sens oddają też słowa „pośpiech”, „prędkość”, „zajęcie”.

Apostoł Paweł ostrzegł chrześcijan przed opieszałością w czynieniu dobra. Oznajmił: „Pragniemy jednak, żeby każdy z was wykazywał taką samą pracowitość [dosł. „przyśpieszał”], abyście mieli zupełną pewność nadziei aż do końca, tak byście nie stali się gnuśni, lecz byli naśladowcami tych, którzy dzięki wierze i cierpliwości dziedziczą obietnice” (Heb 6:11, 12; por. Prz 10:4; 12:24; 18:9). Jezus Chrystus polecił swym uczniom: „Wytężajcie siły, by wejść przez wąskie drzwi, gdyż wielu, mówię wam, będzie się starało wejść, lecz nie zdoła” (Łk 13:24). Dobrym przykładem takiego pilnego wytężania się był Paweł (Kol 1:29; 2Ts 3:7-9). Oczywiście najlepszy wzór pracowitości dają Jehowa i Jego Syn (Iz 40:26; Jn 5:17).

Jeśli chrześcijanie nie chcą stać się „bezczynni albo bezowocni”, muszą „dokładać ze swej strony [w odpowiedzi na obietnice Boże] wszelkich gorliwych starań”, by uzupełniać wiarę cnotą, poznaniem, panowaniem nad sobą, wytrwałością, zbożnym oddaniem, uczuciem braterskim i miłością (2Pt 1:4-8). Wymaga to nieustannego przykładania się do pracy (2Tm 2:15; Heb 4:11) i całkowitego skupienia uwagi (Heb 2:1). Niezbędnych do tego sił udziela Jehowa przez swego ducha. Znaczenie pracowitości dobitnie podkreślił apostoł Paweł: „Nie bądźcie opieszali w tym, czym się zajmujecie. Pałajcie duchem. Służcie Jehowie jako niewolnicy”. Nakaz ten dotyczy wszystkich sług Bożych („trwajmy w tym usługiwaniu”), a zwłaszcza tych, którzy przewodzą w zebraniach i działalności zborowej, gdyż Paweł napisał: „Kto przewodzi, niech to czyni z prawdziwą żarliwością” (Rz 12:7, 8, 11).

Członkowie zboru chrześcijańskiego, którzy znajdą się w potrzebie, mogą liczyć na pomoc współwyznawców, pod warunkiem że nie stronią od pracy. Biblia podaje następującą zasadę: „Jeżeli ktoś nie chce pracować, niech również nie je”. Leniwych zachęcono, „żeby w cichości pracując, jedli pokarm, na który sami zarobili” (2Ts 3:10-12). Kto podaje się za chrześcijanina, ale nie dba o swych domowników, „ten wiary się zaparł i jest gorszy niż człowiek bez wiary” (1Tm 5:8). Nawet ubogie wdowy wciągano na listę uprawniającą do regularnej pomocy materialnej tylko wtedy, gdy wcześniej były aktywnymi chrześcijankami i ‛pilnie naśladowały każdy dobry uczynek’ (1Tm 5:9, 10).

Korzyści. Pracowitość zapewnia wiele korzyści, zarówno teraz, jak i w przyszłości. „Ręka pilnego — ta wzbogaci” (Prz 10:4). „Ręka pilnych będzie rządzić” (Prz 12:24). „Dusza pilnych zostanie obficie nasycona” (Prz 13:4). Synowie pracowitej kobiety „wstają i zwą ją szczęśliwą; powstaje ten, który ją ma — i ją wysławia”. O takiej kobiecie powiedziano: „Dajcie jej z owocu jej rąk i niech dzieła jej nawet w bramach ją sławią” (Prz 31:28, 31). A duchowym braciom Chrystusa oznajmiono: „Róbcie wszystko, co możecie, aby utwierdzić swe powołanie i wybranie, bo jeśli będziecie to czynić, na pewno nie upadniecie. Tak bowiem zostanie wam szczodrze udostępnione wejście do wiecznotrwałego królestwa naszego Pana i Wybawcy, Jezusa Chrystusa” (2Pt 1:10, 11).

