W ostatnich dziesięcioleciach w krajach zachodnich życie rodzinne drastycznie się zmieniło. Kiedyś władza w domu należała do rodziców i dzieci to uznawały. Teraz można odnieść wrażenie, że w wielu rodzinach role się odwróciły. Oto kilka typowych sytuacji:

• W sklepie czterolatek nagle wyciąga rączkę po zabawkę. Mama tłumaczy: „Kochanie, czy nie wystarczą ci te zabawki, które już masz?”. W tym momencie uświadamia sobie, że nie powinna była zadawać pytania. Chłopiec zaczyna krzyczeć: „Ale ja to chcę!”. Mama przeczuwa wybuch histerii — więc ustępuje.

• Pięcioletnia dziewczynka wtrąca się do rozmowy taty z innym dorosłym. „Nudzę się, chcę do domu!” — oświadcza. Ojciec przerywa w pół zdania, przykuca obok córki i uspokajającym głosem pyta: „Dasz mi jeszcze kilka minut, skarbie?”.

• Dwunastoletni James po raz kolejny dostał uwagę za to, że nakrzyczał na wychowawczynię. Jego ojciec jest oburzony — ale nie na syna, tylko na nauczycielkę. Stwierdza: „Uwzięła się na ciebie! Pójdę z tym do dyrektora!”.

Są to sytuacje fikcyjne, jednak wcale nieprzesadzone. Dają wyobrażenie o realnych problemach, które pojawiają się w domach, gdzie rodzice tolerują opryskliwość swoich dzieci, ulegają ich żądaniom i „ratują” je przed konsekwencjami złego zachowania. W pewnej książce zauważono: „Coraz częściej rodzice zrzekają się władzy na rzecz dzieci. Jeszcze nie tak dawno dzieci nie miały wątpliwości, kto w rodzinie rządzi — wiedziały, że to na pewno nie one” (J. Twenge i W. K. Campbell, The Narcissism Epidemic).

Oczywiście wielu rodziców stara się wpoić dzieciom właściwe wartości — dając dobry przykład, a w razie potrzeby korygując je stanowczo, lecz z miłością. Jak jednak podano we wspomnianej książce, tacy rodzice „płyną pod prąd obowiązujących trendów”.

Dlaczego sprawy przybrały taki obrót? Gdzie się podziała dyscyplina?

Słabnący autorytet rodziców

Osłabienie autorytetu rodziców dało się zauważyć już w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to eksperci zaczęli ich zachęcać do lżejszego podejścia do dzieci. Radzili: „Bądź przyjacielem, a nie szefem”. Mówili też: „Lepiej chwalić niż ganić” albo „Zamiast korygować złe zachowanie, wychwyć moment, gdy dziecko zrobi coś dobrze, i je pochwal”. Specjaliści nie podkreślali konieczności szukania złotego środka między chwaleniem a karceniem, lecz zdawali się sugerować, że upominanie zaszkodzi delikatnej strukturze emocjonalnej dzieci i sprawi, że kiedyś będą mieć do rodziców żal.

Wkrótce eksperci stali się orędownikami korzyści płynących z wysokiej samooceny. Można było odnieść wrażenie, że nagle odkryto, iż sekret udanego rodzicielstwa zamyka się w zdaniu: Zadbaj o to, żeby dzieci dobrze o sobie myślały. Oczywiście to ważne, by zaszczepiać dzieciom poczucie własnej wartości. Ale eksperci popadli w skrajność. Zalecali rodzicom: „Unikajcie negatywnych słów, takich jak nie czy źle”, „Powtarzajcie dzieciom, że są wyjątkowe i mogą osiągnąć wszystko, czego zapragną”. Mówili niejako, że dobre myślenie o sobie jest ważniejsze niż robienie tego, co dobre.

Według niektórych opinii taka propaganda na rzecz pewności siebie nie pozostawiła po sobie właściwie nic poza wybujałą postawą roszczeniową — dzieciom wydaje się, że wszystko im się należy. Poza tym, jak napisała Jean Twenge w książce Generation Me (Pokolenie Ja), młodzi często są „marnie przygotowani na nieuniknioną krytykę i niepowodzenia przydarzające się w codziennym życiu”. Autorka przytacza wypowiedź pewnego ojca: „W pracy zawodowej nikogo nie obchodzi podnoszenie twojej samooceny (...). Jeśli źle przygotujesz raport, szef nie powie: ‚O, jaki wybrałeś ładny kolor papieru!’. Gdy przykładamy zbyt wielką wagę do samooceny dzieci, wyświadczamy im niedźwiedzią przysługę”.

Zmieniające się poglądy

Z upływem dziesięcioleci zmieniają się ludzkie poglądy, a w ślad za tym często także metody wychowawcze. Potwierdza to pedagog Ronald Morrish: „Spojrzenie na dyscyplinę wciąż się zmienia. Jest odzwierciedleniem zmian zachodzących w społeczeństwie”a. Jak mówi Biblia, rodzice łatwo mogliby być „miotani jakby przez fale oraz unoszeni tu i tam każdym wiatrem nauki” (Efezjan 4:14).

