powstania poza ziemską działalność Jezusa, gdyż rozdz. 9 bezsprzecznie zawiera przepowiednie dotyczące pojawienia się i ofiarowania Mesjasza (Dn 9:25-27). Nie dość na tym: proroctwo sięga dalej i nakreśla dzieje różnych królestw panujących aż do „czasu końca”, kiedy to zostaną zniszczone przez Królestwo Boże pod władzą Mesjasza (Dn 7:9-14, 25-27; 2:44; 11:35, 40).

Wartość tej księgi. Niezwykle ciekawą cechą Księgi Daniela są opisane w niej prorocze okresy: 69 tygodni (chodzi o tygodnie lat) od dekretu o odbudowie Jerozolimy do przyjścia Mesjasza, wydarzenia 70 tygodnia oraz mająca nastąpić wkrótce potem zagłada Jerozolimy (Dn 9:24-27); „siedem czasów”, które Jezus nazwał „wyznaczonymi czasami narodów”, wskazując, że dalej trwały za jego pobytu na ziemi i miały się zakończyć dopiero w odleglejszej przyszłości (Dn 4:25; Łk 21:24); okresy: 1290, 1335 i 2300 dni, a także „wyznaczony czas, wyznaczone czasy i połowa”. Wszystkie te proroctwa związane z chronologią są niezwykle pomocne w zrozumieniu postępowania Boga wobec Jego ludu (Dn 12:7, 11, 12; 8:14; zob. SIEDEMDZIESIĄT TYGODNI; WYZNACZONE CZASY NARODÓW).

Prócz tego Daniel szczegółowo opisuje powstanie i upadek mocarstw światowych, począwszy od starożytnego Babilonu, aż po czasy, gdy Królestwo Boże na zawsze je wszystkie unicestwi. Proroctwo podkreśla, że owo Królestwo, na którego czele stoi Władca wyznaczony przez Boga, wraz z towarzyszącymi mu „świętymi”, będzie trwać po czasy niezmierzone, dla dobra wszystkich sług Bożych (Dn 2:44; 7:13, 14, 27).

Natchniona wykładnia proroctwa o bestiach, które w myśl wyjaśnień anioła wyobrażały mocarstwa światowe (Dn 7:3-7, 17, 23; 8:20, 21), ogromnie pomaga w zrozumieniu tożsamości symbolicznych zwierząt z Objawienia (Obj 13:1-18; zob. ZWIERZĘTA SYMBOLICZNE).

Opisane przez Daniela uratowanie jego trzech towarzyszy z pieca ognistego, do którego ich wrzucono za odmowę złożenia pokłonu przed wielkim złotym posągiem wzniesionym przez Nebukadneccara (Dn 3), ukazuje, jak na terytorium pierwszej potęgi światowej istniejącej w „Czasach Pogan” doszło do oficjalnego uznania prawa sług Jehowy do wyłącznego oddania dla ich Boga. Relacja ta uczy też chrześcijan, że ich podporządkowanie świeckim władzom zwierzchnim, zalecane w Rzymian 13:1, ma charakter względny, co zresztą potwierdza postępowanie apostołów przedstawione w Dziejach 4:19, 20 i 5:29. Dodaje im to sił do zachowywania neutralności wobec spraw narodów, wyjawiając jednocześnie, że taka postawa może przysporzyć trudności. Ale niezależnie od tego, czy Jehowa Bóg wyrwie ich z tych tarapatów, czy dopuści, by nawet ponieśli śmierć za niezłomną lojalność, chrześcijanie zawsze będą czcić tylko Jego i służyć wyłącznie Jemu (Dn 3:16-18).

1. Pieniądze lub inne dobra, np. zwierzęta, przekazywane przez państwo lub władcę innemu państwu jako wyraz poddaństwa bądź jako prośba o pokój albo ochronę. (Słowa występujące w językach oryginału omówiono w haśle PODATKI). Państwa pobierające daninę od innych ludów często otrzymywały złoto i srebro lub towary, których szczególnie potrzebowały. W ten sposób umacniały własną gospodarkę, a osłabiały poddane narody, eksploatując ich zasoby.

