oswobodzenie wszystkim mieszkańcom kraju. Każdy hebrajski niewolnik odzyskiwał wolność, a każdy człowiek wracał do swej dziedzicznej posiadłości (Kpł 25:10-19).

Wolność uzyskana dzięki Chrystusowi. Apostoł Paweł pisał o potrzebie wyzwolenia rodzaju ludzkiego z „niewoli skażenia” (Rz 8:21). Jezus Chrystus oświadczył Żydom, którzy w niego uwierzyli: „Jeżeli pozostajecie w moim słowie, to rzeczywiście jesteście moimi uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli”. Tym, którzy ze względu na pochodzenie od Abrahama uważali się za wolnych, powiedział, iż tkwią w niewoli grzechu, i dodał: „Jeżeli więc Syn was wyzwoli, to będziecie rzeczywiście wolni” (Jn 8:31-36; por. Rz 6:18, 22).

Chrześcijańskie Pisma Greckie mówią o naśladowcach Chrystusa jako o ludziach wolnych. Paweł wykazał, że nie są oni „dziećmi służącej, lecz niewiasty wolnej” (Gal 4:31), którą nazwał „Jerozolimą górną” (Gal 4:26). Następnie oznajmił: „Do takiej wolności [lub „jej wolnością”, przyp. w NW] wyzwolił nas Chrystus. Dlatego stójcie mocno i nie dajcie się znowu zaprząc w jarzmo niewoli” (Gal 5:1). W tym czasie w zborach galackich pojawili się pewni ludzie bezpodstawnie podający się za chrześcijan. Próbowali nakłonić tamtejszych chrześcijan, by wyrzekli się wolności w Chrystusie i zabiegali o prawość nie przez wiarę w niego, lecz przez spełnianie uczynków Prawa. Paweł ostrzegł, że w ten sposób ‛odpadliby od niezasłużonej życzliwości Chrystusa’ (Gal 5:2-6; 6:12, 13).

Pierwsi chrześcijanie zostali wyzwoleni z niewoli grzechu i śmierci oraz od strachu („albowiem Bóg nie dał nam ducha tchórzostwa, lecz mocy i miłości, i trzeźwości umysłu”), co było widoczne w otwartości i swobodzie mowy, z jaką apostołowie ogłaszali dobrą nowinę (2Tm 1:7; Dz 4:13; Flp 1:18-20). Uważali, że swoboda mówienia o Chrystusie jest cennym darem, który należy pielęgnować i rozwijać i którego trzeba strzec, aby zyskać uznanie Boga. Stanowiła ona również stosowny przedmiot modlitw (Ef 6:18-20; 1Tm 3:13; Heb 3:6).

Właściwe korzystanie z chrześcijańskiej wolności. Natchnieni pisarze chrześcijańscy rozumieli, w jakim celu Bóg za pośrednictwem Chrystusa okazał ludziom niezasłużoną życzliwość („wy, bracia, rzecz jasna zostaliście powołani do wolności”), i wielokrotnie napominali współwyznawców, by strzegli swej wolności i nie wykorzystywali jej do usprawiedliwienia uczynków ciała (Gal 5:13) albo jako osłony dla zła (1Pt 2:16). Jakub pisał o ‛wglądaniu w doskonałe prawo związane z wolnością’ i podkreślił, że szczęśliwy będzie ten, kto nie jest zapominającym słuchaczem, ale wytrwałym wykonawcą dzieła (Jak 1:25).

Apostoł Paweł chętnie korzystał z wolności otrzymanej dzięki Chrystusowi, lecz nie po to, żeby dogadzać sobie lub ranić innych. W liście do zboru w Koryncie zapewnił, że woli się powstrzymać od zrobienia czegoś, na co pozwala Pismo, ale co mogłoby urazić sumienie osoby, której brak dokładnej wiedzy. Podał przykład mięsa, które przed wystawieniem na sprzedaż ofiarowano bożkom. Gdyby spożywał takie mięso, ktoś mający słabe sumienie mógłby krytykować przysługującą mu swobodę działania i tym samym stać się jego sędzią, co byłoby niewłaściwe. Dlatego Paweł zapytał: „Czemuż bowiem moja wolność miałaby być sądzona przez cudze sumienie? Jeżeli ja spożywam z podziękowaniami, to dlaczego ma się o mnie mówić obelżywie z powodu tego, za co ja składam podziękowania?” Mimo to apostoł był zdecydowany korzystać ze swej wolności w sposób budujący, a nie rujnujący (1Ko 10:23-33).

