sprzeczne z natchnionymi wypowiedziami apostoła Pawła, że w zborze chrześcijańskim cielesne różnice nie mają znaczenia, gdyż wszyscy jego członkowie pozostają w jedności z Chrystusem Jezusem (Rz 10:12; Gal 3:28). Skoro Jehowa przez Chrystusa ‛w pełni pojednał ze sobą w jednym ciele oba ludy’, tzn. Żydów i nie-Żydów, byłoby nielogiczne, gdyby w wizji danej Janowi na nowo wprowadził między nimi podział (Ef 2:11-21; Dz 15:7-9). Jeszcze bardziej podkreśla to zasada Boża podana przez Pawła: „Nie ten jest Żydem, kto jest nim na zewnątrz, ani obrzezaniem nie jest to, które jest na zewnątrz, na ciele. Ale ten jest Żydem, kto jest nim wewnątrz, a jego obrzezaniem jest obrzezanie serca przez ducha” (Rz 2:28, 29). Poza tym dlaczego chrześcijanie pochodzenia pogańskiego nie mieliby być opieczętowani? I dlaczego nie potrafiliby opanować nowej pieśni śpiewanej przez 144 000? (Obj 14:3). Wydaje się więc oczywiste, że 144 000 opieczętowanych należy do Izraela duchowego, a nie cielesnego, i wywodzi się zarówno spośród Żydów, jak i pogan (Gal 6:16).

Kogo wyobraża. Kluczem do zrozumienia, kogo wyobraża „wielka rzesza”, jest jej opis zawarty w 7 rozdz. Objawienia oraz pokrewne wersety. W Objawieniu 7:15-17 powiedziano o jej członkach, że Bóg „rozpostrze nad nimi swój namiot” i „otrze z ich oczu wszelką łzę” oraz że zostaną poprowadzeni do „źródeł wód życia”. Podobne sformułowania można znaleźć w Objawieniu 21:2-4: „namiot Boga jest z ludźmi”, „otrze z ich oczu wszelką łzę” i „śmierci już nie będzie”. Opisana tam wizja nie dotyczy mieszkańców nieba, skąd ‛zstępuje Nowa Jerozolima’, ale ludzi żyjących na ziemi.

W związku z tym nasuwa się pytanie: Jeśli „wielką rzeszę” tworzą ludzie, którzy mają dostąpić wybawienia i pozostać na ziemi, to dlaczego powiedziano, że ‛stoją przed tronem Boga i przed Barankiem’? (Obj 7:9). W Biblii zwrot „stać przed kimś” niekiedy oznacza „cieszyć się łaską lub uznaniem” tej osoby (Ps 1:5; 5:5; Prz 22:29; Łk 1:19). W poprzednim rozdziale Objawienia podano: „Królowie ziemi i najznamienitsze osobistości, i dowódcy wojskowi, i bogaci, i silni, i każdy niewolnik, i każdy wolny ukryli się (...) przed obliczem Zasiadającego na tronie i przed srogim gniewem Baranka, ponieważ nadszedł wielki dzień ich srogiego gniewu, a któż zdoła się ostać?” (Obj 6:15-17; por. Łk 21:36). A zatem „wielka rzesza” najwyraźniej składa się z ludzi, którzy ‛ostaną się’ w tym ‛dniu srogiego gniewu’, gdyż cieszą się uznaniem Boga i Baranka.

„Wielka rzesza” jest prowadzona przez Baranka do „źródeł wód życia”, co przywodzi na myśl słowa z Objawienia 22:17: „Duch i oblubienica bezustannie mówią: ‚Przyjdź!’ I każdy, kto słyszy, niech powie: ‚Przyjdź!’ I każdy, kto jest spragniony, niech przyjdzie; każdy, kto chce, niech bierze wodę życia darmo”. Biblia wyjaśnia, że tą „oblubienicą” jest zbór chrześcijan namaszczonych duchem, a niebiańskim Oblubieńcem — Chrystus Jezus (2Ko 11:2; Ef 5:25-27; Obj 19:7-9; 21:9-11). Zaproszenie, by ‛brać wodę życia darmo’, niebiańska klasa „oblubienicy” kieruje do nieograniczonej liczby osób — do „każdego, kto chce”. Harmonizuje z tym okoliczność, że „wielkiej rzeszy” z Objawienia 7:9 również nie można policzyć.

