MARKA, EWANGELIA WEDŁUG

Natchnione przez Boga sprawozdanie ze służby Jezusa Chrystusa, spisane przez Jana Marka. Ta „dobra nowina o Jezusie Chrystusie” zaczyna się wzmianką o Janie Chrzcicielu — który zwiastował jego przyjście — a kończy opisem okoliczności związanych ze zmartwychwstaniem Jezusa. Obejmuje więc okres od wiosny 29 r. n.e. do wiosny r. 33 (Mk 1:1).

Ta najkrótsza z czterech Ewangelii bardzo żywo i obrazowo przedstawia służbę Jezusa Chrystusa — Syna Bożego, który czynił cuda. Często występują w niej wyrażenia „natychmiast”, „gdy tylko”, „od razu” (1:10, 12, 18, 21, 29). Mniej więcej połowę stanowią dialogi, a połowę narracja.

Źródło informacji. Jak donosi najstarsza tradycja, Marek czerpał informacje głównie od Piotra, czego potwierdzeniem jest okoliczność, że przebywali razem w Babilonie (1Pt 5:13). Zdaniem Orygenesa Marek spisał Ewangelię „według wskazówek Piotra” (Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, tłum. A. Lisiecki, VI, 25⁠^3-7). A Tertulian twierdzi, że „Marek Ewangelię, którą wydał, opierał na autorytecie Piotra, bo był jego tłumaczem” (Przeciw Marcjonowi, IV, 5.3, tłum. S. Ryznar, Warszawa 1994, s. 148). Euzebiusz cytuje za Papiaszem (ok. 140 n.e.) słowa „Jana prezbitera”: „To zaś powiedział prezbiter: Marek, który był tłumaczem Piotra, spisał dokładnie wszystko, co przechował w pamięci, ale nie w tym porządku, w jakim następowały po sobie słowa i czyny Pańskie. (...) Nie popełnił więc Marek żadnego błędu, jeśli w szczegółach tak pisał, jak to się w jego przechowało pamięci. O jedno się tylko bowiem starał, o to, by nic nie opuścić z tego, co słyszał, oraz by nie napisać jakiej nieprawdy” (Historia kościelna, III, 39⁠^12-16).

Jan Marek najwyraźniej korzystał też z innych źródeł informacji. Skoro pierwsi uczniowie Jezusa spotykali się w domu jego matki (Dz 12:12), Marek z pewnością poznał oprócz Piotra jeszcze inne osoby, które dobrze znały Jezusa Chrystusa i widziały jego czyny oraz słuchały jego nauk. Poza tym to prawdopodobnie Marek był „pewnym młodzieńcem”, którego próbowano schwytać podczas aresztowania Chrystusa i który „umknął nagi”, więc zapewne również osobiście zetknął się z Jezusem (Mk 14:51, 52).

Spisana z myślą o nie-Żydach. Chociaż Ewangelia według Marka była interesująca i pożyteczna także dla Żydów, to wydaje się, że nie została napisana z myślą o nich. Prawdopodobnie była przeznaczona głównie dla ludzi z innych narodów, zwłaszcza dla Rzymian. Jak się uważa, jej zwięzły, wartki styl dobrze pasował do sposobu myślenia rzymskiego czytelnika. Niektóre łacińskie terminy zostały przetransliterowane na grekę, np. łacińskie słowo praetorium zastąpiono greckim słowem praitòrion (Mk 15:16, NTint). Z kolei setnik — po łacinie centurio — został nazwany po grecku kentyríon (Mk 15:39, NTint).

Poza tym sprawozdanie to zawiera objaśnienia, które nie były potrzebne żydowskim czytelnikom. Wspomina, że Jordan był rzeką i że z Góry Oliwnej rozciągał się widok na świątynię (1:5; 13:3). Nadmienia, iż faryzeusze „mieli zwyczaj pościć”, a saduceusze ‛powiadali, że nie ma zmartwychwstania’ (2:18; 12:18). Wyjaśnia również, że ofiarę paschalną składano „pierwszego dnia Przaśników”, a „Przygotowanie” to „dzień przed sabatem” (14:12; 15:42).

Żydowskim czytelnikom raczej nie trzeba by tłumaczyć semickich słów, tymczasem Marek często to robił. Podał np. że „Boanerges” znaczy „Synowie Gromu”; „Talita kumi” — „Dziewczę, mówię ci: Wstań!”; „korban” — „dar poświęcony Bogu”, a „Eli, Eli, lama sabachtani?” to inaczej „Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?” (3:17; 5:41; 7:11; 15:34).

