RUSTAM z Rosji jest człowiekiem bardzo zajętym. Kiedyś miał różne niezdrowe nawyki, lecz dostrzegł, że płaci za to wysoką cenę. Przestał więc palić i się upijać. Dalej jednak całymi dniami przesiadywał przed komputerem i czuł się ospały.

Pracę zaczynał o ósmej rano, ale przed dziesiątą rzadko kiedy był w pełni obudzony. W dodatku często chorował. Postanowił więc dokonać kolejnych zmian. Co dzięki temu osiągnął? Wyjaśnia: „W ciągu ostatnich siedmiu lat nie byłem na chorobowym dłużej niż dwa dni w roku. Czuję się świetnie — rześki i wypoczęty — i cieszę się życiem!”.

Ram z Nepalu mieszka z żoną i dwiema córkami w okolicy, gdzie nie ma kanalizacji i roi się od much i komarów. Dawniej wszyscy często uskarżali się na dolegliwości układu oddechowego i zapalenie oczu. Oni również dokonali zmian i stan ich zdrowia bardzo się poprawił.

Nie zdawaj się na przypadek!

Jak na ironię wielu ludzi — i bogatych, i biednych — nie dostrzega związku między swoimi przyzwyczajeniami a zdrowiem. Uważają, że jest ono kwestią przypadku lub czymś, na co nie mają większego wpływu. Takie fatalistyczne myślenie powstrzymuje ich od dbania o zdrowie i utrudnia im prowadzenie bardziej owocnego życia.

Tymczasem niezależnie od swej sytuacji finansowej możesz podjąć proste działania, dzięki którym zdrowie całej twojej rodziny znacznie się poprawi. Czy warto zdobyć się na wysiłek? Oczywiście! Chodzi przecież o podniesienie jakości życia, a także o to, by go sobie nie skracać.

Rodzice mogą słowem i własnym przykładem zaszczepiać dzieciom dobre nawyki, co wszystkim wyjdzie na zdrowie. Wymaga to nieco więcej czasu i pieniędzy, ale przynosi wymierne korzyści: mniej cierpień, mniej dni zmarnowanych na chorobę oraz mniejsze wydatki na lekarza. Wiadomo, że lepiej zapobiegać, niż leczyć.

W następnych artykułach omówiono pięć prostych sposobów na lepsze zdrowie. Z rad tych skorzystało wielu ludzi, między innymi Rustam i Ram. Mogą one pomóc także tobie!

Świeża żywność. Jedz produkty w takiej postaci, w jakiej były spożywane od wieków — całe i świeże, jak najmniej przetworzone. Żywność paczkowana oraz potrawy serwowane w fast foodach na ogół zawierają dużo cukru, soli i tłuszczu, toteż ich spożywanie może zwiększyć ryzyko wystąpienia udaru, raka, chorób serca i innych poważnych schorzeń. Zamiast smażyć, lepiej gotować na parze albo piec. Żeby ograniczyć ilość spożywanej soli, stosuj więcej ziół i różnych przypraw. Dbaj o to, by mięso było dogotowane. Nigdy nie jedz zepsutej żywności.

Z umiarem. Jak informuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), na świecie niepokojąco przybywa ludzi z nadwagą lub otyłością, co często wynika z przejadania się. Pewne badania dowiodły, że w niektórych krajach afrykańskich „więcej jest dzieci z nadwagą niż niedożywionych”. Otyłe dziecko bywa bardziej narażone na różne choroby (na przykład cukrzycę) i będzie na nie podatne również w przyszłości. Rodzice, sami dawajcie dobry przykład, nakładając sobie mniejsze porcje.