Przedstawione tu dowody wyraźnie wskazują, że „wielka rzesza” wyobraża wszystkich tych, którzy nie należą do niebiańskiej klasy „oblubienicy” (składającej się ze 144 000 opieczętowanych), ale podczas „wielkiego ucisku” będą się cieszyć uznaniem Boga i zostaną zachowani do życia na ziemi (zob. NIEBO; ZBÓR [Chrześcijański zbór Boży]; ZIEMIA [W jakim celu została stworzona]).

(hebr. ʼeláh; ʼelòn), OKAZAŁE DRZEWO (hebr. ʼalláh; ʼallòn).

W polskich przekładach te hebrajskie słowa są tłumaczone zwykle na „dąb” lub „terebint”. Jednakże wiele autorytetów uważa, iż w czasach biblijnych mogły one oznaczać po prostu duże drzewa.

W Amosa 2:9 Amorytów przyrównano ze względu na wysoki wzrost do cedrów, a ze względu na żywotność — do „okazałych drzew”. Te ostatnie były szczególnie liczne w Baszanie, leżącym na wsch. od Jordanu, i w porównaniach występują razem z cedrami Libanu (Iz 2:13; Za 11:1, 2). Z ich drewna robiono wiosła (Eze 27:6). W pobliżu Betel pod takim drzewem pochowano Deborę i nazwano je Allon-Bachut, czyli „okazałe drzewo płaczu” (Rdz 35:8). Omawiane drzewa rosły na wzgórzach i wyżynach, gdzie w ich cieniu czciciele fałszywego kultu oddawali się bałwochwalstwu (Oz 4:13).

Do okazałych drzew Baszanu niewątpliwie zaliczały się dęby. Słyną one z odporności i długowieczności. Pewne ich gatunki w dalszym ciągu rosną w Baszanie oraz na wzgórzach Hauranu, Gileadu, Galilei i Libanu. Niektóre są zimozielone, inne natomiast jesienią zrzucają liście. Osadzony w zdrewniałej miseczce owoc dębu, żołądź, jest bogaty w taninę. Na gałęziach jednego z gatunków tego drzewa pasożytują owady z podrzędu czerwców, z których najprawdopodobniej uzyskiwano szkarłat do barwienia przędzy wykorzystywanej w sanktuarium (Wj 25:4; 26:1; zob. BARWNIKI, FARBOWANIE).

Do „wielkich drzew” wspomnianych w Biblii przypuszczalnie należy też terebint, czyli drzewo terpentynowe (Pistacia terebinthus, Pistacia palaestina lub Pistacia atlantica) (Rdz 12:6; 14:13). Jest ono rozpowszechnione w Palestynie i ma gruby pień oraz rozłożyste gałęzie. Niektóre gatunki osiągają wysokość 15 m, zapewniając znakomity cień. Przez nacięcie kory otrzymuje się aromatyczną żywicę służącą do wyrobu terpentyny.

Ogromne morze oddzielające Europę od Afryki, a na wsch. sięgające Azji. Hebrajczycy nazywali je Morzem Wielkim, ale dzisiaj powszechnie określa się je trafną nazwą Morze Śródziemne, gdyż niemal całe jest otoczone lądem. Z tego powodu, jak również ze względu na gorące wiatry wiejące znad Sahary, morze to silnie paruje, co zwiększa ciężar właściwy wody. W rezultacie lżejsze wody Atlantyku wpływają do Morza Śródziemnego przez Cieśninę Gibraltarską w warstwie powierzchniowej, natomiast cięższe wody morza odpływają do oceanu w warstwach przydennych. Statki oceaniczne mogą dotrzeć na to „śródlądowe” morze tylko wąskimi przesmykami — od zach. Cieśniną Gibraltarską, od pn. wsch. cieśninami Dardanele i Bosfor, a od pd. wsch. także Kanałem Sueskim (zbudowanym w XIX w.).

Nawet obecnie nazwanie tego morza „Wielkim”, jak to czyniono już w czasach Mojżesza, wcale nie byłoby niestosowne, gdyż z pewnością zasługuje ono na takie miano (Lb 34:6, 7). Składa się z różnych akwenów, a ogółem ma ok. 3700 km długości, w najszerszym miejscu mierzy prawie 1000 km i zajmuje obszar ponad 2,5 miliona km². Jego maksymalna głębokość wynosi ok. 5100 m.

