by chronić je przed urazem, do którego mogłoby dojść przy dużym wysiłku.

Zapowiadając cierpienie i niedolę Jerozolimy, Jehowa nakreślił obraz ‛krzepkiego męża z rękami na swych lędźwiach jak u kobiety, która rodzi’ (Jer 30:6).

W opisie ofiar współuczestnictwa w Kapłańskiej 3:4-15 kilkakrotnie występuje słowo „lędźwie” będące tłumaczeniem hebrajskiego wyrazu késel. Pojawia się ono także w Hioba 15:27 i w Psalmie 38:7.

(„biała [góra]”).

Zachodnie z dwóch pasm górskich w Libanie. Nazwa ta może pochodzić od jasnego koloru wapiennych skał i szczytów lub od śniegu, który przez większą część roku pokrywa górne partie stoków (Jer 18:14). Góry Liban ciągną się z pn. pn. wsch. na pd. pd. zach. wzdłuż Morza Śródziemnego, na długości ok. 160 km, przy czym przez jakieś 100 km biegną równolegle do Antylibanu. Oba pasma oddziela długa, żyzna dolina Bekaa (Celesyria), o szerokości od 10 do 16 km (Joz 11:17; 12:7). W dolinie tej w kierunku pn. płynie rzeka Asi (dawniej Orontes), a w przeciwnym kierunku rzeka Litani, która okrąża Liban od pd. Wzdłuż pn. krańca tego pasma płynie Nahr al-Kabir (Eleuter).

Zbocza Libanu dochodzą niemal do samego Morza Śródziemnego, co sprawia, że nadbrzeżna równina jest bardzo wąska. Szczyty wznoszą się średnio na wysokość od 1800 do 2100 m n.p.m., ale dwa z nich osiągają ponad 900 m więcej. Zarówno wsch., jak i zach. stoki są strome.

Zbocza po wsch. stronie są jałowe i pozbawione większych strumieni. Natomiast stoki zach. są dobrze nawodnione, poprzecinane potokami i wąwozami (por. PnP 4:15), a w ich dolnych partiach uprawia się na tarasach zboża, winnice i sady owocowe, jak również morwy, orzechy włoskie i drzewa oliwne (por. Oz 14:5-7). W żyznej glebie z warstwą piaskowca rosną liczne sosny, a na większych wysokościach — niewielkie gaje majestatycznych cedrów, które w starożytności pokrywały całe to pasmo i których drewno miało szerokie zastosowanie (1Kl 6:9; PnP 3:9; Eze 27:5; zob. CEDR). Na Libanie występują też jesiony, cyprysy i jałowce (1Kl 5:6-8; 2Kl 19:23; Iz 60:13). Zamieszkują go szakale, gazele, hieny, wilki i niedźwiedzie. W starożytności, gdy Liban porastały gęste lasy, żyło tam dużo więcej dzikich zwierząt, polowano nawet na lwy i lamparty (PnP 4:8; Iz 40:16). „Zapach Libanu” mógł oznaczać właśnie zapach tamtejszych wspaniałych lasów (PnP 4:11).

Izraelici pod wodzą Jozuego nie podbili Libanu, toteż stał się on pn.-zach. granicą ich ziemi (Pwt 1:7; 3:25; 11:24; Joz 1:4; 9:1). Poganie mieszkający na tym terenie służyli za „narzędzia do wypróbowania Izraela” pod względem wierności wobec Jehowy (Sdz 3:3, 4). Kilkaset lat później władzę nad częścią Libanu sprawował król Salomon i realizował tam pewne przedsięwzięcia budowlane (1Kl 9:17-19; 2Kn 8:5, 6). Być może jednym z nich była „wieża Libanu, spoglądająca ku Damaszkowi” (PnP 7:4; niektórzy jednak uważają, że owa wieża to jakiś szczyt Libanu). Inna część tego pasma podlegała wtedy królowi Tyru Chiramowi, który dostarczał stamtąd Salomonowi drewna cedrowego i jałowcowego (1Kl 5:7-14).