Przede wszystkim produkty roślinne. W zrównoważonej diecie powinno być więcej owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych niż mięsa i skrobi. Raz lub dwa razy w tygodniu zastępuj mięso rybami. Ogranicz spożycie żywności wysoko przetworzonej (jak choćby makaronu, białego chleba czy białego ryżu), mającej niewielką wartość odżywczą. Unikaj modnych, ale niebezpiecznych diet. Rodzice, dbajcie o zdrowie swych dzieci, pomagając im rozsmakować się w zdrowym jedzeniu. Zamiast chipsów bądź cukierków możecie im dawać na przekąskę orzechy lub dobrze umyte świeże owoce i warzywa.

Dużo płynów. Dorośli i dzieci muszą codziennie wypijać sporo wody i innych niesłodzonych napojów. Jeszcze więcej należy pić w upalne dni, a także podczas ciężkiej pracy fizycznej i ćwiczeń. Niesłodzone płyny wspomagają trawienie i odchudzanie, oczyszczają organizm z toksyn oraz korzystnie działają na skórę, a zatem poprawiają samopoczucie i wygląd. Wystrzegaj się natomiast spożywania nadmiernych ilości alkoholu i słodzonych napojów gazowanych. Wypijając jeden taki napój dziennie, możesz w ciągu roku przytyć około 7 kilogramów.

W niektórych krajach czysta woda jest droga i trudno dostępna. Trzeba jednak ją pić. Zanieczyszczoną wodę należy gotować lub uzdatniać chemicznie. Picie skażonej wody powoduje więcej zgonów niż wojny czy trzęsienia ziemi — podobno codziennie zabija 4000 dzieci. Według zaleceń WHO niemowlęta powinno się przez pierwsze sześć miesięcy karmić tylko piersią. Potem należy wprowadzać pokarmy uzupełniające, a jednocześnie kontynuować karmienie piersią co najmniej do drugiego roku życia dziecka.

Wysypiaj się. „Lepsza jest garść wytchnienia niż dwie garści trudu i pogoń za wiatrem” (Kaznodziei 4:6). Z powodu natłoku obowiązków oraz rzeczy rozpraszających uwagę ludzie śpią coraz mniej. Tymczasem sen jest niezbędny dla zdrowia. Jak wynika z badań, sprzyja on regeneracji mózgu i całego organizmu, a także poprawia pamięć i samopoczucie.

Sen wzmacnia odporność i zmniejsza ryzyko różnych infekcji, jak również cukrzycy, udaru, schorzeń serca, raka, otyłości, depresji i może nawet choroby Alzheimera. Zamiast zwalczać senność i oszukiwać ten naturalny system bezpieczeństwa — na przykład słodyczami czy kofeiną — lepiej po prostu się przespać. Aby wyglądać i czuć się dobrze oraz należycie funkcjonować, dorośli potrzebują zwykle 7—8 godzin snu. Dzieci powinny spać dłużej. Młodzi, którzy nie dosypiają, są podatniejsi na zaburzenia psychiczne i bardziej narażeni na przyśnięcie za kierownicą.

Sen jest szczególnie ważny w czasie choroby. Jeśli będziemy dłużej spać oraz więcej pić, łatwiej zwalczymy chociażby przeziębienie.

Dbaj o zęby. Czyszczenie zębów szczoteczką i nicią dentystyczną po posiłkach, a zwłaszcza przed snem, zapobiega próchnicy, chorobom dziąseł oraz utracie uzębienia. Brak zębów nie pozwala w pełni korzystać z przyjmowanych pokarmów. Podobno słonie umierają nie tyle ze starości, ile wskutek stopniowego wygłodzenia spowodowanego tym, że bez zębów nie mogą należycie rozdrabniać pożywienia. Dzieci, które przyzwyczai się do szczotkowania i nitkowania zębów po jedzeniu, będą zdrowsze przez całe życie.

Odwiedzaj lekarza. Niektóre dolegliwości wymagają fachowej porady. Dzięki wczesnej diagnozie zazwyczaj można leczyć się skuteczniej i wydać na to mniej pieniędzy. Jeśli więc coś ci dolega, skorzystaj z pomocy, by znaleźć i usunąć przyczynę choroby, a nie jedynie łagodzić jej objawy.

