(hebr. nec).

Współcześni leksykografowie uważają, że hebrajskie słowo nec określa sokoła, choć zdaniem niektórych może też obejmować jastrzębie — bardzo podobne do sokołów, ale przez ornitologów zaklasyfikowane do odrębnej rodziny. Jako drapieżnik żywiący się wężami, jaszczurkami, małymi ssakami oraz ptakami, „sokół według swego rodzaju” („wszelkie gatunki jastrzębi”, BT, Bw, BWP) został w Prawie Mojżeszowym zaliczony do ptaków nieczystych ceremonialnie (Kpł 11:16; Pwt 14:15).

Niektóre sokoły konkurują z jerzykami o miano najszybszych ptaków; pewien osobnik w locie nurkowym osiągnął podobno prędkość 290 km/h. W Palestynie bywa widywany sokół wędrowny (Falco peregrinus), dość popularny ptak przelotny. Występuje tam też inny przedstawiciel rodziny sokołowatych — pokaźniejszy raróg górski (Falco biarmicus), niegdyś powszechnie spotykany wśród skał i urwistych wąwozów na obszarze od góry Hermon po Morze Martwe. A w zach. Negebie można niekiedy zobaczyć raroga Falco cherrug.

Do rodziny sokołowatych należy również pustułka (Falco tinnunculus), która osiąga mniejsze rozmiary — do 36 cm długości. Na terenie Palestyny jest widywana przez cały rok w okolicach osad rolniczych i w ogrodach; gnieździ się nawet na większych budynkach w miastach.

W Hioba 39:26 wspomniano, że sokół ‛wzbija się i rozpościera skrzydła ku wiatrowi południowemu’. Według niektórych chodzi tu o migrację w kierunku pd. („skrzydła rozwija i na południe śpieszy”, BWP), co mogłoby pasować do pustułeczki, też z rodziny sokołowatych, oraz w pewnej mierze do sokoła wędrownego. Jednakże zdaniem innych werset ten opisuje ptaka, który ustawia się pod wiatr i dzięki sile swych skrzydeł wzlatuje coraz wyżej i wyżej. Sokoły „wzbijają się niezmiernie wysoko — ponad upatrzonego ptaka, znajdującego się na niższym pułapie”, by móc błyskawicznie na niego spaść; dlatego często „korzystają z wiatru, który je unosi niczym latawce” (Funk and Wagnalls New Standard Encyclopedia, 1931, t. XI, ss. 329, 330). Podobnie pustułka „zawisa w powietrzu podczas polowania. Ustawia się pod wiatr i trzepocząc skrzydłami, wypatruje na ziemi zdobyczy” (The World Book Encyclopedia, 1987, t. 11, s. 237).

Sokół odgrywał dużą rolę w religii starożytnego Egiptu. Był symbolem boga Horusa, przedstawianego z głową tego ptaka. Wśród egipskich bogów i bogiń Horus razem z Izydą i Ozyrysem tworzył główną triadę („świętą rodzinę”). Znak sokoła zawsze występował w zapisie tytułu faraona, którego uważano niekiedy za wcielonego Horusa. Spośród setek zmumifikowanych ptaków znalezionych w Egipcie największą grupę stanowią właśnie sokoły, głównie pustułki. Jak donosi Herodot, w Egipcie za zabicie sokoła, nawet nieumyślne, karano śmiercią.

Dolina, w której Izraelici dwukrotnie pokonali Edomitów (2Sm 8:13; 2Kl 14:7). Nie wiadomo dokładnie, gdzie leżała, lecz uczeni zazwyczaj wymieniają dwa możliwe miejsca — jedno w pobliżu Beer-Szeby, a drugie na pd. od Morza Słonego (Martwego).