Obecna tendencja do rozluźniania dyscypliny najwyraźniej przynosi ujemne skutki. Nie tylko osłabia autorytet rodziców, ale też pozbawia dzieci kierownictwa, które jest im niezbędne, żeby mogły dokonywać właściwych wyborów i podchodzić do życia z uzasadnionym poczuciem własnej wartości.

Wobec tego jakie podejście do dyscypliny byłoby lepsze?

NIKT nie zaprzeczy, że rodzice mają bardzo trudne zadanie. Ale powstrzymując się od karcenia syna lub córki, jeszcze bardziej je sobie utrudniają. Dlaczego? Ponieważ 1) dzieci nie wyrastają wtedy z niesfornych zachowań, co wyczerpuje rodziców, i 2) bez konsekwentnego korygowania dzieci czują się zagubione.

Tymczasem zrównoważone, oparte na miłości karcenie może odpowiednio kształtować sposób myślenia i kręgosłup moralny dzieci. Zapewni im również poczucie bezpieczeństwa w okresie wchodzenia w dorosłość i brania na siebie odpowiedzialności. Ale gdzie rodzice mogą szukać godnych zaufania rad?

Wartość zasad biblijnych

Wydawcy tego czasopisma, Świadkowie Jehowy, są przekonani, że źródło takich rad stanowi Biblia. Jak sama mówi, jest „pożyteczna do nauczania, do upominania, do prostowania, do karcenia” (2 Tymoteusza 3:16). Warto przy tym zauważyć, że z zasad, które podaje, korzyść odnoszą nie tylko rodzice, ale wszyscy członkowie rodziny. Oto kilka przykładów:

W BIBLII CZYTAMY: „Głupota jest przywiązana do serca chłopca” (Przysłów 22:15).

Chociaż dzieci potrafią być bardzo miłe i grzeczne, to jednak mają też skłonność do niemądrych wybryków. Dlatego potrzebują karcenia (Przysłów 13:24). Jeśli nie zaakceptujesz tego faktu, trudno ci będzie należycie wywiązywać się z zadań rodzica.

W BIBLII CZYTAMY: „Nie szczędź chłopcu karcenia” (Przysłów 23:13).

Nie musisz się obawiać, że wyważone karcenie zaszkodzi dzieciom albo że po latach będą mieć do ciebie urazę. Dyscyplinowanie ich w duchu miłości może nauczyć je pokornie przyjmować skorygowanie, a umiejętność ta przyda im się również w dorosłym życiu (Hebrajczyków 12:11).

W BIBLII CZYTAMY: „Co człowiek sieje, to będzie też żąć” (Galatów 6:7).

Rodzice siłą rzeczy chcą chronić swoje dzieci. To dobry odruch, ale znowu potrzebna jest równowaga. Nie pomagasz dzieciom, jeśli „ratujesz” je przed konsekwencjami ich błędów albo stajesz za nimi murem, kiedy nauczyciel lub inny dorosły zwraca ci uwagę na ich poważne niedopisanie. Traktuj takie osoby raczej jako swoich sprzymierzeńców. W ten sposób uczysz dziecko poszanowania dla czyjegoś autorytetu, również twojego (Kolosan 3:20).

W BIBLII CZYTAMY: „Chłopiec puszczony samopas będzie przynosił wstyd swej matce” (Przysłów 29:15).

Oczywiście rodzice nigdy nie powinni być bezwzględni, ale muszą też wystrzegać się drugiej skrajności — jest nią pobłażliwość. W książce The Price of Privilege (Cena uprzywilejowania) Madeline Levine pisze: „Dzieci pobłażliwych rodziców nie za bardzo się orientują, że w domu powinni rządzić dorośli”. Jeśli ty nie garniesz się do władzy, dziecko może uznać, że to ono stoi u steru. Koniec końców, dokona złych wyborów, które przysporzą utrapień zarówno jemu, jak i tobie (Przysłów 17:25; 29:21).

W BIBLII CZYTAMY: „Mężczyzna (...) przylgnie do swej żony i oboje będą jednym ciałem” (Mateusza 19:5).

Biblia wskazuje, że mężczyzna i kobieta powinni być małżeństwem jeszcze przed poczęciem dziecka i pozostać razem, gdy dzieci dorosną i opuszczą dom (Mateusza 19:5, 6). Wynika z tego, że jesteś przede wszystkim mężem lub żoną, a dopiero w drugiej kolejności — rodzicem. Jeśli ta kolejność zostaje odwrócona, dzieci mogą zacząć ‛myśleć o sobie więcej niż należy’ (Rzymian 12:3). Poza tym w rodzinie, w której wszystko kręci się wokół dzieci, słabnie więź między małżonkami.

Podpowiedzi dla rodziców

Jeśli chcesz dobrze wywiązać się z roli rodzica, to dbając o dyscyplinę, przestrzegaj następujących zasad:

Okazuj miłość. „Nie rozjątrzajcie swych dzieci, żeby nie popadły w przygnębienie” (Kolosan 3:21).

Bądź konsekwentny. „Niechże wasze słowo Tak znaczy Tak, wasze Nie — Nie” (Mateusza 5:37).

Kieruj się rozsądkiem. „Skoryguję cię w odpowiedniej mierze” (Jeremiasza 30:11)a.