Czas i miejsce spisania. Według najdawniejszej tradycji Ewangelia według Marka została po raz pierwszy udostępniona w Rzymie, co poświadczają tacy dawni pisarze, jak Klemens Aleksandryjski, Euzebiusz z Cezarei i Hieronim. Marek przebywał w Rzymie, gdy za pierwszym razem więziono tam Pawła (Kol 4:10; Flm 1, 23, 24). Później był z Piotrem w Babilonie (1Pt 5:13). Kiedy Paweł został po raz drugi uwięziony w Rzymie, poprosił Tymoteusza, by jak najszybciej przyszedł i przyprowadził ze sobą Marka (2Tm 4:11). Prawdopodobnie Marek udał się wtedy ponownie do Rzymu. A ponieważ w swej relacji nie wspomina o spełnieniu się proroctwa Jezusa dotyczącego zburzenia Jerozolimy, zapewne spisał ją wcześniej, przed 70 r. n.e. Okoliczność, że przebywał w Rzymie raz lub dwa razy w latach 60—65, sugeruje, że właśnie w tym okresie mógł tam sporządzić swą Ewangelię.

Niektóre informacje zawarte tylko w relacji Marka. Chociaż sprawozdanie Marka w znacznej mierze pokrywa się z relacjami Mateusza i Łukasza, to jednak zawiera też dodatkowe informacje. Niektóre wyjawiają, co Jezus czuł w określonych sytuacjach. Na przykład był ‛przejęty smutkiem z powodu niewrażliwości serc’ ludzi, którym się nie spodobało, że uzdrowił w sabat człowieka z uschłą ręką (3:5). Kiedy został źle przyjęty przez mieszkańców rodzinnych stron, „zdumiewał się ich brakiem wiary” (6:6). Czytamy też, że „umiłował” bogatego młodzieńca, który go zapytał, jak odziedziczyć życie wieczne (10:21).

Poza tym Marek jako jedyny ujawnia pewne szczegóły dotyczące ostatnich chwil ziemskiego życia Jezusa. Donosi, że podczas procesu Jezusa fałszywi świadkowie nie byli zgodni (14:59), że przechodniem, którego zmuszono do dźwigania pala męki, był Szymon z Cyreny, „ojciec Aleksandra i Rufusa” (15:21), oraz że Piłat, zanim pozwolił Józefowi z Arymatei zabrać i pochować ciało Jezusa, upewnił się, czy ten faktycznie umarł (15:43-45).

Z czterech przypowieści Jezusa przytoczonych przez Marka jedna występuje tylko u niego (4:26-29). Poza tym wspomina on co najmniej o 19 cudach Chrystusa. Opisy dwóch z nich (uzdrowienie głuchego, który miał wadę wymowy, oraz pewnego niewidomego) nie powtarzają się w żadnym innym sprawozdaniu (7:31-37; 8:22-26).

Nawiązania do Pism Hebrajskich. Chociaż Marek najwyraźniej pisał głównie z myślą o Rzymianach, mimo to nawiązywał do Pism Hebrajskich i z nich cytował. Wskazał, że działalność Jana Chrzciciela stanowiła spełnienie słów z Izajasza 40:3 i Malachiasza 3:1 (Mk 1:2-4). Ponadto opisał sytuacje, w których Jezus robił użytek z Pism Hebrajskich — albo dosłownie przytaczał ich fragmenty, albo się na nie powoływał. Oto przykłady: czczenie Boga tylko wargami (Iz 29:13; Mk 7:6, 7); szanowanie rodziców (Wj 20:12; 21:17; Mk 7:10); stworzenie mężczyzny i kobiety i ustanowienie instytucji małżeństwa (Rdz 1:27; 2:24; Mk 10:6-9); różne przykazania (Wj 20:12-16; Kpł 19:13; Mk 10:19); wypowiedzi Jezusa dotyczące świątyni (Iz 56:7; Jer 7:11; Mk 11:17) oraz tego, że miał zostać odrzucony (Ps 118:22, 23; Mk 12:10, 11); słowa, którymi Jehowa odezwał się do Mojżesza z płonącego krzewu ciernistego (Wj 3:2, 6; Mk 12:26); dwa największe przykazania miłości (Pwt 6:4, 5; Kpł 19:18; Mk 12:29-31); proroctwo Jehowy o położeniu nieprzyjaciół pod stopy Pana Dawida (Ps 110:1; Mk 12:36); rozproszenie się uczniów Jezusa (Za 13:7; Mk 14:27); słowa Jezusa o opuszczeniu go przez Boga (Ps 22:1; Mk 15:34); wskazówki dla mężczyzny uleczonego z trądu (Kpł 14:10, 11; Mk 1:44); proroctwo dotyczące obrzydliwości, która sprowadza spustoszenie (Dn 9:27; Mk 13:14).