Półwyspy: Apeniński i Bałkański, wcinające się od pn., wydzielają morza: Tyrreńskie, Jońskie, Adriatyckie i Egejskie, w wyniku czego Morze Śródziemne ma bardzo nieregularny kształt i długą linię brzegową. Mniej więcej w połowie między swym zach. i wsch. krańcem, w miejscu oddzielającym Sycylię od Afryki Północnej, morze zwęża się do szerokości ok. 150 km i jest stosunkowo płytkie.

W proroctwie Ezechiela wspomniano, że w Morzu Wielkim jest „bardzo dużo” ryb (Eze 47:10). Żyje ich tam ponad 400 gatunków; oprócz tego są także piękne koralowce i liczne gąbki.

W odniesieniu do tego morza pisarze biblijni używali nie tylko nazwy „Morze Wielkie” (Joz 1:4; 9:1, 2; 15:12, 47; 23:4; Eze 47:15, 19, 20; 48:28), ale też innych ogólnych określeń. Niekiedy nazywali je „zachodnim morzem”, gdyż stanowiło zach. granicę ziemi, którą Bóg dał swemu ludowi (Pwt 11:24; 34:1, 2). Jeśli patrzeć z Jerozolimy, również było to „morze zachodnie” — w odróżnieniu od „morza wschodniego”, czyli Morza Martwego (Jl 2:20; Za 14:8). Nieraz zwano je także „morzem Filistynów” (Wj 23:31) lub po prostu „Morzem” (Lb 34:5).

Po morzu tym od niepamiętnych czasów pływali Fenicjanie i inni odważni żeglarze, którzy odkrywali wyspy i prowadzili handel między licznymi portami leżącymi na jego brzegach. Biblia wymienia takie wyspy, jak: Arwad, Chios, Cypr, Kauda, Kos, Kreta, Malta, Patmos, Rodos, Samos i Samotraka. Wspomniano w niej także o wielu miastach i miejscach położonych na tych wyspach i u wsch. wybrzeży Morza Wielkiego, takich jak: Akko (Ptolemaida), Achzib, Adramyttion, Aleksandria, Amfipolis, Aszkelon, Attalia, Dor, Feniks, Gebal, Knidos, Lasea, Patara, Piękne Przystanie, Puteoli, Regium, Salamina, Salmone i Syrakuzy.

Jezus Chrystus odwiedził leżące nad tym morzem okolice Tyru i Sydonu (Mk 7:24, 31), Piotr był w Joppie i Cezarei (Dz 10:5, 6, 24), a Paweł — w Pafos, Troadzie, Neapolis, Kenchrach, Efezie, Assos, Mitylenie i Milecie (Dz 13:13; 16:11; 18:18, 19; 20:14, 15). Morze Śródziemne jest znane z gwałtownych sztormów, podczas których wiele statków uległo rozbiciu i mnóstwo ludzi straciło życie. Paweł i jego towarzysze mieli więcej szczęścia, bo zdołali przeżyć rozbicie się statku (Dz 27:14, 15, 39-44).

Zobacz UCISK, UDRĘKA.

Cierpliwe znoszenie krzywdy lub prowokacji w nadziei na poprawę napiętych stosunków. Przymiotowi temu przyświeca zatem określony cel: pomyślność tego, kto wytworzył przykrą sytuację. Nie chodzi przy tym o usprawiedliwianie nikczemnego zachowania. Wielkoduszna cierpliwość przestaje być potrzebna, gdy winowajca odniesie z niej pożytek albo gdy dalsze tolerowanie jego postępowania nie miałoby sensu. W jednym i w drugim wypadku wychodzi na dobre temu, kto ją przejawia.

W Pismach Hebrajskich pojęcie wielkodusznej cierpliwości kryje się w wyrażeniu „nieskory do gniewu”, które dosłownie oznacza „długie [rozdęte gniewem] nozdrza” (Wj 34:6; Lb 14:18; zob. GNIEW). A greckie słowo makrothymía, tłumaczone właśnie na „wielkoduszna cierpliwość”, to literalnie „wielkość ducha” (Rz 2:4, Int). W obu językach chodzi więc o cierpliwość, wyrozumiałość