dziedzica swojego zmarłego męża, Elimelecha (Rut 4:16). Ktoś, kto przy posiłku spoczywał w pozycji półleżącej „u piersi” następnej osoby, był z nią w szczególnej zażyłości i na ogół cieszył się jej względami (Jn 13:23). Do tego popularnego zwyczaju nawiązał Jezus w przypowieści o Łazarzu, mówiąc, że został on zaniesiony „na miejsce u piersi Abrahama”, wskazujące na przychylność Boga (Łk 16:22, 23). W myśl słów apostoła Jana Jezus „zajmuje miejsce u piersi Ojca”, jest bowiem najbliższy Jehowie i może opowiedzieć o Nim więcej i szczegółowiej niż ktokolwiek inny (Jn 1:18; zob. MIEJSCE U PIERSI).

W fałdujących się na piersi szatach, w które za czasów biblijnych odziewali się Izraelici, można było schować np. ręce czy pieniądze, a nawet nosić niemowlę lub jagnię (Wj 4:6, 7; Lb 11:12; 2Sm 12:3). Nawiązują do tego słowa Jehowy, który zapewnił, że swe jagnięta poniesie na własnej piersi, by zilustrować, jak będzie je kochał i czule się nimi opiekował (Iz 40:11).

Zwroty ‛odpłacić w zanadrze’ albo ‛odmierzyć komuś zapłatę w zanadrze’ są bardziej zrozumiałe, gdy się pamięta, że w dolnej części szat nie było kieszeni, jakie znamy dzisiaj (Ps 79:12; Iz 65:6, 7; Jer 32:18). Podobnie sformułowania ‛nosić w zanadrzu zniewagę’, „nagarnąć ognia w zanadrze”, ‛wziąć łapówkę z zanadrza’ czy „łapówka w zanadrzu” mają związek z fałdami w górnej części szat (Ps 89:50; Prz 6:27; 17:23; 21:14).

Zdobiona obrączka zakładana na palec. W starożytności różnego rodzaju pierścienie nosili m.in. Hebrajczycy, Egipcjanie, Asyryjczycy, Babilończycy, Grecy i Rzymianie — zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Wykonywano je ze złota, srebra, mosiądzu, brązu, szkła, żelaza i kości słoniowej; czasami wprawiano w nie kamienie. Egipcjanie najczęściej ozdabiali pierścienie wizerunkiem skarabeusza, będącego według nich symbolem nieśmiertelności. Wśród biżuterii znalezionej w grobie faraona Tutanchamona był pierścień z potrójną obrączką i trzema skarabeuszami: dwoma złotymi i jednym z niebieskiego szkła. Rzymianie niekiedy grawerowali na swych pierścieniach motywy mitologiczne, a nawet podobizny przodków lub przyjaciół.

W przypowieści Jezusa miłosierny ojciec polecił włożyć pierścień na rękę synowi marnotrawnemu, który do niego wrócił (Łk 15:22). W ten sposób okazał mu przychylność i miłość, a także przywrócił mu dawną pozycję i godność. Jakub, przyrodni brat Jezusa, przestrzegł chrześcijan przed stronniczym wyróżnianiem osób wytwornie ubranych i mających na palcach złote pierścienie (oznakę bogactwa i statusu społecznego) (Jak 2:1-9). W podobnym tonie wypowiedział się apostoł Piotr, który wprawdzie nie potępił noszenia takich ozdób, ale wskazał, że o wiele ważniejsze jest piękno duchowe (1Pt 3:1-5).

Sygnety. Hebrajskie słowa określające pierścień i sygnet pochodzą od rdzeni oznaczających „pogrążać się” (Jer 38:6) i „pieczętować” (1Kl 21:8). Nawiązują więc do głównego zastosowania niektórych starożytnych pierścieni — odciskano je w glinie czy też wosku w celu pozostawienia odbicia. Takie pierścienie, wykonane ze złota, srebra lub brązu, były niekiedy opatrzone kamieniem z wyrytym imieniem albo godłem właściciela; oprócz nieruchomych, istniały też obrotowe. Niektóre sygnety wieszano na ozdobnym sznurze i prawdopodobnie noszono na szyi (Rdz 38:18, 25).

Sygnet władcy czy urzędnika był symbolem jego władzy (Rdz 41:41, 42). Pieczętowano nim oficjalne dokumenty lub przedmioty w celu zabezpieczenia ich przed sfałszowaniem, podobnie jak to się czyni obecnie (Est 3:10-13; 8:2, 8-12; Dn 6:16, 17).

