Kończyny człowieka lub zwierzęcia, na których wspiera się ciało i które służą do chodzenia. Na „ofiarę kołysaną” związaną z ustanowieniem kapłaństwa składał się m.in. prawy udziec — najwyraźniej najlepsza część tylnej nogi — „barana do ofiarowania podczas uroczystego wprowadzenia na urząd” (Kpł 8:22, 25-27). W wypadku pewnych ofiar prawy udziec stanowił święty dział usługującego kapłana (Kpł 7:32-34; 10:12, 14, 15). Według Powtórzonego Prawa 18:3 i Liczb 6:19 dla kapłanów przeznaczona była też część przedniej nogi zwierzęcia — łopatka.

Owady mające „odnóża skoczne” (hebr. keraʽájim) jako jedyne spośród „rojących się skrzydlatych stworzeń” były w Prawie Mojżeszowym uznane za czyste i nadające się do jedzenia (Kpł 11:21). W innych miejscach Biblii tym samym terminem hebrajskim określono „golenie” zwierząt (zob. GOLEŃ).

Jehowa proroczo rzekł do Babilonu: „Podciągnij dół sukni. Odsłoń nogę. Przepraw się przez rzeki” (Iz 47:1, 2). Zgodnie z tą zapowiedzią potęga babilońska przestała przypominać rozpieszczoną królową, której inni usługiwali. Mówiąc symbolicznie, stała się podobna do wleczonej przez zwycięzców niewolnicy, która by pokonać rzekę, musi odsłonić nogi aż po biodra.

W sensie przenośnym nogi oznaczały też potęgę albo szybkość i siłę człowieka. Jak wyjaśniono w Psalmie 147:10, Jehowa „nie lubuje się w potędze konia ani nie ma upodobania w nogach męża”. A w Przysłów 26:7 nogi kulawego są symbolem bezużyteczności, niezdolności do działania.

Rzymianie przypuszczalnie mieli zwyczaj łamać nogi przestępcom skazanym na śmierć na palu, aby skrócić ich cierpienia. Na prośbę Żydów żołnierze postąpili tak z mężczyznami wiszącymi obok Jezusa Chrystusa. Jemu samemu jednak nie połamali nóg, ponieważ już nie żył. W ten sposób spełniło się proroctwo z Psalmu 34:20 (Jn 19:31-36; por. Wj 12:46; Lb 9:12).

Zobacz też hasło STOPA.

(z egip.: „miasto Amona [egipskiego boga]”).

Ważne miasto będące niegdyś stolicą Egiptu, usytuowane po obu brzegach górnego Nilu, ok. 530 km na pd. od Kairu. Obecnie najczęściej używa się nazwy Teby, nadanej mu przez Greków.

W przeszłości niektórzy uczeni twierdzili, że hebrajskie „No” nie jest właściwym odpowiednikiem nazwy egipskiej (Jer 46:25). Jednakże prof. T. O. Lambdin zauważył: „Najnowsze badania nad fonologią egipsko-koptyjską wykazują, że hebrajski zapis może być zupełnie poprawny i prawidłowo oddawać wcześniejszą egipską wymowę (...) Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że egiptolodzy nie są pewni, jakie dokładnie spółgłoski tworzyły to egipskie słowo” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. G. A. Buttrick, 1962, t. 4, ss. 615, 616).

W starożytnych tekstach egipskich miasto to jest nazywane „Miastem Amona”, gdyż było najważniejszym ośrodkiem kultu tego pierwotnie pomniejszego boga, a potem głównego bóstwa państwowego, utożsamianego przez Greków z Zeusem (Jowiszem) (zob. AMON 4). Na wsch. brzegu Nilu (w Karnaku i Luksorze) rozległy teren zajmują wzniesione przez faraonów olbrzymie posągi i świątynie, na brzegu zach. — kolejne imponujące świątynie oraz wielkie cmentarzysko. Świątynię Amona w Karnaku uważa się za największą budowlę kolumnową zbudowaną przez człowieka; niektóre z jej potężnych kolumn mają 3,5 m średnicy.