Znaczenie przenośne. Wiele biblijnych wzmianek o Libanie nawiązuje do jego urodzajności (Ps 72:16; Iz 35:2) i porastających go bujnych lasów, a zwłaszcza majestatycznych cedrów (Ps 29:5). Często też Liban występuje w znaczeniu przenośnym. Opisano go jako speszonego i współczującego Judzie z powodu złupienia jej przez Asyryjczyków (Iz 33:1, 9). Żołnierze asyryjscy, którym zapowiedziano nieszczęście, mieli zostać powaleni niczym libańskie drzewa (Iz 10:24-26, 33, 34). Zgubne skutki osądzenia przez Jehowę przyrównano do zwiędnięcia „kwiecia Libanu” (Nah 1:4). W jednym z proroctw dotyczących odrodzenia wspomniano o przekształceniu lasu Libanu w urodzajny sad, co symbolizuje całkowite odwrócenie sytuacji (Iz 29:17, 18).

Za pośrednictwem Jeremiasza „rzekł Jehowa o domu króla Judy: ‚Jesteś dla mnie jak Gilead, głowa Libanu’” (Jer 22:6). Wydaje się, że ów „dom” to pałac królewski (Jer 22:1, 5). Usytuowany na wzniesieniu, był wyniosły i wspaniały, podobnie jak Liban. Poza tym do budowy różnych królewskich obiektów powszechnie wykorzystywano drewno cedrowe (1Kl 7:2-12). Król Jehojakim, który słyszał słowa zapisane potem w Jeremiasza 22:6, kazał w swym zbytkownym pałacu wykonać cedrową boazerię (Jer 22:13-15). A zatem kompleks pałacowy przypominał majestatyczny cedrowy las i dlatego został przyrównany do Libanu i zalesionego Gileadu. Jehowa ostrzegł Judę, że jeśli król Jehojakim, jego słudzy i lud nie będą wprowadzać w czyn sprawiedliwości, „ten dom stanie się miejscem spustoszonym” (Jer 22:1-5), a mieszkańców symbolicznego Libanu (Jerozolimy), ‛gnieżdżących się w cedrach’, spotka nieszczęście (Jer 22:23; zob. też Eze 17:2, 3).

Podobnie pragnienie asyryjskiego króla Sancheriba, by ‛wstąpić na wyżyny górzystych regionów, do najdalszych stron Libanu, i pościnać jego wyniosłe cedry’, zdaje się wskazywać na jego zamiary dotyczące Jerozolimy (Iz 37:21-24). Prorocza zapowiedź „gwałtu zadanego Libanowi” (Hab 2:17) również może się odnosić do nieszczęścia czekającego Jerozolimę. Ale można ją też rozumieć literalnie — jako oznajmienie, że lasy Libanu zostaną przetrzebione w wyniku zniszczeń wojennych (por. Iz 14:5-8).

Proroctwo Zachariasza (10:10) mówi o czasie, gdy Jehowa przyprowadzi swój lud z powrotem do ziemi Gilead i do Libanu. W tym wypadku Liban może oznaczać tereny położone na zach. od Jordanu, gdyż Gilead odnosi się do obszaru po wsch. stronie tej rzeki.

Starożytna Libia leżała w pn. Afryce, na zach. od Egiptu. Jak się przypuszcza, właśnie do jej mieszkańców odnosi się hebrajskie określenie Luwím (2Kn 12:3; „Libijczycy”, Bw, LXX, NŚ). Jeżeli Luwím jest inną formą nazwy Lehawím (Lehabim), to przynajmniej niektórzy Libijczycy mogli pochodzić od Chama poprzez Micraima (Rdz 10:13). Tradycja żydowska utrwalona w dziełach Józefa Flawiusza (Dawne dzieje Izraela, I, VI, 2) wywodzi Libijczyków od Chama przez Puta (Rdz 10:6). Prócz tego w Jeremiasza 46:9, Ezechiela 27:10 i 38:5, gdzie w tekście hebrajskim występuje „Put”, Septuaginta oraz Wulgata mówią o „Libijczykach”. Oczywiście na pn. Afryki, w krainie nazwanej później Libią, mogli się osiedlić zarówno potomkowie Puta, jak i Micraima. Oznaczałoby to jednak, że określenie „Libijczycy” jest pojemniejsze niż hebrajski termin Luwím.

