psalm 71:9). Odczucia takie są znane starszym ludziom także w XXI wieku. Boją się oni, że nie będą nikomu potrzebni. Ograniczenia wynikające ze słabego zdrowia łatwo wywołują w nich poczucie niższości, a konieczność przejścia na emeryturę może podkopać szacunek dla samego siebie.

Jeżeli jednak skupimy się na tym, co wciąż możemy robić, zamiast zniechęcać się tym, czego już nie potrafimy zdziałać, zachowamy poczucie przydatności oraz godności osobistej. W związku z tym w pewnym raporcie ONZ zachęcono do ‛ciągłego robienia postępów przez formalną i nieformalną edukację, działalność w organizacjach społecznych oraz aktywność religijną’. Ernest pochodzi ze Szwajcarii i jest Świadkiem Jehowy. Kiedyś pracował w piekarni, a teraz przeszedł na emeryturę. Jest przykładem tego, jakie korzyści przynosi ‛ciągłe robienie postępów’ przez uczenie się. Gdy był już po siedemdziesiątce, postanowił kupić sobie komputer i nauczyć się jego obsługi. Dlaczego się na to zdecydował, skoro technika onieśmiela wiele osób w jego wieku? „Po pierwsze”, wyjaśnił, „mój mózg pozostanie aktywny. A po drugie, chcę być na bieżąco z osiągnięciami techniki, które pomogą mi w studiowaniu Biblii oraz w chrześcijańskiej działalności”.

Angażowanie się w pożyteczne zajęcia może zaspokoić wiele potrzeb starszych osób. Zachowują oni poczucie, że robią coś sensownego, czerpią z tego satysfakcję, a czasem nawet jakiś dochód. Mądry król Salomon zauważył, że darem Bożym jest, „by każdy się radował i czynił dobrze za swego życia, a także to, by każdy człowiek jadł i pił, i widział dobro za cały swój trud” (Kaznodziei 3:12, 13).

Rób tyle, na ile cię stać

W wielu społeczeństwach to właśnie seniorzy przekazują młodszemu pokoleniu wiedzę oraz wartości moralne i duchowe. Król Dawid napisał: „Aż do starości, do wieku sędziwego, nie opuszczaj mnie, o Boże, dopóki nie opowiem o Twojej mocy temu pokoleniu, i wszystkim potomnym — o Twej wszechpotędze” (Psalm 71:18, Biblia poznańska).

A co wtedy, gdy osoby w podeszłym wieku podlegają poważnym ograniczeniom ze względu na słabe zdrowie albo inne okoliczności? Smuciła się tym 79-letnia Sara będąca Świadkiem Jehowy. Kiedy opowiedziała o swoim zniechęceniu chrześcijańskiemu starszemu w zborze, ten przypomniał jej o biblijnej zasadzie, że ‛błaganie prawego ma wielką siłę’ (Jakuba 5:16). „Przez całe lata”, wyjaśnił, „budowałaś zażyłą więź z Bogiem. Teraz z tej więzi my możemy odnieść korzyść, gdy kierujesz za nas do Boga osobiste modlitwy”. Kiedy dodał: „Saro, potrzebujemy twoich modlitw w naszym imieniu”, poczuła się bardzo pokrzepiona.

Sara uświadomiła sobie, że modlitwa to ważny sposób, w jaki starsze osoby mogą nocą i za dnia ‛wytężać siły’ z myślą o drugich (Kolosan 4:12; 1 Tymoteusza 5:5). Takie modlitwy pomagają również tym wiernym starszym ludziom zbliżyć się do ‛Tego, który wysłuchuje modlitwę’ — do Jehowy (Psalm 65:2; Marka 11:24).

Osoby ograniczone dolegliwościami wynikającymi z wieku są cenne dla otoczenia, jeśli szczodrze dzielą się swym doświadczeniem i innymi dobrami. Dowodzą, że „siwizna jest koroną piękna, gdy się ją znajduje na drodze prawości” (Przysłów 16:31).

Nasuwają się jednak pytania: Jaka przyszłość czeka osoby starsze? Czy możemy realistycznie spodziewać się lepszego życia pomimo upływu lat?