Chrześcijańska walka i nadzieja dla ludzkości. Paweł wykazał, że chrześcijańska wolność jest zagrożona, bo chociaż „prawo tego ducha, który daje życie w jedności z Chrystusem Jezusem”, uwalnia od prawa grzechu i śmierci (Rz 8:1, 2), to prawo grzechu i śmierci działające w ciele chrześcijanina walczy o to, by znowu poddać nas w niewolę. Chcąc więc zwyciężyć, trzeba skupić swój umysł na sprawach duchowych (Rz 7:21-25; 8:5-8).

Po omówieniu tego konfliktu Paweł nazywa współdziedziców Chrystusa „synami Bożymi”. Resztę ludzkości określa mianem „stworzenia” i przedstawia wspaniałe zamierzenie Boga, „że również samo stworzenie zostanie uwolnione z niewoli skażenia i dostąpi chwalebnej wolności dzieci Bożych” (Rz 8:12-21).

Znaczenie przenośne. Kiedy Hiob chciał umrzeć, by uwolnić się od cierpień, przyrównał śmierć do wolności dla uciśnionych. Najwyraźniej nawiązując do ciężkiego życia niewolników, oznajmił, że przez śmierć „niewolnik jest uwolniony od swego pana” (Hi 3:19; por. w. 21 i 22).

Zobacz WYZWOLENIEC, WOLNY.

Substancja wytwarzana przez różne gatunki drzew i krzewów żywicznych z rodzaju Boswellia, rosnących w niektórych rejonach Afryki i Azji, a spokrewnionych z drzewem terpentynowym oraz z drzewami wydzielającymi balsam i mirrę. Hebrajskie słowo lewonáh, tłumaczone na „wonną żywicę”, pochodzi od rdzenia oznaczającego „być białym” i najwyraźniej nawiązuje do jej mlecznego koloru. Greckie líbanos wywodzi się z języka hebrajskiego.

W Pieśni nad Pieśniami wspomniano o „wzgórzu wonnej żywicy”, zapewne w sensie przenośnym; wzmianka ta może jednak wskazywać, że w królewskich parkach Salomona uprawiano drzewa żywiczne (PnP 4:6, 12-16; Kzn 2:5). Wonna żywica była jednym z głównych towarów przewożonych przez karawany kupieckie na Bliskim Wschodzie, które podróżowały szlakami korzennymi z pd. części Półwyspu Arabskiego do Gazy nad Morzem Śródziemnym i do Damaszku. Z wersetów biblijnych wynika, że w ten właśnie sposób sprowadzano ją z Szeby do Palestyny (Iz 60:6; Jer 6:20).

Wonną żywicę uzyskuje się przez nacinanie lub zdzieranie w pewnych odstępach kory, w wyniku czego wycieka z niej biały (a po kilku nacięciach żółty bądź czerwonawy) sok, tworząc długie na jakieś 2,5 cm krople w kształcie łez. Zebrany sok zawiera grudki aromatycznej gumożywicy, która ma gorzki smak, a spalana, wydaje przyjemny zapach (PnP 3:6).

Oprócz powyższych wzmianek z Pieśni nad Pieśniami wonna żywica pojawia się w wielu innych miejscach Pism Hebrajskich w związku z wielbieniem Boga (por. 2Ko 2:14-16). Wchodziła w skład świętego kadzidła używanego w sanktuarium (Wj 30:34-38), kładziono ją też na ofiary zbożowe (Kpł 2:1, 2, 15, 16; 6:15; Jer 17:26; 41:4, 5) i na każdy stos chlebów pokładnych (Kpł 24:7). Nie była jednak łączona z darami ofiarnymi za grzech (Kpł 5:11) ani z „ofiarą zbożową dotyczącą zazdrości” (Lb 5:15). Niewątpliwie chodziło o to, że te ostatnie ofiary nie były składane Jehowie jako wyraz wysławiania lub dziękczynienia, lecz odnosiły się do grzechu, przewinienia.