Znaczenie przenośne. Jak się wydaje, w czasach starożytnych sygnetem nazywano przenośnie cenną rzecz albo osobę. W związku z judzkim królem Koniaszem (Jehojachinem) proroctwo Jeremiasza zapowiadało, że ‛nawet gdyby był sygnetem na prawej ręce Jehowy’, nie uniknąłby nieszczęścia. I rzeczywiście, po bardzo krótkim panowaniu został pozbawiony władzy królewskiej (Jer 22:24; 2Kl 24:8-15). A o wiernym Zerubbabelu Jehowa powiedział: „Wezmę cię (...) i uczynię z ciebie jakby sygnet, ponieważ cię wybrałem” (Ag 2:23). Zerubbabel, oficjalny przedstawiciel Jehowy w związku z odbudową świątyni w Jerozolimie, był dla Niego bardzo cenny, niczym sygnet na ręce. Posłuchał Jego zachęt skierowanych za pośrednictwem proroków Aggeusza i Zachariasza i nieustraszenie przystąpił do odbudowy — mimo zakazu wydanego przez wprowadzonego w błąd króla perskiego (Ezd 4:24 do 5:2). Jehowa postanowił posługiwać się Zerubbabelem w celu spełnienia swej zapowiedzi, toteż żaden ludzki władca nie mógł go pozbawić tej zaszczytnej funkcji.

Najwcześniejsze plony w danym roku; pierwsze skutki jakichś działań lub pierwsze produkty czy wyroby. Hebrajskie słowo reʼszít (od rdzenia oznaczającego: „głowa”) może się odnosić do pierwszej części czegoś, punktu wyjścia, czyli „początku” (Rdz 1:1; 10:10; Pwt 11:12), do tego, co „najlepsze” (Wj 23:19, zob. przyp. w NW), oraz do „pierwocin” (Kpł 2:12). Wyrażenie „pierwsze dojrzałe owoce” (lub: „pierwsze dojrzałe plony”; „dojrzałe pierwociny”) jest tłumaczeniem hebrajskiego bikkurím, odnoszącego się zwłaszcza do zboża i owoców (Nah 3:12). Grecki odpowiednik słowa „pierwociny” (aparché) pochodzi od rdzenia o podstawowym znaczeniu „pierwszeństwo”.

Zgodnie z wymaganiem Jehowy Izraelici oddawali Mu pierwociny spośród ludzi, zwierząt i płodów ziemi (Wj 22:29, 30; 23:19; Prz 3:9). W ten sposób wyrażali wdzięczność za Jego błogosławieństwo oraz za ziemię i żniwa. Składali podziękowanie Dawcy „każdego dobrego daru” (Jak 1:17; Pwt 8:6-10).

Jehowa polecił Izraelitom, by za pośrednictwem swych przedstawicieli przynosili Mu pierwociny, zwłaszcza podczas Święta Przaśników. W dniu 16 Nisan arcykapłan w sanktuarium kołysał przed Jehową pierwocinami żniw — snopem jęczmienia, zbieranego jako pierwszy plon w roku liczonym według kalendarza religijnego (Kpł 23:5-12). Potem, w dniu Pięćdziesiątnicy, 50 dni po kołysaniu snopem jęczmienia, ofiarowano Jehowie pierwociny ze żniw pszenicy w postaci dwóch chlebów z wybornej mąki upieczonych na zakwasie; one także stanowiły ofiarę kołysaną (Kpł 23:15-17; zob. ŚWIĘTA).

Oprócz tych ofiar zbożowych, które składał arcykapłan za naród, poszczególni Izraelici też mieli przynosić na ofiarę pierwociny różnych swoich plonów. Każdego pierworodnego chłopca oraz pierworodnego samca spośród zwierząt poświęcano dla Jehowy; należało ich ofiarować Bogu lub wykupić (zob. PIERWORODNY). Pierwociny mąki razowej składano w postaci okrągłych placków (Lb 15:20, 21). Płody ziemi Izraelici wkładali do kosza i zanosili do sanktuarium (Pwt 26:1, 2), gdzie wypowiadali zdania zapisane w Powtórzonego Prawa 26:3-10. Zawierały one zarys historii narodu — od początku pobytu w Egipcie, poprzez wyzwolenie aż po wejście do Ziemi Obiecanej.

Z czasem najwidoczniej upowszechnił się zwyczaj, że każda miejscowość wysyłała własnego przedstawiciela z pierwocinami złożonymi przez jej mieszkańców. Dzięki temu nie było konieczne, by za każdym razem, gdy dojrzewały plony, wszyscy musieli udawać się w kłopotliwą podróż do Jerozolimy. Ilość pierwocin nie była ustalona w Prawie; najwyraźniej zależała od szczodrości i wdzięczności dawcy. Należało jednak ofiarować z pierwocin to, co najlepsze (Wj 23:19; 34:26; Lb 18:12).