W czasach biblijnych osoba zajmująca się praniem odzieży, jak również obróbką nowych tkanin: wybielaniem i dekatyzowaniem oraz odtłuszczaniem przed farbowaniem. Hebrajski odpowiednik słowa „pracz” najwyraźniej pochodzi od rdzenia oznaczającego „deptać”, czyli prać przez deptanie, które pomaga usunąć brud (Mal 3:2; zob. KĄPIEL). Greckie słowo gnaféus, tłumaczone na „czyściciel odzieży”, jest spokrewnione z określeniem gnáfos („szczeć sukiennicza; zgrzebło”) i odnosi się do kogoś, kto poddaje obróbce nowe tkaniny albo pierze i płucze brudną odzież.

Starożytni czyściciele odzieży zapewne potrafili znacznie rozjaśnić ubrania, piorąc je i wybielając. Ale Marek, gdy opisywał niezrównaną biel szat Jezusa podczas sceny przemienienia, oświadczył: „Jego szaty wierzchnie stały się lśniące, daleko bielsze, niż zdołałby je wybielić którykolwiek czyściciel odzieży na ziemi” (Mk 9:3).

Soda. Hebrajskie słowo néter, tłumaczone na „soda”, odnosiło się do uwodnionego węglanu sodu, czyli natrytu, nazywanego też sodą rodzimą. Po polaniu słabym kwasem soda zaczyna się pienić, do czego nawiązano w Przysłów 25:20. Chociaż w niektórych przekładach w wersecie tym mowa o „saletrze”, nie chodzi tu o tę substancję, gdyż saletra to azotan sodu lub potasu.

Soda sama w sobie oraz jako składnik mydła jest bardzo skutecznym środkiem czyszczącym. Okoliczność ta dodaje wagi słowom Jehowy na temat rażących grzechów Izraela, przyrównanego do winorośli: „Choćbyś się obmyła sodą i wzięła sobie dużo ługu, twoje przewinienie będzie plamą przede mną” (Jer 2:22).

W starożytności sodę pozyskiwano z jezior lub z pokładów znajdujących się w Syrii, Indiach, Egipcie oraz wzdłuż pd.-wsch. wybrzeży Morza Martwego. Podobno wykorzystywano ją nie tylko jako środek czyszczący; np. w Egipcie zastępowano nią drożdże przy robieniu chleba, używano jej do zmiękczania mięsa, mieszano ją z octem jako lek na ból zęba i stosowano przy balsamowaniu.

Ług. Hebrajskie słowo borít, tłumaczone na „ług” (w niektórych przekładach na „mydło”), odnosi się do sody uzyskiwanej z popiołów roślin — w odróżnieniu od néter, czyli sody rodzimej. Podstawą takiego podziału nie był skład chemiczny, ale pochodzenie. Oba słowa występują w Jeremiasza 2:22. Biblijnym „ługiem” mógł być węglan sodu lub węglan potasu — w zależności od tego, czy rośliny, z których popiołu go otrzymywano, rosły na słonej glebie nad morzem czy w głębi lądu. Związki chemiczne wypłukiwano z popiołów za pomocą wody. Ten starożytny „ług” różnił się od substancji chemicznych nazywanych obecnie ługami (silnie żrące wodorotlenki potasu lub sodu). W dawnych czasach ługu praczy używano nie tylko do czyszczenia ubrań (Mal 3:2), ale także w procesie wytapiania metali, np. ołowiu i srebra (Iz 1:25).

Potaż. Hebrajskie słowo bor z Hioba 9:30 tłumaczy się na „potaż” (NŚ), „ług” (BT, Bw) lub „mydło” (Bg). Wspomniano tam, iż substancja ta służyła do mycia rąk. Wydaje się, że chodzi o węglan potasu albo sodu. Otrzymywano go poprzez wypłukanie popiołów i późniejsze wygotowanie roztworu w jakimś naczyniu.

Hebrajski wyraz ʼemét, często tłumaczony na „prawda”, z reguły określa to, co jest pewne, godne zaufania, trwałe, wierne, autentyczne albo uznane za fakt (Wj 18:21; 34:6; Pwt 13:14; 17:4; 22:20; Joz 2:12; 2Kn 18:15; 31:20; Neh 7:2; 9:33; Est 9:30; Ps 15:2; Kzn 12:10; Jer 9:5). Greckie słowo alétheia oznacza coś będącego przeciwieństwem fałszu i nieprawości — coś, co odpowiada rzeczywistości lub jest właściwe i stosowne (Mk 5:33; 12:32; Łk 4:25; Jn 3:21; Rz 2:8; 1Ko 13:6; Flp 1:18; 2Ts 2:10, 12; 1Jn 1:6, 8; 2:4, 21). Również inne wyrazy występujące w językach oryginału można zależnie od kontekstu oddać słowem „prawda”.