Badania okresowe, podobnie jak opieka lekarska w czasie ciąży, pozwalają uniknąć wielu poważnych problemówa. Oczywiście lekarze nie dokonują cudów. Całkowitego uzdrowienia ludzkość dostąpi dopiero wtedy, gdy Bóg ‛uczyni wszystko nowe’ (Objawienie 21:4, 5).

Aktywność fizyczna. Gdy w naszym życiu nie brakuje ruchu, czujemy się szczęśliwsi, logiczniej myślimy, mamy więcej energii i jesteśmy wydajniejsi; a jeśli do tego właściwie się odżywiamy, utrzymujemy też odpowiednią wagę. Aby ruch przyniósł pożądany skutek, wcale nie musimy wyciskać z siebie ostatnich potów. Wystarczy regularnie, kilka razy w tygodniu wykonywać niezbyt męczące ćwiczenia.

Formy aktywności, które powodują szybszą akcję serca i pocenie się — takie jak jogging, energiczny spacer czy jazda na rowerze — poprawiają kondycję i mogą zapobiec atakom serca oraz udarom. Godna polecenia jest też gimnastyka zdrowotna i niezbyt forsowne ćwiczenia siłowe, gdyż wzmacniają kości, mięśnie i resztę ciała, a ponadto przyśpieszają metabolizm, co pozwala utrzymać właściwą wagę.

Chodzenie. Bez względu na wiek wszyscy powinniśmy dla zdrowia zażywać ruchu, choć niekoniecznie na siłowni. Od czego zacząć? Na przykład zamiast jeździć samochodem, autobusem lub windą, warto po prostu jak najwięcej chodzić. Po co czekać na środek lokomocji, jeśli do celu da się dotrzeć pieszo, i to może nawet szybciej? Rodzice, zachęcajcie dzieci do gier i zabaw ruchowych, w miarę możliwości na świeżym powietrzu. Takie zajęcia — w odróżnieniu od biernej rozrywki przed komputerem — wzmacniają organizm oraz poprawiają sprawność motoryczną.

Z umiarkowanego uprawiania gimnastyki można odnieść pożytek, niezależnie od tego, kiedy się ją rozpocznie. Oczywiście ludzie starsi i schorowani, którzy nigdy wcześniej nie ćwiczyli, dobrze zrobią, gdy najpierw poradzą się lekarza. Tak czy inaczej, trzeba zacząć się gimnastykować! Stopniowo wdrażane, niewyczerpujące ćwiczenia mogą nawet u osób w bardzo podeszłym wieku przeciwdziałać wiotczeniu mięśni i zanikowi masy kostnej, a przez to zmniejszać ryzyko upadków.

To właśnie zażywanie ruchu pomogło Rustamowi, wspomnianemu w pierwszym artykule z tej serii. Siedem lat temu on i jego żona zaczęli pięć dni w tygodniu uprawiać rano lekki jogging. Rustam mówi: „Najpierw szukaliśmy wymówek, żeby zostać w domu. Ale gdy się coś robi we dwoje, łatwiej się zmobilizować. Teraz bieganie to nasz pożyteczny, a zarazem przyjemny zwyczaj”.

Higiena osobista. Według amerykańskiego Ośrodka Profilaktyki i Zwalczania Chorób „mycie rąk to najlepszy sposób, by uchronić się przed infekcjami i zachować zdrowie”. Podobno do 80 procent zakażeń dochodzi przez brudne ręce. Myj więc je kilka razy dziennie, szczególnie przed jedzeniem, przygotowywaniem posiłków, opatrywaniem lub nawet dotykaniem ran, a także po skorzystaniu z toalety, pogłaskaniu zwierzęcia oraz przewinięciu dziecka.

