wprawdzie sądzą, że może to być list wysłany do Laodycei (Kol 4:16), ale trzeba zaznaczyć, iż żadne starożytne rękopisy Listu do Efezjan nie zawierają słów „do Laodycei” ani nie wymieniają w tym miejscu innego miasta niż Efez.

Rady dotyczące materializmu. Ponadto analiza treści tego listu potwierdza, iż Paweł pisał go z myślą o chrześcijanach efeskich; wyjątkowa trafność jego rad jest widoczna w świetle warunków panujących w Efezie, najważniejszym ośrodku rzymskiej prowincji Azja. Było to np. miasto znane z bajecznego bogactwa, a jego mieszkańcy przedkładali dobra materialne nad wszystko inne. Paweł zwraca jednak uwagę na prawdziwe bogactwa: ‛bogactwo niezasłużonej życzliwości’ Bożej, „chwalebne bogactwo”, które Bóg zachowuje jako dziedzictwo dla świętych, ‛niezrównane bogactwo jego życzliwości niezasłużonej’, „niezgłębione bogactwo Chrystusa” oraz ‛bogactwo Bożej chwały’ (Ef 1:7, 18; 2:7; 3:8, 16). Miało to pomóc tamtejszym chrześcijanom w wyrobieniu sobie właściwego poglądu na dobra materialne.

Rugowanie niemoralności. Efez słynął też z rozluźnienia obyczajów, z rozpasania, wręcz rażącego wyuzdania. Dlatego Paweł podkreślił z naciskiem, że są to cechy starej osobowości, którą chrześcijanie powinni odrzucić, zarazem przyoblekając się w „nową osobowość”. Rozwiązłość panująca w Efezie mogła skłaniać jego mieszkańców do rozprawiania o niemoralnych postępkach — bynajmniej nie w celu ich potępienia, lecz dla przyjemności. Paweł przestrzegł chrześcijan, by nie naśladowali takich ludzi i nie zabawiali się rozmowami o rozpuście ani opowiadaniem sprośnych żartów (Ef 4:20-24; 5:3-5).

Przeciwstawne świątynie. Użyty przez Pawła przykład nawiązujący do duchowej świątyni także był wyjątkowo stosowny dla chrześcijańskiego zboru działającego w cieniu imponującej świątyni pogańskiej bogini Artemidy — budowli uważanej za jeden z siedmiu cudów antycznego świata. Choć Artemidę czcił „cały okręg Azji oraz zamieszkana ziemia”, mając w wielkim poważaniu słynną świątynię efeską, to namaszczeni duchem chrześcijanie tworzą „świętą świątynię”, w której swym duchem przebywa Jehowa (Dz 19:27; Ef 2:21).

Świątynia Artemidy zapewniała prawo azylu, co stanowiło zachętę dla złoczyńców, których liczba w Efezie znacznie wzrosła. Na pewnym obszarze wokół niej nikogo nie wolno było pojmać, i to za żadne przestępstwo. W rezultacie powstało tam osiedle złodziei, morderców i tym podobnych osobników. Nie bez powodu zatem Paweł wspomniał o kradzieży, jak również o złośliwości wynikającej z rozgoryczenia, krzykach i wyrządzaniu krzywdy (Ef 4:25-32).

Demoniczne praktyki. Efez był ośrodkiem wszelkiego rodzaju praktyk demonicznych. Słynął z uprawiania rozmaitych form magii. Skutkiem tego demony były w Efezie szczególnie aktywne. Paweł niewątpliwie pragnął przeciwdziałać wpływowi magii i czarów oraz dopomóc szczerym Efezjanom uwolnić się od takich demonicznych praktyk, toteż za sprawą ducha Bożego dokonywał tam cudów — nawet wypędzał z ludzi niegodziwe duchy (Dz 19:11, 12).

O tym, jak bardzo Efez przesiąknął magią i jak stosowne były rady Pawła dotyczące walki z niegodziwymi duchami, świadczą poniższe informacje:

Na całym świecie znane były „litery efeskie”. „Wydaje się, iż chodziło o pewne kombinacje liter lub słów, które wypowiadano ze specjalną intonacją, wierząc, że to wypędzi choroby, czyli złe duchy; kiedy indziej w roli zaklęcia wypisywano je na pergaminie i noszono jako amulety, mające chronić przed złymi duchami lub przed innym niebezpieczeństwem. Jak pisze Plutarch (Sympos. 7), ‚magowie nakazują opętanym przez demona osobiście recytować litery efeskie w odpowiedniej kolejności’” (A. Barnes, Notes, Explanatory and Practical, on the Acts of the Apostles, 1858, s. 264).