Stolica Egiptu. Zwłaszcza w okresie Nowego Państwa, obejmującego dynastie od XVIII do XX, Teby ogromnie zyskały na znaczeniu i zostały stolicą kraju. Leżały z dala od morza i szlaku lądowego łączącego Egipt z Azją, więc zagrożenie z tamtej strony było stosunkowo niewielkie. Dostojnicy panujący w Górnym Egipcie mogli przejąć kontrolę nad państwem, wykorzystując sytuację po exodusie Izraelitów, gdy władcy z Dolnego Egiptu byli bardzo słabi i skompromitowani. Tak czy inaczej, wszystko wskazuje na to, że w tym okresie w kraju nastąpiły duże zmiany.

Ośrodek działalności kapłanów. Nawet gdy No-Amon (Teby) utraciło status stolicy, dalej było bogatym, znaczącym miastem, ośrodkiem działalności wpływowych kapłanów Amona — arcykapłan Amona pod względem władzy i zamożności ustępował jedynie faraonowi. Ale w VII w. p.n.e. na Egipt najechał asyryjski król Asarhaddon. Jego syn i następca, Asurbanipal, dokonał ponownej inwazji, podczas której dotarł do Teb i całkowicie je splądrował. Najwyraźniej do tych wydarzeń nawiązał prorok Nahum, gdy ostrzegał Niniwę, stolicę Asyrii, przed podobną klęską (Nah 3:7-10). Linie obronne przecinające drogę z Palestyny i ciągnące się w górę Nilu nie uchroniły No-Amon; jego świątynie oraz bogactwa zdobyte dzięki handlowi padły łupem Asyryjczyków.

Upadek. Mimo to pod koniec VII lub na początku VI w. No-Amon częściowo odzyskało swą świetność. Jeremiasz i Ezechiel zapowiedzieli, że Jehowa Bóg posłuży się babilońskim królem Nebukadneccarem (Nebukadreccarem), by wykonać wyrok na głównym egipskim bogu, Amonie z No, oraz na faraonie i wszystkich pozostałych bóstwach Egiptu (Jer 46:25, 26; Eze 30:10, 14, 15). Kolejny cios miasto otrzymało z rąk perskiego władcy Kambyzesa w 525 r. p.n.e. i zaczęło stopniowo podupadać, aż w końcu zostało całkowicie zburzone przez Rzymian pod wodzą Gajusza Korneliusza Gallusa — za udział w buncie przeciw Rzymowi (30/29 p.n.e.). Obecnie wokół ruin wielkich świątyń poświęconych bezsilnym bogom z No są tylko małe wioski.

Część twarzy stanowiąca początek drogi oddechowej i zawierająca narząd powonienia.

Podczas stwarzania Adama Bóg „tchnął w jego nozdrza dech [forma słowa neszamáh] życia i człowiek stał się duszą żyjącą” (Rdz 2:7). Ten „dech życia” nie tylko napełnił jego płuca powietrzem, ale dał ciału siłę życiową, podtrzymywaną przez oddychanie. Rzeczywiście, wdychane przez nos powietrze podtrzymuje siłę życiową — jest po prostu niezbędne do życia. W czasie potopu „wymarło wszystko, w czym działało w nozdrzach tchnienie siły życiowej — wszystko, co było na suchej ziemi” (Rdz 7:22).

Hebrajski wyraz tłumaczony na „nos” lub „nozdrza” (ʼaf) często odnosi się do całej twarzy. Adam zgodnie z wydanym na niego wyrokiem miał żyć z uprawy ziemi, pracując „w pocie swego oblicza [dosł. „nosa” bądź „nozdrzy”]” (Rdz 3:19). Lot pokłonił się twarzą (dosł. „nosem”) do ziemi aniołom, którzy go odwiedzili (Rdz 19:1).