Na wsch. od Beer-Szeby, w Negebie, znajduje się dolina, której arabska nazwa (Wadi al-Milh) znaczy właśnie „dolina soli”. W tym punkcie Judejczycy zdążający z pn. i Edomici idący od pd. wsch. rzeczywiście mogli się spotkać i stoczyć walkę. Niemniej inni badacze uważają, że doszło do tego raczej na obszarze Edomu, i utożsamiają biblijną Dolinę Soli z równiną położoną na pd. pd. zach. od Morza Słonego. Obecnie tereny te są dość bagniste, toteż nie wybrano by ich na pole bitwy. Jeżeli jednak uwzględnić fakt, iż poziom Morza Słonego się podniósł, można przypuścić, że w czasach wspomnianych bitew grunt był tam stabilniejszy albo że bój wszczęto w tej części doliny, gdzie nie występowały mokradła. Lokalizacja urwistej skały, z której po drugiej bitwie strącono 10 000 Edomitów, pozostaje nieznana (2Kn 25:11, 12).

W pierwszej bitwie Dawid i Joab (najwyraźniej z Abiszajem, dowodzącym przynajmniej częścią oddziałów) zabili w Dolinie Soli 18 000 Edomitów (2Sm 8:13; 1Kl 11:15; 1Kn 18:12; Ps 60, nagł.). Później król Amacjasz (858-830 p.n.e.) zaatakował i wybił w tym samym miejscu 10 000 Edomitów, po czym kazał stracić jeszcze 10 000 pojmanych. Władca ten zajął też edomską warownię Sela (2Kl 14:7; 2Kn 25:11, 12; zob. EDOM, EDOMICI).

(prawdopodobnie: „wybaw ojca”).

Chrześcijanin z Berei, który przebywał z Pawłem w Grecji podczas trzeciej podróży misjonarskiej apostoła. Syn Pyrrusa, być może tożsamy z Sozypatrem, którego pozdrowienia Paweł przesłał do Rzymu (Dz 20:2-6; Rz 16:21).

Miejsce zamieszkania Dalili, gdzie Samson dał się namówić do wyjawienia tajemnicy swojej siły, wskutek czego został pojmany, oślepiony i uwięziony przez Filistynów (Sdz 16:4-21). Obszar ten utożsamia się z Wadi as-Sarar (Nachal Sorek), przecinającym Szefelę i biegnącym w kierunku zach. do Morza Śródziemnego. Nazwa Sorek, która znaczy „wyborna czerwona winorośl”, mogła się zachować w określeniu Chirbat as-Surik, miejsca leżącego ok. 25 km na zach. od Jerozolimy, po pn. stronie doliny, naprzeciw Bet-Szemesz. Podobnie jak dzisiaj, znaczna część tej okolicy zapewne nadawała się pod uprawę winnic (i stąd chyba jej nazwa). Drogą biegnącą doliną Sorek najwidoczniej podążał z Ekronu do Bet-Szemesz wóz, którym Filistyni odesłali Izraelitom Arkę Przymierza (1Sm 5:10; 6:10-12).

(od rdzeni oznaczających: „wybawiać” oraz „siła”).

Przełożony synagogi w Koryncie w czasie pobytu Pawła w tym mieście. Prawdopodobnie zastąpił Kryspusa, który został chrześcijaninem. Kiedy prokonsul Gallio nie chciał wysłuchać zarzutów podnoszonych przez Żydów wobec nauk głoszonych przez Pawła, tłum chwycił Sostenesa i zaczął go bić. W niektórych rękopisach podano, że ów tłum składał się z przeciwnych Żydom „Greków”, a w innych, że z „Żydów”. Są to jednak interpolacje, gdyż trzy najstarsze manuskrypty nie precyzują, jaka grupa zaatakowała Sostenesa (Dz 18:8, 12-17).

Być może to nieprzyjemne przeżycie spowodowało, że Sostenes nawrócił się na chrystianizm i później towarzyszył Pawłowi w Efezie, gdyż we wstępnych słowach pierwszego listu skierowanego do Koryntian apostoł wymienia pewnego Sostenesa (a nie było to często spotykane imię greckie), pisząc o nim: „Nasz brat” (1Ko 1:1).

Jeden ze sług Salomona; jego potomkowie wrócili do Jerozolimy z Zerubbabelem w 537 r. p.n.e. (Ezd 2:55; Neh 7:57).

(hebr. tachmás; kos: „pójdźka”; janszúf: „sowa uszata”; ʼòach: „puchacz”).