Królowie judzcy Dawid (2Sm 8:2, 6), Salomon (Ps 72:10; por. 1Kl 4:21; 10:23-25), Jehoszafat (2Kn 17:10, 11) i Uzzjasz (2Kn 26:8), jak również izraelski król Achab (2Kl 3:4, 5) otrzymywali daninę od innych ludów. Często jednak wskutek swej niewierności Izraelici dostawali się pod władzę innych narodów i sami musieli składać daninę. Już w czasach sędziów płacili daninę moabskiemu królowi Eglonowi (Sdz 3:12-17). Później obcym mocarstwom daninę płaciło zarówno królestwo Judy, jak i północne królestwo Izraela (2Kl 17:3; 23:35). Wrogim narodom kilkakrotnie składano też kosztowne dary, by wykupić się od ich najazdu lub zapewnić sobie ich pomoc militarną, co także stanowiło formę daniny (2Kl 12:18; 15:19, 20; 18:13-16).

2. W Biblii słowem „danina” lub „datek” określa się też pieniądze lub inny dar przekazywany przez kogoś innemu człowiekowi. Hebrajski wyraz terumáh oznacza „daninę; świętą część, ofiarę podniesienia” (Wj 25:2, przyp. w NW; 29:27, przyp. w NW). Pochodzi od czasownika rum, który dosłownie znaczy: „być wysoko; być wywyższonym; podnieść” (Hi 22:12; 1Sm 2:1; Rdz 14:22), a w formie kauzatywnej może znaczyć: „wnosić [daninę, datek]”, czyli „składać” je, ofiarowywać (Kpł 22:15).

Dawanie obejmuje nie tylko dary materialne. Paweł dziękował Bogu za wkład, jaki chrześcijanie z Filippi wnieśli na rzecz dobrej nowiny. Oprócz osobistego udziału w jej rozgłaszaniu chrześcijanie ci pomagali finansowo Pawłowi i prawdopodobnie innym, lojalnie wspierając tę działalność także pod względem materialnym (Flp 1:3-5; 4:16-18).

Izraelici mieli zaszczyt składać daniny na budowę i wyposażenie obiektów związanych z wielbieniem prawdziwego Boga. Przekazali różne materiały na przybytek i jego sprzęty (Wj 25:1-9; 35:4-9); przynieśli tak hojny „dobrowolny dar ofiarny dla Jehowy”, że trzeba było ogłosić koniec zbiórki, gdyż materiałów „wystarczyło na wykonanie całej pracy, a nawet zbywało” (Wj 35:20-29; 36:3-7). Na budowę przyszłej świątyni król Dawid przekazał m.in. złoto i srebro stanowiące jego „szczególną własność” o wartości ponad 1 202 000 000 dolarów. Z kolei książęta i inni zwierzchnicy ochoczo złożyli na ten cel złoto i srebro warte ponad 1 993 000 000 dolarów, a prócz tego miedź, żelazo i kamienie (1Kn 29:1-9).

Niektóre daniny były nakazane w Prawie. Gdy Mojżesz przeprowadzał wśród Izraelitów spis ludności, każdy mężczyzna powyżej 20 roku życia miał dać okup za swą duszę, „pół sykla [prawdopodobnie warte 1,10 dolara] według sykla świętego miejsca”. Była to „danina dla Jehowy”, służąca przebłaganiu za ich dusze i przekazana „na rzecz służby związanej z namiotem spotkania” (Wj 30:11-16). Według żydowskiego historyka Flawiusza (Wojna żydowska, VII, VI, 6 [218]) ten „święty podatek” płacono potem corocznie (2Kn 24:6-10; Mt 17:24; zob. PODATKI).

Bóg nakazał Izraelitom składać dziesięciny z plonów ziemi, aby zaspokajać potrzeby Lewitów, plemienia kapłańskiego. Z kolei Lewici oddawali dziesiątą część arcykapłanowi i jego rodzinie (Lb 18:26-28; zob. DZIESIĘCINA). Jehowa powierzył arcykapłanowi Aaronowi pieczę nad daninami, jakie składali Izraelici, pozwalając jemu i jego synom spożywać dary ofiarne oraz oliwę, wino, zboże i pierwsze dojrzałe owoce przynoszone Jehowie przez lud, jak również części ofiar ze zwierząt. Arcykapłanowi dawano podatek z łupów wojennych jako „daninę dla Jehowy”, a część łupów przekazywano też Lewitom (Lb 31:1, 2, 28-30).

Izraelici składali Jehowie różne ofiary i dary ofiarne, z których część była wymagana w Prawie. Inne jednak były całkowicie dobrowolne, jak np. ofiary dziękczynne lub dary ofiarne związane ze ślubami (Kpł 7:15, 16; zob. DARY OFIARNE).