Nowo zasadzone drzewo przez trzy lata uważano za nieczyste, niejako nieobrzezane. W czwartym roku wszystek jego owoc poświęcano Jehowie, a w piątym właściciel mógł zebrać owoce dla siebie (Kpł 19:23-25).

Pierwociny ofiarowane Jehowie przez 12 plemion nielewickich były przeznaczone dla kapłanów i pozostałych Lewitów, gdyż nie otrzymali oni w dziedzictwie ziemi (Lb 18:8-13). Wierne składanie pierwocin radowało Jehowę i przysparzało wszystkim błogosławieństw (Eze 44:30). W oczach Boga każdy, kto lekceważył tę powinność, obrabowywał Go z tego, co Mu się należy, i ściągał na siebie Jego gniew (Mal 3:8). W dziejach Izraela czasami zaniedbywano składanie pierwocin, ale władcy, którzy gorliwie dbali o prawdziwe wielbienie, przywracali ten zwyczaj. Król Ezechiasz dokonał reform, urządził przedłużone obchody Święta Przaśników i przy tej okazji przypomniał ludowi o obowiązku składania pierwocin i dziesięcin. Izraelici zareagowali ochoczo i przynosili wielkie ilości pierwocin zboża, młodego wina, oliwy, miodu oraz wszelkiego plonu pola, co trwało od trzeciego do siódmego miesiąca (2Kn 30:21, 23; 31:4-7). Po powrocie z Babilonu lud pod przewodnictwem Nehemiasza przysiągł, iż będzie chodzić według prawa Jehowy, i zobowiązał się m.in. do przynoszenia każdego rodzaju pierwocin (Neh 10:29, 34-37; zob. DARY OFIARNE).

Znaczenie symboliczne. W czasie chrztu Jezus Chrystus został zrodzony z ducha, a zmartwychwstał do życia w ciele duchowym 16 Nisan 33 r. n.e., czyli w dniu, gdy w sanktuarium ofiarowywano Jehowie pierwociny z pierwszych zbiorów zboża. Dlatego nazwano Jezusa pierwociną; w gruncie rzeczy był on pierwszą pierwociną dla Boga (1Ko 15:20, 23; 1Pt 3:18). Wierni naśladowcy Jezusa Chrystusa, jego duchowi bracia, również są pierwocinami dla Boga. Przypominają pierwociny z drugich zbiorów, czyli żniwa pszenicy, które składano Jehowie w dniu Pięćdziesiątnicy. Jest ich 144 000; powiedziano o nich, że „zostali kupieni spośród ludzi jako pierwociny dla Boga i dla Baranka” i że są „niejako pierwocinami jego stworzeń” (Obj 14:1-4; Jak 1:18).

Gdy apostoł Paweł mówił o wiernym ostatku Żydów, którzy stali się pierwszymi chrześcijanami, również określił ich mianem „pierwocin” (Rz 11:16). Chrześcijanina imieniem Epenet nazwano „pierwociną Azji dla Chrystusa”, a dom Stefanasa — „pierwocinami Achai” (Rz 16:5; 1Ko 16:15).

Ponieważ namaszczeni chrześcijanie zostali zrodzeni z ducha i jako synowie Boży mają nadzieję na zmartwychwstanie do nieśmiertelnego życia w niebie, apostoł Paweł napisał o sobie i innych: „Mamy pierwociny, mianowicie ducha (...), z przejęciem oczekując usynowienia, uwolnienia z naszych ciał na podstawie okupu” (Rz 8:23, 24). Oznajmił również, że on i inni chrześcijanie spodziewający się życia w niebie otrzymali „zadatek tego, co ma przyjść, mianowicie ducha”, którego nazwał też ‛zadatkiem ich dziedzictwa’ (2Ko 5:5; Ef 1:13, 14).

W Biblii słowo to odnosi się głównie do najstarszego syna ojca (nie matki), „początku jego siły rozrodczej” (Pwt 21:17), a także do pierwszego męskiego potomka u zwierząt (Rdz 4:4).

Od dawien dawna najstarszy syn w rodzinie cieszył się poważaniem i przejmował po ojcu zwierzchnictwo nad domownikami. Dziedziczył także dwie części jego majątku (Pwt 21:17). Zgodnie z prawem przysługującym pierworodnemu Ruben w czasie uczty u Józefa został posadzony obok niego (Rdz 43:33). Jednakże gdy w Biblii wymieniano czyichś synów, nie zawsze honorowano pierworodnych. Często na pierwszym miejscu podawano najznamienitszego lub najwierniejszego z braci (Rdz 6:10; 1Kn 1:28; por. Rdz 11:26, 32; 12:4; zob. DZIEDZICTWO; PIERWORODZTWA, PRAWO).