Odniesienia do Pism Hebrajskich w relacji Marka jasno pokazują, że Jezus Chrystus miał zaufanie do tych Pism i korzystał z nich w swej działalności. Ewangelia ta przybliża nam Syna Człowieczego, który „nie przyszedł po to, by mu usługiwano, lecz by usługiwać i dać swoją duszę jako okup w zamian za wielu” (10:45).

Długie i krótkie zakończenie. Niektórzy sądzą, że ostatnie zdanie z Marka 16:8: „I nikomu nic nie powiedziały, bo się bały” zbyt nagle się urywa, by mogło być faktycznym zakończeniem tej Ewangelii. Niemniej taki wniosek niekoniecznie jest słuszny, zważywszy na styl pisarski Marka. Euzebiusz z Cezarei (III i IV w.) oraz Hieronim (IV i V w.) zgodnie przyznają, że autentyczna relacja kończy się słowami zacytowanymi powyżej (Euzebiusz, „Ad Marinum”, I, w Patrologia Græca, Paryż 1857, t. XXII, szp. 937; Hieronim, Listy, Warszawa 1954, t. III, list CXX, pytanie 3).

W wielu manuskryptach i przekładach dodano po tych słowach długie lub krótkie zakończenie. Długie (składające się z 12 wersetów) występuje w kodeksach: aleksandryjskim, Efrema i Bezy. Pojawia się też w łacińskiej Wulgacie, przekładzie syrokuretońskim oraz syryjskiej Peszitcie. Nie ma go jednak w kodeksach synajskim i watykańskim ani w przekładach syrosynajskim i ormiańskim. Niektóre późniejsze rękopisy i przekłady zawierają krótkie zakończenie. W Kodeksie królewskim, pochodzącym z VIII w., umieszczono oba, na pierwszym miejscu wersję krótką. Przed każdym znajduje się uwaga, że fragmenty te są akceptowane w niektórych kręgach, choć najwyraźniej w tym kodeksie nie uznano żadnego z nich za wiarygodny.

Tłumacz biblijny E. J. Goodspeed tak się wypowiedział o tych zakończeniach: „Krótkie zakończenie wiąże się z Marka 16:8 znacznie lepiej niż długie, ale żadnego nie można uznać za autentyczną część Ewangelii według Marka” (The Goodspeed Parallel New Testament, 1944, s. 127).

[Ramka na stronie 1265]

GŁÓWNE MYŚLI EWANGELII WEDŁUG MARKA

Zwięzła, dynamiczna relacja o życiu Jezusa, Syna Bożego, i dokonanych przez niego cudach, napisana przez Marka

Najkrótsza z Ewangelii, spisana jako trzecia (ok. 60—65 n.e.), najwyraźniej z myślą o nie-Żydach

Jezus prowadzi energiczną kampanię głoszenia o Królestwie

Jezus daje się ochrzcić i zaczyna głosić: „Przybliżyło się królestwo Boże” (1:9-11, 14, 15)

Zachęca Szymona, Andrzeja, Jakuba i Jana, by zostawili łowienie ryb i stali się jego naśladowcami (1:16-21)

Naucza w synagodze w Kafarnaum, a następnie po całej Galilei (1:21, 22, 35-39)

Poborca podatkowy Lewi reaguje na zaproszenie Jezusa i zostaje jego naśladowcą (2:14-17)

Jezus tworzy grupę dwunastu apostołów, którzy mają głosić (3:13-19)

Mówiąc o Królestwie Bożym, używa wielu przykładów, by pełny sens jego nauk mogły zrozumieć tylko osoby tego godne (4:1-34)

Kiedy głosi w rodzinnych stronach, spotyka się z brakiem wiary (6:1-6)