Inskrypcje odkryte w ruinach Efezu ukazują, że panowała tam ogromna ciemnota umysłowa, co wyjaśnia, dlaczego apostoł Paweł napisał tamtejszym chrześcijanom, aby „już nie postępowali tak, jak i narody postępują w nieużyteczności swych umysłów, będąc pod względem umysłowym pogrążone w ciemności” (Ef 4:17, 18). Z napisów na murach i budynkach wynika, iż ludzie kierowali się w życiu przesądami i wróżbami, jak również wypatrywali znaków.

W wyniku działalności kaznodziejskiej Pawła, dokonywanych przez niego cudów oraz niepowodzenia żydowskich egzorcystów sporo mieszkańców Efezu zostało chrześcijanami. Niewątpliwie wielu z nich wcześniej brało udział w takich czy innych praktykach magicznych, gdyż w Biblii czytamy: „A niemało tych, którzy uprawiali sztuki magiczne, poznosiło swe księgi i spaliło je wobec wszystkich. I zliczywszy ich ceny, stwierdzili, że były warte pięćdziesiąt tysięcy sztuk srebra [jeśli chodziło o denary — 37 200 dolarów]” (Dz 19:19). Ze względu na takie rozpowszechnienie w Efezie magii i wszelkich form demonizmu Paweł słusznie zachęcił tamtejszych chrześcijan, by toczyli walkę z zastępami niegodziwych duchów, nałożywszy „całą zbroję od Boga”. Porzucający uprawianie magii z pewnością musieli się liczyć z nękaniem przez demony, toteż rada Pawła mogła im pomóc w odpieraniu tych niegodziwych duchów. Warto zauważyć, że jedną z pierwszych rzeczy, które zrobili owi chrześcijanie, było zniszczenie ksiąg związanych z demonizmem, co stanowi wzór dla osób pragnących obecnie uwolnić się spod wpływu demonów i od ich napaści (Ef 6:11, 12).

Rola Chrystusa. Ponieważ efescy chrześcijanie mieli chwalebną nadzieję być współdziedzicami z Chrystusem, Paweł słusznie im przypomina, że Jezus został posadzony „wysoko ponad wszelkim rządem i władzą, i mocą, i zwierzchnictwem, i wszelkim imieniem wymienianym nie tylko w tym systemie rzeczy, lecz także w przyszłym” (Ef 1:21). Wspaniale opisuje wywyższoną pozycję Jezusa Chrystusa oraz dar niezasłużonej życzliwości Boga, połączony z miłością, mądrością i miłosierdziem wobec tych, którzy są w jedności z Nimi. Obraz zjednoczenia w Chrystusie wszystkiego, co w niebiosach i co na ziemi, oraz utworzenia z Żydów i pogan „jednego nowego człowieka” jest najpełniejszym zamieszczonym w Biblii wyjaśnieniem „świętej tajemnicy” Bożej, objawionej w dobrej nowinie o Chrystusie (Ef 2:15).

Wyraz semicki oznaczający „otwórz się”. Użył go Jezus, gdy uzdrawiał człowieka głuchego i mającego wadę mowy (Mk 7:32-34).

(prawdopodobnie: „rozjemca”).

Syn Zabada z rodziny Jerachmeela, ojciec Obeda. Eflal był potomkiem Pereca, syna Judy i Tamar. Jego prapradziadkiem był Jarcha, egipski sługa w domu Szeszana, który dał mu swoją córkę za żonę (1Kn 2:4, 5, 9, 25, 34-37).

Element ubioru kapłana. Specjalny efod arcykapłański został szczegółowo opisany przez Boga we wskazówkach danych Mojżeszowi (ILUSTRACJA, t. 1, s. 539). Najwyraźniej przypominał fartuch i był wykonany „robotą hafciarską (...) ze złota, niebieskiego włókna i wełny barwionej