Jehowa, Bóg prawdy. Jehowa to „Bóg prawdy” (Ps 31:5). Jest On wierny we wszystkich swoich poczynaniach. Jego obietnice są pewne, bo Bóg nie może kłamać (Lb 23:19; 1Sm 15:29; Ps 89:35; Tyt 1:2; Heb 6:17, 18). Osądza zgodnie z prawdą, tzn. zgodnie z faktycznym stanem rzeczy, a nie na podstawie zewnętrznych pozorów (Rz 2:2; por. Jn 7:24). Wszystko, co od Niego pochodzi, jest czyste i bez skazy. Jego sądownicze rozstrzygnięcia, przykazania, Jego prawo oraz słowo są „oparte na prawdzie” (Neh 9:13; Ps 19:9; 119:142, 151, 160). Zawsze są słuszne i właściwe, stanowiąc jaskrawe przeciwieństwo niegodziwości i wszelkich błędów.

Świadectwo dzieła stwórczego. Dzieła stworzone przez Boga dobitnie poświadczają, że On istnieje. Niestety, według słów apostoła Pawła nawet pewni ludzie, którzy „znali Boga” — znali prawdę o Jego wiekuistej potędze i boskości — zamiast Mu służyć, sporządzali sobie bożki i właśnie im oddawali cześć. Takie obiekty kultu, niebędące wcale bogami, nie mają nic wspólnego z prawdą, tylko z fałszem, czyli kłamstwem (Jer 10:14). Dlatego o wspomnianych ludziach można powiedzieć, że „prawdę Bożą zamienili na kłamstwo oraz wielbili stworzenie i dla niego pełnili świętą służbę zamiast dla Tego, który stworzył”. Zwrócenie się ku fałszowi, jakim jest bałwochwalstwo, pogrążyło ich w najróżniejszych upadlających praktykach (Rz 1:18-31).

Uwydatnienie „prawdy Boga” przez grzeszność człowieka. Ani deprawujące obyczaje nie-Żydów, ani nieposłuszeństwo samych Żydów wobec prawa Bożego nie wyrządziły Stwórcy żadnej osobistej szkody. Wprost przeciwnie — jeszcze bardziej uwypukliły Jego prawdomówność, świętość i prawość, co przysporzyło Mu chwały. Jednakże okoliczność, iż na tle karygodnych czynów ludzkich tym wyraźniej można dostrzec, jak prawy jest Bóg, bynajmniej nie upoważnia do twierdzenia, że postępował On niesprawiedliwie, wykonując swe wyroki na złoczyńcach. Człowiek, jako stworzenie Boże, nie ma prawa szkodzić samemu sobie przez popełnianie grzechów.

Powyższą argumentacją posłużył się Paweł w swym liście do Rzymian, pisząc: „Jeżeli jednak nasza nieprawość uwydatnia prawość Bożą, to co powiemy? Czyż Bóg jest niesprawiedliwy, gdy daje upust swemu srogiemu gniewowi? (Mówię na sposób ludzki). Przenigdy! W przeciwnym razie jak Bóg będzie sądził świat? Ale jeśli wskutek mego kłamstwa [por. Ps 62:9] prawda Boga bardziej się uwydatniła ku Jego chwale, to dlaczego jeszcze i ja jestem osądzany jako grzesznik? I dlaczego nie powiedzieć tak, jak się to nam fałszywie zarzuca i jak niektórzy twierdzą, że my mówimy: ‚Czyńmy rzeczy złe, żeby mogły przyjść dobre’? Wyrok przeciw takim ludziom jest zgodny ze sprawiedliwością” (Rz 3:5-8). Bóg nie wyzwolił swych sług po to, by grzeszyli, lecz by postępowali w sposób prawy, przysparzając Mu chwały. W dalszej części tego listu apostoł pisze: „Nie oddawajcie grzechowi waszych członków jako oręża nieprawości, lecz