Nocne ptaki drapieżne, wymienione w Biblii kilkakrotnie. Kiedyś sądzono, że są spokrewnione z rodziną jastrzębiowatych, ale obecnie zazwyczaj łączy się je z innymi ptakami nocnymi, lelkami.

Sowy mają krótki, zagięty dziób i silne szpony przypominające szpony jastrzębiowatych; od tych ostatnich różnią się jednak szeroką głową, dużymi oczami i uszami oraz tym, że ich zewnętrzny palec jest zwrotny — mogą go skierować w bok, a nawet w tył, co w połączeniu z przednim ustawieniem pozostałych palców pozwala im się mocno uchwycić różnych przedmiotów. Ich wielkie oczy z rozszerzającymi się źrenicami maksymalnie wykorzystują niewielką ilość światła dostępnego nocą; w przeciwieństwie do oczu innych ptaków są osadzone frontalnie i mogą patrzeć na dany przedmiot jednocześnie. Miękkie upierzenie — o delikatnym, skomplikowanym rysunku w odcieniach brązu, szarości, czerni i bieli — sprawia, że sowa wygląda na pękatą. Jak podano w czasopiśmie Scientific American (kwiecień 1962, s. 78), jej skrzydła pracują bezszelestnie; miękki puch na górnych powierzchniach oraz ząbkowane pióra na przednim i tylnym brzegu skrzydeł najwyraźniej służą zmniejszeniu zawirowań przepływającego powietrza. Dzięki temu sowa bezgłośnie nurkuje w ciemnościach i spada na niepodejrzewającą niczego ofiarę — zazwyczaj jest to jakiś gryzoń, choć niekiedy też mniejszy ptak lub owad. Sowy wydają różne dźwięki: od piskliwego skrzeku po głuche hukanie.

Hebrajskie słowo tachmás, określające jakiś gatunek sowy, występuje na liście ptaków uznanych przez Prawo Mojżeszowe za nieczyste ceremonialnie (Kpł 11:13, 16; Pwt 14:15). Pochodzi od czasownika oznaczającego „zadawać gwałt”, więc pasuje do sowy, która poluje na małe gryzonie i ptaki. Łączone jest z sową znaną jako syczek arabski (Otus brucei).

W spisie ptaków nieczystych ceremonialnie znalazła się również hebrajska nazwa kos, tłumaczona przez niektórych na „pójdźka” (Athene noctua) (Pwt 14:16, KJ, NŚ, RS; zob. też L. Koehler i W. Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 428). Pójdźka, mająca ok. 25 cm długości, jest w Palestynie jedną z najpopularniejszych sów; zamieszkuje zarośla, gaje oliwne i opuszczone ruiny. Psalmista, osamotniony w swym nieszczęściu, czuł się jak „pójdźka z miejsc spustoszonych” (Ps 102:6). Co ciekawe, arabskie określenie tego gatunku sowy znaczy „matka ruin”.

Jeszcze innym ptakiem zaliczonym przez Prawo do nieczystych ceremonialnie był janszúf. Zdaniem niektórych ta hebrajska nazwa oznacza „prychanie” lub „mocne dęcie” (od hebr. naszáf: „wionąć; dmuchać”). Inni łączą ją z wyrazem „zmierzch” (hebr. nészef), sądząc, że określa po prostu ptaka nocnego (Kpł 11:17; Pwt 14:16). W dziele Lexicon in Veteris Testamenti Libros (s. 386) utożsamiono ją z sową uszatą (Asio otus). Ptak ten, osiągający ok. 40 cm długości, zawdzięcza swą nazwę kępkom piór, które sterczą mu na czubku głowy niczym uszy. Przebywa w zadrzewionych oraz odludnych miejscach i został wymieniony wśród zwierząt, które miały zamieszkiwać ruiny Edomu (Iz 34:11).

W związku z Babilonem zapowiedziano, że tamtejsze opuszczone domy „napełnią się puchaczami” (lm. rzeczownika ʼòach) (Iz 13:21). Opis ten oraz znaczenie hebrajskiej nazwy wskazującej na stworzenie, które żałośnie „zawodzi”, dobrze pasują do puchacza. Niektórzy utożsamiają ʼòach