[Przypisy]

[Napis na stronie 5]

W dzisiejszym zabieganym społeczeństwie starsze osoby często czują się pomijane

[Ramka i ilustracja na stronie 7]

Jak możesz pomóc starszym ludziom

◼ Szanuj ich godność. „Nie krytykuj surowo starszego mężczyzny. Wręcz przeciwnie, upraszaj go jak ojca (...) starsze kobiety jak matki” (1 Tymoteusza 5:1, 2).

◼ Uważnie słuchaj. ‛Bądź prędki do słuchania, nieskory do mówienia, nieskory do srogiego gniewu’ (Jakuba 1:19).

◼ Okazuj empatię. „Wszyscy bądźcie podobnie usposobieni, okazując wzajemne zrozumienie, żywiąc uczucie braterskie, będąc tkliwie współczującymi, pokornego umysłu, nie odpłacając krzywdą za krzywdę ani obelgą za obelgę” (1 Piotra 3:8, 9).

◼ Dostrzegaj, kiedy potrzebują zachęt. „Słowo wypowiedziane we właściwym czasie jest jak złote jabłka w srebrnych ornamentach” (Przysłów 25:11).

◼ Zapraszaj ich do udziału w różnych przedsięwzięciach. „Starajcie się być gościnni” (Rzymian 12:13, Biblia poznańska).

◼ Proponuj praktyczną pomoc. „Jeśli ktoś ma środki tego świata służące do podtrzymywania życia i widzi swego brata w potrzebie, a jednak zamyka przed nim drzwi swego tkliwego współczucia, to jakże pozostaje w nim miłość do Boga? Dziateczki, nie miłujmy słowem ani językiem, lecz uczynkiem i prawdą” (1 Jana 3:17, 18).

◼ Bądź wielkodusznie cierpliwy. „Przyodziejcie się w tkliwe uczucia: współczucie, życzliwość, uniżenie umysłu, łagodność i wielkoduszną cierpliwość” (Kolosan 3:12).

Troszcząc się o osoby starsze, okazujemy szacunek dla zasad ustalonych przez samego Boga; w Jego Słowie czytamy bowiem: „Masz okazywać względy osobie starca [także staruszce]” (Kapłańska 19:32).

[Ilustracja na stronie 6]

Pomocne mogą się okazać dokładne badania medyczne

MĘŻCZYŹNIE wiszącemu na palu obok Jezusa pozostało już niewiele życia. „Jezusie”, błagał, „pamiętaj o mnie, gdy się znajdziesz w swoim królestwie”. Jezus odrzekł: „Zaprawdę mówię ci dzisiaj: Będziesz ze mną w Raju” (Łukasza 23:42, 43). Ten nieznany z imienia człowiek nie umierał z powodu choroby wynikającej z podeszłego wieku. Ginął, bo został skazany na śmierć za przestępstwo. Starsze osoby mogą jednak czerpać z tej relacji ogromne pokrzepienie.

Wyjątkowa wiara tego złoczyńcy jest doprawdy godna podziwu! Przecież Jezus także umierał na palu męki, tuż obok niego. Mimo to człowiek ten nie miał żadnych wątpliwości, że Jezus obejmie władzę w Królestwie Bożym i pewnego dnia życzliwie na niego wspomni. Wyobraź sobie — ten skazaniec powstanie do życia w raju, gdy Jezus rozciągnie nad ziemią swą władzę królewską!

W pewnym sensie wszyscy ludzie znajdują się w podobnym położeniu jak ten umierający przestępca. Dlaczego można tak powiedzieć? Bez względu na wiek każdy z nas płaci karę za grzech i potrzebuje wybawienia (Rzymian 5:12). Tak jak ów człowiek możemy pokładać nadzieję w Jezusie Chrystusie, że ulży ludziom w cierpieniach, również tych związanych z podeszłym wiekiem! Jezus otworzył przed nami widoki na życie wieczne w ziemskim raju — gdzie będziemy się cieszyć doskonałym zdrowiem fizycznym i umysłowym (Jana 3:16, 36).

Wszystko nowe — dla młodych i starych

Pod rządami Chrystusa mieszkańcy ziemi „naprawdę będą się wielce rozkoszować obfitością pokoju” (Psalm 37:11). Nikt nie powie: „Jestem chory” (Izajasza 33:24). Każda ułomność, z którą musimy się zmagać, zostanie usunięta. „Kulawy będzie się wspinał niczym jeleń, a język niemowy krzyknie wesoło” (Izajasza 35:6). Sędziwe osoby odzyskają młodzieńczy wigor, a ich ciało „stanie się jędrniejsze niż w młodości” (Hioba 33:25).

