nieprzyjaciela, a jej lament słychać w Ramie (na terytorium Beniamina, na pn. od Jerozolimy) (zob. RAMA 2). Ponieważ w kontekście tego wersetu kilka razy wspomniano o Efraimie (Jer 31:6, 9, 18, 20), którego potomkowie często przedstawiają całe północne królestwo Izraela, zdaniem części uczonych proroctwo to odnosi się do uprowadzenia mieszkańców tego królestwa przez Asyryjczyków (2Kl 17:1-6; 18:9-11). Z drugiej strony może tu chodzić o ostateczną niewolę zarówno Izraela, jak i Judy (podbitej potem przez Babilończyków). W pierwszym wypadku nawiązanie do Racheli byłoby bardzo stosowne ze względu na to, że była babką Efraima (syna Józefa), od którego wywodziło się najważniejsze plemię północnego królestwa. W drugim wypadku byłaby trafnym symbolem matek całego Izraela, ponieważ urodziła nie tylko Józefa, ale też Beniamina, którego plemię należało do południowego królestwa Judy. Choć mogło się wydawać, że kobiety te powiły synów na próżno, Jehowa dał pocieszającą obietnicę, iż wygnańcy „powrócą z ziemi nieprzyjaciela” (Jer 31:16).

Mateusz przytoczył omawiany werset w związku z rzezią małych dzieci dokonaną w Betlejem na rozkaz Heroda (Mt 2:16-18). Ponieważ grób Racheli znajdował się stosunkowo blisko Betlejem (choć raczej nie w miejscu uznawanym przez tradycję), nawiązanie do tej płaczącej kobiety trafnie wyrażało żałobę tamtejszych matek, którym zabito dzieci. Ale powołanie się na proroctwo Jeremiasza było też bardzo stosowne ze względu na podobieństwo sytuacji. Izraelici znów podlegali obcemu mocarstwu, a ich synowie znowu zostali zabrani. Tym razem jednak tą „ziemią nieprzyjaciela” nie było terytorium jakiegoś państwa. Tym razem był nią grób — kraina, nad którą króluje śmierć (por. Ps 49:14; Obj 6:8), nazwana „ostatnim nieprzyjacielem”, jaki ma zostać unicestwiony (Rz 5:14, 21; 1Ko 15:26). Powrót z takiej „niewoli” jest oczywiście możliwy wyłącznie przez zmartwychwstanie.

Słowa „rada” i „radzić” są tłumaczeniem kilku biblijnych określeń hebrajskich i aramejskich — najczęściej hebrajskiego rzeczownika ʽecáh, spokrewnionego z czasownikiem jaʽác. Rzeczownik ten oddano też przez „plan” (Iz 8:10), a także „zamiar” (Ezd 4:5) i „zamysł” (Hi 5:13). W Chrześcijańskich Pismach Greckich odpowiadają mu rzeczowniki boulé i symboúlion. Pierwszy przełożono również na „zamiar” (Łk 23:51), „zamysł” (Dz 5:38), „wyraźna wola” (Dz 13:36) oraz „postanowili” (Dz 27:42).

A zatem „rada” to także „wola”, „zamiar” czy „zamysł”. Na przykład Jehowa oświadcza: „Mój zamiar [„rada moja”, Bg] się ostoi” (Iz 46:10). Kiedy Pan Jezus Chrystus przybędzie na sąd, ujawni „zamiary [„rady”, Bg] serc”, czyli najskrytsze plany, zamysły bądź cele (1Ko 4:5). W Efezjan 1:11 zwrot „jak doradza jego wola” (dosł. „stosownie do rady woli jego”; por. Bg) może oznaczać „stosownie do zamierzenia lub postanowienia będącego wyrazem woli Bożej”. Apostoł Paweł powiedział, że jest wolny od winy krwi, ponieważ nie powstrzymywał się od oznajmiania „wszelkiego zamysłu Bożego” („wszelkiej rady Bożej”, Bg; „całej woli Bożej”, Bw), tzn. wszystkiego, co jest potrzebne do uzyskania wybawienia (Dz 20:27).

Znani z mądrości doradcy królewscy cieszyli się ogromnym poważaniem (zob. 2Sm 16:23). Ze względu na swą wysoką rangę nieraz otrzymywali propozycję łapówki w zamian za nieuczciwe wykorzystanie swoich wpływów. Wrogowie Żydów „najmowali przeciw nim doradców” — być może przekupywali Persów piastujących takie stanowiska (Ezd 4:5).

Nikt z ludzi nie posiadł pełni wiedzy. Dlatego usłuchanie zdrowej rady jest oznaką mądrości (Prz 12:15). Natomiast odrzucanie dobrych rad doświadczonych doradców — jak to uczynił król Rechoboam — jest szczytem głupoty (1Kl 12:8).