Znaczenie pierworodnych wzrosło, gdy Jehowa wyzwalał swój lud z niewoli w Egipcie. Wszyscy pierworodni Egipcjanie byli poświęceni bogu słońca Amonowi-Ra, który rzekomo zapewniał im ochronę. Dziesiąta plaga zesłana przez Jehowę miała upokorzyć to bóstwo i wykazać jego bezsilność. Izraelici usłuchali wskazówek Bożych i krwią zabitych baranków spryskali nadproża oraz węgary domów, dzięki czemu nie stracili swoich pierworodnych. Natomiast wszyscy pierworodni spośród Egipcjan — zarówno ludzie, jak i zwierzęta — ponieśli śmierć (Wj 12:21-23, 28, 29). Najwyraźniej plaga dotykała najstarszego syna w rodzinie, a nie ojca, nawet jeśli też był pierworodnym. Sam faraon zapewne nim był, a mimo to pozostał przy życiu. Według Wyjścia 12:30 „nie było domu, w którym nie byłoby umarłego”. Jednakże nie w każdym domu musiał się znajdować pierworodny syn (np. mógł wcześniej umrzeć albo małżeństwo nie miało dzieci). W takim wypadku śmierć przypuszczalnie dotykała tego, który sprawował w rodzinie zwierzchnictwo i zajmował pozycję pierworodnego.

Pierworodni w Izraelu stawali się głowami rodów, toteż reprezentowali cały naród. Zresztą Jehowa nazywał go swym „pierworodnym” ze względu na przymierze Abrahamowe (Wj 4:22). A ponieważ ocalił pierworodnym życie, polecił, by poświęcono Mu „każdego pierworodnego płci męskiej, który otwiera każde łono wśród synów Izraela, wśród ludzi i zwierząt” (Wj 13:2). Tak więc każdy pierwszy syn w rodzinie należał do Boga.

Później niejako w zamian za wszystkich pierworodnych Jehowa wybrał sobie z plemienia Lewiego osoby płci męskiej w wieku od miesiąca wzwyż — najwyraźniej oprócz 300 pierworodnych (por. Lb 3:21, 22, 27, 28, 33, 34 z 3:39). Liczba pierworodnych Izraelitów przewyższała liczbę Lewitów o 273 osoby, toteż za każdą z nich należało Aaronowi i jego synom zapłacić okup w wysokości pięciu sykli (11 dolarów). Poza tym Jehowa wziął także zwierzęta domowe Lewitów w zamian za pierworodne zwierzęta pozostałych plemion (Lb 3:40-48). Od tego czasu matka po zakończeniu okresu swej ceremonialnej nieczystości musiała przyprowadzić pierworodnego syna przed oblicze Jehowy do przybytku lub świątyni i uiścić okup, którego szacunkowa wartość (w wypadku chłopców w wieku od miesiąca do pięciu lat) wynosiła „pięć srebrnych sykli według sykla świętego miejsca” (Kpł 12:1-3; 27:6; Lb 18:15, 16).

Nie można było jednak wykupić pierworodnego samca zwierząt czystych, takich jak byk, baranek czy kozioł. Izraelici nie mogli zaprzęgać takiego byka do pracy ani strzyc takiego baranka. Ósmego dnia po narodzeniu zwierzęcia musieli je ofiarować Bogu w przybytku lub świątyni (Wj 22:30; Lb 18:17; Pwt 15:19, 20). Ale jeśli zwierzę miało jakąś poważną wadę, nie wolno go było ofiarować Jehowie, lecz należało je spożyć w miejscu zamieszkania (Pwt 15:21-23).

Na ofiarę nie można też było złożyć pierworodnego osła, zwierzęcia nieczystego. Izraelita musiał go wykupić owcą. W przeciwnym razie miał złamać mu kark, gdyż zwierzę należało do Jehowy i nie mogło być wykorzystane przez człowieka (Wj 13:12, 13; 34:19, 20). Tymczasem w Kapłańskiej 27:27 czytamy: „Jeśli jest spośród zwierząt nieczystych i on ma je wykupić według wartości szacunkowej, niech dołoży do niej jedną piątą. Ale gdyby nie zostało wykupione, należy je sprzedać według wartości szacunkowej”. Niektórzy komentatorzy biblijni uważają, że wprowadzono tu zmianę przepisu co do wykupu osła. Najwyraźniej jednak werset ten odnosi się do innej sprawy i nie dotyczy takich zwierząt nieczystych jak osioł.