Przyśpiesza dzieło głoszenia, rozsyłając apostołów (6:7-13)

Swą działalnością obejmuje Fenicję i Dekapol (7:24, 31)

Przemienienie Jezusa — widziany w chwale Królestwa (9:1-8)

Poza murami Jerozolimy wypowiada proroctwo o ‛przyjściu Syna Człowieczego z wielką mocą i chwałą’ (13:1-37)

Syn Boży czyni cuda

W synagodze w Kafarnaum Jezus wypędza demona z pewnego człowieka; później uzdrawia teściową Szymona oraz wielu innych cierpiących na rozmaite choroby (1:23-34, 40-42)

Uzdrawiając paralityka, pokazuje, że ma władzę przebaczać grzechy (2:1-12)

Rzesze cierpiących schodzą się ze wszystkich stron i szukają u niego pomocy (3:1-12)

Po uciszeniu wichury na Morzu Galilejskim wypędza demony z owładniętego przez nie człowieka i pozwala im wejść w stado świń (4:35 do 5:17)

Uzdrawia kobietę cierpiącą na upływ krwi i wskrzesza córkę Jaira (5:21-43)

Karmi 5000 mężczyzn dwiema rybami i pięcioma chlebami, a następnie chodzi po wzburzonym Morzu Galilejskim (6:35-52)

Wypędza demona z córki Syrofenicjanki i uzdrawia głuchego mającego wadę wymowy (7:24-37)

Siedmioma chlebami karmi 4000 mężczyzn; w Betsaidzie przywraca wzrok niewidomemu (8:1-9, 22-26)

Z głuchoniemego chłopca wypędza demona, czego nie potrafili dokonać uczniowie; koło Jerycha przywraca wzrok ślepemu żebrakowi (9:14-29; 10:46-52)

Przeklina drzewo figowe, które potem usycha (11:12-14, 20)

Ataki przeciwników Syna Bożego nieskuteczne

Szatan kusi na pustkowiu Jezusa, któremu potem usługują aniołowie (1:12, 13)

Jezus obala zarzuty uczonych w piśmie spośród faryzeuszy, którzy krytykują go za jedzenie z poborcami podatkowymi i grzesznikami (2:15-17)

Później faryzeusze patrzą złym okiem na to, że w sabat uczniowie Jezusa zrywają kłosy, a on sam uzdrawia; naradzają się z członkami stronnictwa Heroda, by go zgładzić (2:23 do 3:6)

Jezus w przekonujący sposób odpiera zarzut, jakoby wypędzał demony za sprawą Szatana (3:20-30)

Jan Chrzciciel, który poprzedzał Jezusa, zostaje stracony, ale Jezus nie przestaje nauczać (6:14-29, 34)

Faryzeusze i uczeni w piśmie mają za złe uczniom Jezusa, że nie stosują się do ich tradycji dotyczącej mycia rąk; Jezus demaskuje ich obłudę i wyjaśnia, co jest faktycznym źródłem nieczystości (7:1-23)

Pytając Jezusa o rozwód, faryzeusze wystawiają go na próbę, ale bezskutecznie (10:1-12)

Kiedy Jezus oczyszcza świątynię, naczelni kapłani, uczeni w piśmie i starsi pytają go, ‛mocą jakiej władzy to czyni’, ale on swą odpowiedzią zamyka im usta (11:15-18, 27-33)

Opowiada przypowieść o winnicy, by wykazać, że przywódcy religijni sprzeciwiają się woli Bożej i że chcą go zabić; ci zastanawiają się, jak go schwytać, ale boją się tłumu (12:1-12)

Faryzeusze i herodianie pytają Jezusa, czy należy płacić podatki Cezarowi; saduceusze zadają trudne pytanie dotyczące zmartwychwstania. Ani jednym, ani drugim nie udaje się przyłapać Jezusa na niczym niestosownym (12:13-27)

Judasz zdradza Jezusa; uczniowie uciekają; Jezus zostaje aresztowany; Sanhedryn orzeka, że zasługuje na śmierć; Jezus zapowiada, że będzie ‛siedział po prawicy mocy i przyjdzie z obłokami nieba’ (14:1, 2, 10, 11, 17-21, 27-65)

Piłat pod naciskiem skazuje Jezusa na śmierć; Jezus umiera na palu i zostaje pogrzebany (15:1-47)

Aniołowie ogłaszają zmartwychwstanie Jezusa (16:1-8)