W piątym roku panowania Rechoboama (993 p.n.e.) egipski król Sziszak, uważany za założyciela tzw. dynastii libijskiej, najechał Judę i zdobył wiele miast. W skład jego potężnej armii, złożonej z licznych rydwanów i jeźdźców, wchodzili m.in. Libijczycy. Sziszak co prawda oszczędził Jerozolimę, ale ograbił ją ze skarbów (1Kl 14:25, 26; 2Kn 12:2-9). Jakieś 26 lat później (967 p.n.e.) Libijczycy byli wśród wojsk Zeracha Etiopczyka, które wtargnęły do Judy, lecz doznały upokarzającej porażki (2Kn 14:9-13; 16:8). W VII w. p.n.e. wraz z innymi narodami wsparli Egipcjan w starciu z Asyrią, najwyraźniej jednak nie zdołało to ocalić z jej rąk egipskiego miasta No-Amon (Nah 3:7-10). W proroctwie o „królu północy” przepowiedziano, że Libijczycy i Etiopczycy będą „szli jego śladami”, co oznacza, iż ci dawni sprzymierzeńcy Egiptu ulegną jego dominacji (Dn 11:43).

W 33 r. n.e. wśród Żydów i prozelitów, którzy przybyli do Jerozolimy na święto Pięćdziesiątnicy, znaleźli się ludzie ze „stron Libii, leżącej koło Cyreny”, a konkretnie z zach. części tego kraju. Po przemówieniu Piotra niektórzy z nich najprawdopodobniej dali się ochrzcić i później zanieśli chrześcijańskie orędzie tam, gdzie mieszkali (Dz 2:10).

(od rdzenia oznaczającego: „biały” lub być może: „styrakowiec”).

1. Obozowisko Izraelitów na pustkowiu. Jego położenie jest nieznane (Lb 33:20, 21).

2. Królewskie miasto kananejskie zdobyte przez Jozuego przed podbiciem Lachisz (Joz 10:29-32, 39; 12:15). Libna była jednym z miast na terytorium Judy, które przekazano potomkom Aarona (Joz 15:21, 42; 21:13; 1Kn 6:57). Setki lat później mieszkał tam teść króla Jozjasza (2Kl 23:31; 24:18; Jer 52:1).

W X w. p.n.e. w okresie buntu Edomitów także Libna zbuntowała się przeciwko królowi judzkiemu Jehoramowi (2Kl 8:22; 2Kn 21:10). W 732 r. p.n.e. armia asyryjskiego króla Sancheriba przeniosła się w pobliże Libny spod Lachisz, skąd władca ten wysłał oddział wojska, by zastraszyć Jerozolimę. Gdy Asyryjczycy znajdowali się pod Libną, doszły ich wieści o tym, że chce z nimi walczyć król Etiopii Tirhaka. Dlatego Sancherib jeszcze raz wyprawił do Jerozolimy posłańców i przekazał królowi Judy Ezechiaszowi listy z groźbami, by skłonić go do kapitulacji. Potem anioł Jehowy zabił 185 000 żołnierzy asyryjskich, zapewne obozujących w pobliżu Libny (2Kl 19:8-35; Iz 37:8-36).

Kiedyś łączono starożytną Libnę z Tall as-Safi. Ponieważ jednak wiele dowodów wskazuje, że miejsce to odpowiada raczej biblijnemu Gat, obecnie uczeni na ogół utożsamiają Libnę z Tall Bornat (Tel Burena), położonym ok. 8 km na pn. pn. wsch. od Lachisz.

(od rdzenia oznaczającego: „biały”).

1. Wnuk Lewiego, syn Gerszona (Gerszoma) (Wj 6:17; 1Kn 6:17). Wywodziła się od niego jedna z rodzin Lewitów (Lb 3:18, 21; 1Kn 6:19, 20). Wygląda na to, że był też nazywany Ladanem (1Kn 23:6, 7; 26:21).

2. Lewita pochodzący od Merariego poprzez Machliego (1Kn 6:29).

(„[od; należący do] Libniego”).

Rodzina Lewitów pochodzących od Gerszona poprzez jego syna Libniego (Lb 3:21; 26:58).