Za czasów króla Jehoasza przy bramie domu Jehowy ustawiono skrzynię na datki przeznaczone na gruntowny remont świątyni. Książęta i lud z radością przynosili „święty podatek”, dzięki czemu można było wzmocnić dom Boży i wykonać przybory świątynne (2Kn 24:4-14).

Również nie-Izraelici wspierali materialnie prawdziwe wielbienie. Gdy w 468 r. p.n.e. Ezdrasz wraz z żydowskim ostatkiem wyruszyli z Babilonu do Jerozolimy, zabrali ze sobą srebro, złoto i naczynia będące darem na rzecz domu Bożego, złożonym przez króla Artakserksesa, jego doradców i książąt oraz Izraelitów z Babilonu. Na czas podróży te cenne dobra powierzono pieczy wyznaczonych mężczyzn (Ezd 7:12-20; 8:24-30).

Z materialnej pomocy korzystał podczas służby także Jezus Chrystus wraz uczniami (Łk 8:1-3). Chrześcijanie z Macedonii i Achai ochoczo pomogli potrzebującym braciom i „chętnie się podzielili swymi rzeczami, składając datek [najwidoczniej pieniężny] na biednych wśród świętych w Jerozolimie” (Rz 15:26; zob. ZBIÓRKA).

Grecki wyraz koinonía, przetłumaczony w Rzymian 15:26 na „datek”, można też oddać dosłownie jako „dzielenie się”. Tak właśnie przetłumaczono go np. w Hebrajczyków 13:16, gdzie powiedziano: „Nie zapominajcie o wyświadczaniu dobra i o dzieleniu się z drugimi, bo takie ofiary bardzo się podobają Bogu”.

Gdy podczas Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. do Jerozolimy przybyło z różnych stron wielu Żydów i prozelitów, ci, którzy przyjęli chrystianizm, najwidoczniej zatrzymali się tam na jakiś czas, by lepiej poznać jego nauki. Aby nikt nie żył w niedostatku, chętnie dzielili się swymi dobrami — „wszystko mieli wspólne” (Dz 4:32-37; por. 5:1-4). Później w zborze jerozolimskim codziennie rozdzielano żywność dla potrzebujących wdów (Dz 6:1-3). Paweł udzielił wskazówek, jak wykorzystywać datki przy wspieraniu wdów, które naprawdę zasługują na pomoc (1Tm 5:9, 10; zob. POMOC DLA POTRZEBUJĄCYCH).

W zborze wczesnochrześcijańskim datki nie były przymusowe. Paweł napisał w tej sprawie: „Niech każdy czyni tak, jak postanowił w sercu, nie z ociąganiem się albo pod przymusem, gdyż Bóg miłuje dawcę rozradowanego” (2Ko 9:7).

Wysokość datku nie zawsze jest prawdziwą miarą hojności dawcy. Pewnego razu Jezus Chrystus obserwował osoby wrzucające pieniądze do skarbon świątynnych. Bogacze wrzucali wiele monet, ale Jezus zwrócił szczególną uwagę na niezwykłą szczodrość ubogiej wdowy, która wrzuciła tylko dwa pieniążki znikomej wartości. Powiedział o niej: „Ta wdowa, chociaż biedna, wrzuciła więcej niż oni wszyscy. Bo ci wszyscy wrzucili dary ze swojego nadmiaru, ale ta niewiasta ze swej nędzy wrzuciła wszystkie posiadane środki do życia” (Łk 21:1-4; Mk 12:41-44). W związku ze składaniem datków na potrzeby biednych współwyznawców Paweł oznajmił: „Jeśli najpierw jest gotowość, jest ona szczególnie godna upodobania według tego, co się ma, a nie według tego, czego się nie ma” (2Ko 8:12).

Oczywiście nikt nie może wzbogacić Jehowy, do którego przecież należy wszystko (1Kn 29:14-17), ale składanie datków jest zaszczytem, który daje słudze Bożemu sposobność okazywania Jehowie miłości. Dary ofiarowane nie dla rozgłosu czy z samolubnych pobudek, lecz z właściwym nastawieniem i na rzecz prawdziwego wielbienia przysparzają szczęścia oraz zapewniają błogosławieństwo Boże (Prz 3:9, 10; Mt 6:1-4; Dz 20:35). Każdy może zaznawać tego szczęścia, regularnie odkładając coś z własnych środków na wspieranie czystego wielbienia Boga i pomaganie potrzebującym (1Ko 16:1, 2).