Ale może zastanawiasz się, czy ufność, iż wszystko to się urzeczywistni, nie jest bezpodstawna. Pomyśl zatem o osobie, która wzbudziła w umierającym złoczyńcy nadzieję na raj. Przy wielu okazjach tłumy przyprowadzały do Jezusa ludzi kulawych, okaleczonych, niewidomych i głuchych, a on chętnie leczył „wszelką dolegliwość i wszelką niemoc” (Mateusza 9:35, 36; 15:30, 31; Marka 1:40-42). Jezus wyraźnie pokazał, czego dokona w swoim Królestwie. Kilka osób nawet wskrzesił (Łukasza 7:11-17; Jana 11:38-44). Czyniąc tak, przydał wiarygodności obietnicy, że „wszyscy w grobowcach pamięci usłyszą jego głos i wyjdą” (Jana 5:28, 29; Dzieje 24:15).

Wyobraź sobie, że budzisz się w raju. Masz nowe ciało, dobry wzrok, twoje uszy słyszą śpiew ptaków i wesołe odgłosy, nie bolą cię ręce ani nogi, a umysł doskonale funkcjonuje. Na zawsze znikną „dni nieszczęsne” (Kaznodziei 12:1-7; Izajasza 35:5, 6). Nawet śmierć „ma zostać unicestwiona”, będzie „pochłonięta na wieki” (1 Koryntian 15:26, 54).

Kiedy analizuje się aktualne wydarzenia w świetle proroctw biblijnych, wyraźnie widać, że szybko zbliża się kres starości, jaką teraz znamy (Mateusza 24:7, 12, 14; Łukasza 21:11; 2 Tymoteusza 3:1-5). Niebawem osoby w podeszłym wieku, które wiernie służą Bogu, znów będą pełne młodzieńczego wigoru, i to już na zawsze!

[Ramka i ilustracja na stronie 9]

Gimnastykuj swój mózg!

Podobnie jak ćwiczenia fizyczne wzmacniają mięśnie, tak gimnastykowanie umysłu usprawnia pracę mózgu. Aby go pobudzać, musimy uczyć się nowych rzeczy. Poniżej podano kilka sposobów tworzenia oraz wzmacniania połączeń między komórkami nerwowymi w mózgu.

◼ Rozwijaj nowe zainteresowania. Mogą to być zajęcia artystyczne, różne gry słowne, układanki i krzyżówki; ucz się jakiegoś języka obcego.

◼ Nawiązuj znajomości z różnymi osobami; podtrzymuj kontakty towarzyskie, prowadź rozmowy, żeby przeciwdziałać monotonii i podtrzymywać sprawność umysłową.

◼ Dbaj o zdrowie duchowe. „O nic się nie zamartwiajcie, ale we wszystkim niech wasze gorące prośby zostaną przedstawione Bogu w modlitwie i błaganiu wraz z dziękczynieniem; a pokój Boży, który przewyższa wszelką myśl, będzie strzegł waszych serc i władz umysłowych przez Chrystusa Jezusa” (Filipian 4:6, 7).

◼ Dobieraj sobie wartościową lekturę; dziel się refleksjami na temat tego, co przeczytałeś.

◼ Przypominaj sobie i opowiadaj wiadomości z radia lub telewizji, by ćwiczyć pamięć krótko- i długotrwałą.

◼ Kiedy posługujesz się pilotem, korzystasz z telefonu albo myjesz zęby, rób to mniej sprawną ręką (lewą, jeśli jesteś praworęczny, albo na odwrót).

◼ W ciągu dnia staraj się w jak najpełniejszej mierze wykorzystywać swoje zmysły.

◼ Zbieraj informacje o ciekawych miejscach — bliskich oraz odległych — i je odwiedzaj.

[Ilustracja na stronach 8, 9]

Jezus obiecuje, że cierpienia towarzyszące starości wkrótce zostaną usunięte; ludzie już zawsze będą się cieszyć młodzieńczym wigorem