Woda i mydło działają skuteczniej niż alkoholowe środki antybakteryjne. Dzieci będą zdrowsze, gdy rodzice nauczą je myć ręce oraz nie dotykać nimi buzi ani oczu. Lepszemu zdrowiu sprzyja też codzienna kąpiel oraz czysta, świeża odzież i pościel.

Choroby zakaźne. Unikaj bliskich kontaktów z osobą przeziębioną lub chorą na grypę. Nie używaj tych samych naczyń ani sztućców. Drobnoustroje rozsiewają się wraz z kropelkami śliny bądź wydzieliny z nosa. Chorób przenoszonych przez krew, na przykład zapalenia wątroby typu B i C albo AIDS, można się nabawić głównie drogą płciową, podczas transfuzji lub wstrzykiwania narkotyków. Przed niektórymi infekcjami chronią szczepienia, ale w kontaktach z zakaźnie chorym rozwaga mimo wszystko nakazuje zachować środki ostrożności. Wystrzegaj się ukąszeń owadów. W porze zwiększonej aktywności komarów i innych owadów przenoszących zarazki nie przesiaduj ani nie śpij na dworze bez odpowiedniego zabezpieczenia. Używaj moskitier i preparatów przeciw owadoma. Chroń zwłaszcza dzieci.

Czysty dom. Nie szczędź starań, by w domu i wokół niego było czysto i porządnie. Likwiduj potencjalne wylęgarnie komarów — miejsca, gdzie zbiera się woda. Brud, śmieci oraz leżące na wierzchu jedzenie i odpadki organiczne przyciągają robactwo, które roznosi zarazki chorobotwórcze. Jeśli toaletę masz na zewnątrz, a nie w domu, zadbaj o to, by było w niej przykrycie zabezpieczające przed muchami.

Obrażenia ciała. W pracy oraz podczas jazdy samochodem, motocyklem czy rowerem stosuj się do przepisów bezpieczeństwa. Dbaj, by pojazd był sprawny, i zapinaj pasy. Korzystaj z wyposażenia ochronnego: kasku, okularów, butów oraz przeciwhałasowych nauszników lub zatyczek. Unikaj zbyt długiego przebywania na słońcu, powodującego raka i przedwczesne starzenie się skóry. Jeśli palisz, rzuć ten nałóg, dzięki czemu znacząco zmniejszysz u siebie ryzyko chorób serca, udaru mózgu i raka płucb.

Zdobywanie wiedzy. W wielu krajach publiczne i prywatne placówki medyczne zajmują się edukacją zdrowotną i udostępniają odpowiednie publikacje. Korzystając z tych pomocy, możesz się dowiedzieć, jak w prosty sposób poprawić swój stan zdrowia i unikać różnych zagrożeń. Bądź otwarty na takie informacje i chętnie wprowadzaj zmiany.

Dobre przyzwyczajenia mogą przechodzić z pokolenia na pokolenie. Jeżeli rodzice dają przykład pod względem racjonalnego odżywiania się, wysypiania, czystości, zażywania ruchu i zapobiegania chorobom, niewątpliwie skorzysta na tym ich potomstwo (Przysłów 22:6).

Trzeba czegoś więcej. Aby prowadzić zdrowy styl życia, nie wystarczy skupiać się na własnych korzyściach. Wyzbywanie się zakorzenionych złych przyzwyczajeń nie jest łatwe, a wprowadzanie nawet prostych zmian zwykle wymaga silnej motywacji. Niektórzy wiedzą, co powinni zrobić, ale nie potrafią się zmobilizować, i to mimo grożącej im poważnej choroby lub śmierci. Co mogłoby ich skłonić do działania? Niewątpliwie potrzebują w życiu jakiegoś wznioślejszego celu.