Najlepszym przykładem jest pod tym względem Jehowa, gdyż daje ludziom „życie i dech, i wszystko” (Dz 17:25), oddał za ludzkość swego jednorodzonego Syna (Jn 3:16), a ponadto wzbogaca chrześcijan „ku wszelkiego rodzaju szczodrości” (2Ko 9:10-15). Istotnie, „każdy dobry dar i każdy doskonały podarunek pochodzi z góry, bo zstępuje od Ojca świateł niebiańskich” (Jak 1:17; zob. DARY, UPOMINKI).

Zobacz też ŚWIĘTA DANINA.

Miejsce wymienione tylko raz — w opisie drogi, którą przemierzył Joab, gdy na rozkaz Dawida dokonywał spisu ludności (2Sm 24:1-6). Z kontekstu wynika, że miejsce to znajdowało się na pn. krańcu Izraela, gdyż o wykonawcach owego polecenia powiedziano, że poszli „dalej do Dan-Jaan i skręcili do Sydonu”. W kolejnym wersecie (2Sm 24:7) wspomniano o Beer-Szebie, co przywodzi na pamięć często spotykane wyrażenie „od Beer-Szeby aż po Dan”, którego użył Dawid, gdy wydawał Joabowi dyspozycje dotyczące spisu (1Kn 21:2). Dan-Jaan może się więc odnosić do leżącego na północy miasta Dan lub do jego przedmieść (por. Sdz 18:28, 29, gdzie również wymieniono Dan i Sydon; zob. też DAN 3).

Miasto usytuowane w górzystym regionie Judy (Joz 15:49). Jego dokładna lokalizacja jest obecnie nieznana.

Potomek Zeracha, syna Judy (1Kn 2:4, 6); odznaczał się wielką mądrością, choć nie dorównywał Salomonowi (1Kl 4:31; zob. MACHOL).

Złota moneta perska o wadze 8,4 g (wartość współczesna: 94,50 dolara), bita przez dwa stulecia od końca VI w. p.n.e. Awers przedstawia króla, który przyklęka na jednym kolanie, trzymając w prawej ręce włócznię, a w lewej łuk. Na rewersie widać podłużny odcisk stempla. W 1 Kronik 29:7 jeden z datków złożonych na świątynię za panowania Dawida podano w darejkach, choć w tamtych czasach te perskie monety nie były znane. Najwyraźniej pisarz Księgi Kronik przeliczył pierwotną wartość na używany wówczas pieniądz, znany czytelnikom (Ezd 8:27).

W Biblii imię to jest odnoszone do trzech królów — jednego Meda i dwóch Persów. Zdaniem niektórych przynajmniej w wypadku Dariusza Meda mogło chodzić nie tyle o imię własne, ile o tytuł bądź imię tronowe.

1. Dariusz Med, który po zdobyciu Babilonu przez wojska Cyrusa Persa objął królestwo chaldejskiego króla Belszaccara, mając ok. 62 lat (Dn 5:30, 31). Nazwany jest też „synem Aswerusa z potomstwa Medów” (Dn 9:1).

Korzystając ze swych uprawnień administracyjnych, Dariusz wyznaczył w całym królestwie 120 satrapów, a nad nimi ustanowił trzech wysokiej rangi urzędników, którzy mieli reprezentować interesy króla. Zapewne było to podyktowane głównie względami finansowymi, jako że do najważniejszych powinności satrapów należało zbieranie podatków i danin należnych królowi (por. Ezd 4:13). Jednym z owych trzech wysokich funkcjonariuszy był Daniel, który tak bardzo się wyróżniał zarówno spośród nich, jak i spośród satrapów, że Dariusz zamierzał uczynić go swoim pierwszym ministrem. Powodowani najwyraźniej zawiścią — a być może też uzasadnioną obawą, iż bezkompromisowość Daniela ograniczy łapownictwo i inne formy korupcji — pozostali dwaj dostojnicy w zmowie z satrapami obmyślili pułapkę prawną. Pojawili się gromadnie przed królem i przedstawili mu do podpisu edykt popierany rzekomo przez wszystkich wyższych urzędników państwowych (nie wspomnieli jednak przy tym