bez odsetek, niczego się w zamian nie spodziewając, a wasza nagroda będzie wielka i będziecie synami Najwyższego, gdyż on jest życzliwy dla niewdzięcznych i niegodziwych” (Łk 6:34, 35).

Prawo zobowiązywało żydowskich słuchaczy Jezusa do pożyczania potrzebującym rodakom bez odsetek. Nawet grzesznicy pożyczali czasem bez procentu tym, którzy byli w stanie oddać pożyczkę. Niekiedy mogli to robić z myślą o zaskarbieniu sobie na przyszłość względów dłużnika. Natomiast ktoś, kto chce naśladować Boga, powinien czynić więcej niż grzesznik i pożyczać również takim osobom, które ze względu na swą sytuację być może nigdy nie zdołają zwrócić długu.

Stosując się do tych słów Jezusa, trzeba oczywiście brać pod uwagę okoliczności. Należy np. uwzględnić obowiązek troszczenia się o potrzeby swojej rodziny. Niestosowne byłoby więc, gdyby ktoś udzielił innemu pożyczki, a potem nie mógł zapewnić niezbędnych środków do życia członkom własnej rodziny (Mk 7:11-13; 1Tm 5:8). Istotne znaczenie ma także postawa potencjalnego dłużnika oraz jego warunki. Czy nie znajduje się w potrzebie dlatego, że jest nieodpowiedzialny, leniwy i nie chce pracować, choć ma takie możliwości? Jeśli tak, to można w tej sytuacji zastosować słowa apostoła Pawła: „Jeżeli ktoś nie chce pracować, niech również nie je” (2Ts 3:10; zob. DŁUG, DŁUŻNIK; ODSETKI).

Zobacz SOWY.

„Północ” to po hebrajsku cafòn, ale jej synonimem często było też wyrażenie „po lewej”, ponieważ leży ona właśnie po tej stronie, gdy staje się twarzą do wschodzącego słońca (Rdz 14:15; zob. Bg). W Piśmie Świętym „północ” może oznaczać część świata (Ps 107:3; Iz 43:6; Łk 13:29), kierunek geograficzny (Wj 26:20; 1Kl 7:25; Obj 21:13), niebo północne (Hi 26:7) oraz różne kraje i królestwa leżące na pn. i na wsch. od krainy zamieszkiwanej przez Izraelitów, m.in. Asyrię (Sof 2:13) i Babilon (Jer 46:10). Chociaż Babilon nad Eufratem znajdował się właściwie na wsch. od Tyru, w Ezechiela 26:7 powiedziano, że król Babilonu nadciągnie przeciw temu miastu „z północy”. Podobnie o nieszczęściu, które na Judę i Jerozolimę mieli sprowadzić Babilończycy, oznajmiono, iż nadejdzie „od północy” (Jer 1:14, 15). Mogło to wynikać stąd, że wojska babilońskie, podążając na zach., obrały pn. szlak, aby nie przeprawiać się przez pustynię. Zapiski babilońskie poświadczają, iż zwykle tak właśnie czyniono.

Ponieważ na północy umiejscawiano różne kraje i królestwa, w ustaleniu znaczenia określeń „północ” i „ziemia północna” pomaga nieraz kontekst i inne pokrewne wersety. Na przykład z Izajasza 21:2, 9 oraz Daniela 5:28 wynika, że „narody z ziemi północnej” nacierające na Babilon, wspomniane w Jeremiasza 50:9, obejmują m.in. Medów, Persów i Elamitów. Najwyraźniej potraktowano je jako jego wspólnego wroga, zjednoczoną armię tworzącą jeden „zbór”. Wiele z nich żyło daleko na pn. od Babilonu (Jer 51:27, 28), a spora część Medii rozciągała się na pn. wsch. od niego. Sam atak na miasto również nastąpił z północy, gdyż właśnie z tamtej strony Cyrus zatrzymał bieg rzeki.

„Król północy”. Czym jest „północ” w niektórych wersetach, można też ustalić na podstawie biegu historii. Przykładem jest „król północy”, opisany w 11 rozdz. Daniela. Dowody historyczne poświadczają, że „potężny król” z Daniela 11:3 to Aleksander Wielki. Kiedy umarł, jego imperium zostało ostatecznie podzielone między czterech wodzów. Jednym z nich był Seleukos I (Nikator), który objął władzę w Mezopotamii oraz Syrii, a zatem panował nad terenami leżącymi na pn. od Palestyny. Na pd. zach. od niej znajdował się Egipt, który podporządkował sobie inny wódz, Ptolemeusz I (Soter). A zatem to od owych dwóch władców rozpoczęły się długoletnie zmagania między „królem północy” a „królem południa”. Jednakże proroctwo o „królu północy” obejmuje okres od rządów Seleukosa I do „czasu końca” (Dn 11:40). Wynika z tego, że na przestrzeni wieków narodowa i polityczna tożsamość „króla północy” musiała ulegać zmianom. Można ją jednak ustalić na podstawie tego, co proroctwo mówi o jego poczynaniach (zob. książkę Pilnie zważaj na proroctwa Daniela!, 1999, ss. 211-285).

Miejsce pobytu Jehowy. „Północ” w Piśmie Świętym występuje także jako określenie symbolicznego miejsca pobytu Jehowy wśród Izraelitów (Ps 48:1, 2; Iz 14:13, 14; zob. GÓRA SPOTKANIA).

W czasach biblijnych „pracę przymusową” (hebr. mas) często narzucano ludziom z podbitych narodów, których traktowano jak niewolników (Pwt 20:11; Joz 16:10; 17:13; Est 10:1; Iz 31:8; Lam 1:1). Izraelici wykonywali niewolniczą pracę przy budowie spichlerzy w Pitom oraz Raamses pod nadzorem egipskich przełożonych, którzy ich tyranizowali (Wj 1:11-14). Później, po wejściu do Ziemi Obiecanej, zamiast dokładnie wypełnić nakaz Jehowy i wypędzić z niej wszystkich Kananejczyków, Izraelici zmusili ich do pracy niewolniczej. Przyniosło to złe skutki, gdyż dali się wciągnąć w kult fałszywych