Z innych wersetów wynika, że wonną żywicę przechowywano w pomieszczeniach świątyni odbudowanej po powrocie Żydów z wygnania w Babilonie (1Kn 9:29; Neh 13:5, 9). Wonną żywicę przynieśli astrolodzy ze Wschodu, gdy odwiedzili małego Jezusa (Mt 2:11); wymieniono ją też wśród produktów, jakie miały być sprzedawane Babilonowi Wielkiemu przed jego zagładą (Obj 18:8-13). Od hebrajskiego słowa tłumaczonego na „wonną żywicę” pochodzi grecki wyraz (libanotòs) oddany w Objawieniu 8:3, 5 przez „naczynie kadzielne”.

Jehowa za pośrednictwem proroka Izajasza wyraził swoje niezadowolenie i dezaprobatę z powodu wonnej żywicy i innych darów ofiarowanych Mu przez osoby odrzucające Jego Słowo (Iz 66:3).

Aromatyczne części roślin lub uzyskane z nich produkty; zaliczały się do nich np. aloes, balsam, cynamon, galbanum, kasja, labdanum, mirra, stakte, tatarak i wonna żywica. Chociaż Biblia wymienia też przyprawy, takie jak kmin, mięta, koper i sól, to hebrajskie i greckie słowa tłumaczone na „wonne korzenie” nie odnoszą się do substancji poprawiających smak potraw.

Wonne korzenie stanowiły składnik olejku do świętego namaszczania oraz kadzidła przeznaczonego wyłącznie do użytku w sanktuarium (Wj 30:23-25, 34-37). Stosowano je również, gdy przygotowywano zwłoki do pogrzebu; w wypadku ciała Jezusa Biblia wspomina konkretnie o mirrze i aloesie (Jn 19:39, 40; zob. też Mk 16:1; Łk 23:56; 24:1). Podczas pogrzebu judzkiego króla Asy rozpalono nadzwyczaj wielki ogień, ale nie spalono w nim zwłok, tylko wonne korzenie (2Kn 16:14). W starożytności dodawano nieco wonnych korzeni do wina, by zwiększyć jego moc (PnP 8:2).

Ogród wonnych korzeni, wspomniany w Pieśni nad Pieśniami (5:1, 13; 6:2), może się odnosić do miejsca, gdzie rosły różne aromatyczne zioła albo jak uważają niektórzy, drzewa balsamowe (Commiphora opobalsamum). „Korzenie indyjskie” z Objawienia 18:13 (gr. ámomon) to jakaś wonna roślina z rodziny imbirowatych.

Zobacz MAŚCI I WONNOŚCI.

W czasach starożytnych worki wykonywano z różnych skór lub tkanin; używano ich do przechowywania ziarna i żywności. W mniejszych woreczkach (sakiewkach, trzosach, mieszkach) trzymano kamienne odważniki, kosztowności, bryłki złota i srebra, a w późniejszym okresie także monety. Wodę i wino zwykle przechowywano w bukłakach z wyprawionych skór zwierzęcych (Joz 9:4; Mt 9:17).

Polskie słowo „sakwa” wywodzi się od hebrajskiego określenia sak, które może oznaczać „wór”, np. na zboże (Rdz 42:25, 27, 35; Joz 9:4), lub szorstką tkaninę, z której robiono takie wory. Zazwyczaj była ona tkana z koziej sierści i miała ciemny kolor (Iz 50:3; Obj 6:12). W relacji o wizycie braci Józefa w Egipcie występuje hebrajskie słowo ʼamtáchat („wór”), pochodzące od czasownika „rozpinać” (Iz 40:22) i będące w zasadzie synonimem sak, wskazującym jednak bardziej na kształt worka niż na rodzaj materiału, z jakiego go wykonano (Rdz 42:27, 28; 43:18-23).

W Biblii słowo sak przede wszystkim oznacza wór pokutny (Kpł 11:32), stanowiący tradycyjną