Zdolność wyczuwania zapachu i smaku. W górnej części jamy nosowej mieści się tzw. okolica węchowa, której błona śluzowa zaopatrzona jest w komórki węchowe. Tutaj też znajdują się zakończenia nerwu trójdzielnego. Człowiek ma bardzo czuły węch. Dzieło The New Encyclopædia Britannica (1991, t. 27, ss. 170, 171) podaje: „Mimo stosunkowo małej dostępności komórek węchowych człowiek wyczuwa substancje zapachowe w niezwykle małym stężeniu. Ocenia się, że węch jest 10 000 razy czulszy niż smak; dla takich znanych substancji zapachowych jak merkaptan etylowy (występujący w zepsutym mięsie) zarejestrowano stężenie progowe rzędu jednej czterystumilionowej miligrama na litr powietrza”.

Nos odgrywa też ogromną rolę w wyczuwaniu smaku. Człowiek rozróżnia cztery podstawowe smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki. Rozpoznaje je za pomocą kubków smakowych w ustach. Ale dużo zawdzięcza również zmysłowi węchu. Na przykład z zatkanym nosem trudno jest odróżnić smak dwóch różnych potraw, bo wszystkie wydają się mniej lub bardziej mdłe.

Uroda. Zgrabny nos zdobi twarz. W Pieśni nad Pieśniami (7:4) nos Szulamitki przyrównano do „wieży Libanu”, być może w nawiązaniu do jego proporcjonalnego kształtu, dodającego twarzy godności i urody. Kapłani izraelscy, którzy reprezentowali Boga przed ludem, mieli zgodnie z Jego nakazem być bez skazy, m.in. nie mogli mieć rozszczepionego nosa (Kpł 21:18).

Znaczenie przenośne. Odpowiednik słowa „nos” bądź „nozdrza” (ʼaf) często jest używany przenośnie na oznaczenie „gniewu” (ponieważ ktoś rozwścieczony sapie lub prycha ze złości) (zob. GNIEW). Występuje też, gdy mowa o czynach wyrażających gniew Jehowy (Ps 18:8, 15) albo o działaniu Jego potężnej czynnej siły (Wj 14:21; 15:8).

Jehowa zapłonął gniewem na Izraela z powodu odrażającego bałwochwalstwa, w jakim pogrążył się ten lud. Za pośrednictwem proroka Izajasza oświadczył: „Ci są w mych nozdrzach dymem, ogniem płonącym przez cały dzień” (Iz 65:5).

W Przysłów 30:32, 33 powiedziano: „Jeżeli postąpiłeś nierozumnie, wynosząc się, i jeśli na tym skupiłeś swą myśl, połóż rękę na ustach. Bo ubijanie mleka daje masło, a uciskanie nosa wywołuje krwawienie, wyciskanie zaś gniewu powoduje kłótnię”. Fragment ten mocno uwypukla, jakich kłopotów przysparza ktoś, kto się nierozważnie wypowiada, dusi w sobie złość lub daje jej upust w sposób niekontrolowany. Zastosowano tu grę słów — „gniew” jest tłumaczeniem wyrazu oznaczającego „nos”, użytego w liczbie podwójnej.

Wyrażenie, które pojawia się w Biblii dwukrotnie, i to wyłącznie w pełnej symboli Księdze Objawienia (Obj 3:12; 21:2). Apostoł Jan otrzymał szereg wizji, w których oglądał m.in. zniszczenie Babilonu Wielkiego, a wprowadzając ostatnią, oznajmił: „Ujrzałem też miasto święte — Nową Jerozolimę, zstępującą z nieba od Boga i przygotowaną jako oblubienica przyozdobiona dla swego małżonka” (Obj 21:2).

Oblubienica Baranka. W ustaleniu, kogo wyobraża Nowa Jerozolima, pomagają inne wersety. Jan napisał, że została ona „przygotowana jako oblubienica”, a nieco dalej dodał: „Jeden z siedmiu aniołów (...) odezwał się do mnie, mówiąc: ‚Chodź tutaj, a pokażę ci oblubienicę, małżonkę Baranka’. Przeniósł mnie więc w mocy ducha na wielką i wyniosłą górę i pokazał mi święte miasto Jerozolimę, zstępującą z nieba od Boga i mającą