Małżonkowie powinni dbać o zdrowie i siły, żeby móc się nawzajem wspierać. Rodzice chcieliby dobrze wychować dzieci, a one, gdy dorosną, będą zobowiązane zapewnić opiekę starzejącym się krewnym. Prócz tego powinno nam zależeć, by jak najdłużej móc działać na rzecz innych i nie być dla nikogo ciężarem. Wszystko to wiąże się z miłością do bliźnich i troską o nich.

Jeszcze silniejszym bodźcem jest wdzięczność i oddanie dla Stwórcy. Kto pokłada wiarę w Bogu, ten pragnie chronić pochodzący od Niego cenny dar życia (Psalm 36:9). Jeżeli jesteśmy zdrowi, możemy więcej zrobić w służbie dla Boga. A to stanowi najbardziej mobilizujący i wzniosły powód, by dbać o zdrowie.

PRZYPOMNIJMY sobie Rama, wspomnianego w pierwszym artykule z tej serii. Należał do licznego grona ludzi nieświadomych tego, jak istotny wpływ na zdrowie mają różne codzienne nawyki, między innymi żywieniowe. Mówi on: „Znaczenie właściwego odżywiania pomógł nam zrozumieć artykuł z Przebudźcie się! zatytułowany ‚Pożywne jedzenie w zasięgu ręki’ (8 maja 2002 roku)”.

Ram wyjaśnia: „Całą rodziną staraliśmy się dostosować do podanych tam wskazówek. Wkrótce stwierdziliśmy, że jesteśmy odporniejsi na choroby. Kiedy jeszcze nie przywiązywaliśmy wagi do sposobu żywienia, o wiele częściej dopadało nas przeziębienie. W artykule ‚6 rad — jak chronić zdrowie’, zamieszczonym w Przebudźcie się! z 22 września 2003 roku, przeczytaliśmy też o prostych, a zarazem ekonomicznych metodach dbania o czystość wody pitnej.

„Pomocne rady znaleźliśmy także w artykule ‚Mydło — „szczepionka, którą można podać samemu sobie”’, opublikowanym w Przebudźcie się! z 22 listopada 2003 roku. Zaraz zaczęliśmy wprowadzać je w czyn. Odtąd rzadziej nękają nas zapalenia oczu.

„Tam, gdzie mieszkamy, ludzie nie przejmują się chmarami much i komarów. Ale z filmu wideo Biblia — jej siła oddziaływaniaa dowiedzieliśmy się, że trzeba na nie uważać. To również wyszło nam na zdrowie”.

Nie poddawaj się! Wszelkie niezbędne zmiany uda ci się wprowadzić, jeśli będziesz to robić stopniowo i wytyczysz sobie rozsądne cele. Na przykład zamiast od razu zrezygnować z mniej zdrowych potraw, postaraj się ograniczać ich spożywanie. Kładź się spać nieco wcześniej, sukcesywnie zwiększaj też ilość zażywanego ruchu. Lepiej robić cokolwiek niż nic. Aby dobry nawyk wszedł komuś w krew, zazwyczaj potrzeba tygodni lub miesięcy. Jeżeli nie dostrzegasz natychmiastowych korzyści, nie rozpaczaj. Gdy mimo porażek nie dajesz za wygraną, twoje zdrowie zapewne się poprawi.

W tym niedoskonałym świecie nie uda się osiągnąć doskonałego zdrowia. Niekiedy choroba wynika nie tyle z czyichś zaniedbań, ile z obciążeń dziedzicznych. Nie pozwól zatem, by troska o zdrowie albo inne sprawy przyprawiały cię o nadmierny stres i niepokój. Jezus zapytał: „Kto z was przez zamartwianie się może dodać łokieć do długości swego życia?” (Łukasza 12:25). Staraj się unikać tego, co mogłoby skrócić ci życie lub pogorszyć jego jakość. Będziesz się wtedy cieszyć możliwie najlepszym zdrowiem, oczekując dnia, gdy w Bożym nowym świecie „żaden mieszkaniec nie powie: ‚Jestem chory’” (Izajasza 33:24).