Absolutną mądrością odznacza się wyłącznie Jehowa. Tylko On nie potrzebuje żadnego doradcy (Iz 40:13; Rz 11:34). Jego Syn może udzielać wytycznych i wskazówek jako „Cudowny Doradca”, ponieważ słucha i trzyma się rad swego Ojca, a ponadto posiada ducha Bożego (Iz 9:6; 11:2; Jn 5:19, 30). Rada jest zatem pożyteczna tylko wtedy, gdy uwzględnia punkt widzenia Jehowy. W przeciwnym razie nie ma najmniejszej wartości i nie zasługuje na miano rady (Prz 19:21; 21:30).

Piąty na liście synów Jessego; starszy brat Dawida, członek plemienia Judy (1Kn 2:13-15).

Uczucie, którego się doznaje, oczekując lub doświadczając czegoś dobrego; szczęście, uniesienie. Hebrajskie i greckie słowa przetłumaczone w Biblii na „radość”, „radosne uniesienie”, „weselenie się” mają rozmaite odcienie znaczeniowe; wyrażają różne rodzaje i stopnie radości. Pokrewne czasowniki zawierają myśl zarówno o przeżywaniu emocji w głębi ducha, jak i o ich uzewnętrznianiu i są oddawane jako „radować się”, „wielce się radować”, „wołać z radości”, „wykrzykiwać z radości”, „skakać z radości”.

Jehowa Bóg i Jezus Chrystus. Jehowa to „szczęśliwy Bóg” (1Tm 1:11). Działa ku radości swojej i swoich stworzeń. Sam raduje się tym, co robi (Ps 104:31), i pragnie, by również one cieszyły się owocami Jego pracy — a także własnego trudu (Kzn 5:19). Ponieważ każdy dobry dar pochodzi od Boga (Jak 1:17), poznawanie Go daje wszystkim rozumnym istotom — ludziom i aniołom — najwięcej zadowolenia (Jer 9:23, 24). Król Dawid oznajmił: „Niechaj me zadumanie nad nim będzie przyjemne. Ja sam będę się radował w Jehowie” (Ps 104:34). Przy innej okazji śpiewał: „Prawy zaś rozraduje się w Jehowie i u niego się schroni; chlubić się będą wszyscy, którzy są prostolinijnego serca” (Ps 64:10). Apostoł Paweł usilnie zachęcał chrześcijan, by wciąż się radowali wiedzą o Jehowie i tym, jak On wobec nich postępuje. Napisał: „Zawsze radujcie się w Panu [w niektórych przekładach „w Jehowie”]. Raz jeszcze chcę powiedzieć: Radujcie się” (Flp 4:4).

Jezus Chrystus, którego łączyła z Jehową najbliższa więź, zna Go najlepiej (Mt 11:27), dlatego może z Nim zapoznawać swoich naśladowców (Jn 1:18). Czerpie z tego radość, toteż jest nazywany „szczęśliwym i jedynym Mocarzem” (1Tm 6:14, 15). Z miłości do Ojca zawsze chętnie czyni to, co się Jemu podoba (Jn 8:29). Gdy więc otrzymał zadanie oczyszczenia z zarzutów Jego imienia — co wiązało się z przyjściem na ziemię, licznymi cierpieniami oraz śmiercią — „dla zgotowanej mu radości zniósł (...) pal męki, gardząc hańbą” (Heb 12:2). Poza tym Jezus bardzo miłował ludzi i z radością się nimi interesował. Pismo Święte przedstawia go w bycie przedludzkim jako uosobioną mądrość, która mówi: „Wtedy ja byłam obok niego [Jehowy] mistrzowskim wykonawcą i byłam kimś, kogo dzień w dzień szczególnie miłował, ja zaś wciąż się przed nim weseliłam, weseląc się żyzną krainą jego ziemi, a rzeczy, które miłowałam, były u synów ludzkich” (Prz 8:30, 31).

Jezus pragnął, by jego naśladowcy odczuwali taką samą radość. Oznajmił im: „Powiedziałem wam to, aby moja radość była w was i aby wasza radość osiągnęła pełnię”. Aniołowie z radością obserwowali, jak Bóg stwarzał Ziemię (Jn 15:11; 17:13; Hi 38:4-7). Cieszą się też, gdy patrzą na Jego wiernych sług. A szczególnej radości zaznają wtedy, gdy ktoś porzuca grzeszne postępowanie i podejmuje czyste wielbienie (Łk 15:7, 10).

Co sprawia radość Bogu. Serce Jehowy się raduje, kiedy Jego słudzy dochowują Mu wierności. Szatan Diabeł ustawicznie kwestionuje prawowitość zwierzchniej władzy Boga oraz lojalność wszystkich Jego sług (Hi 1:9-11; 2:4, 5; Obj 12:10). Do każdego z nich odnoszą się zatem słowa: „Bądź mądry, mój synu, i rozweselaj moje serce, abym mógł dać odpowiedź temu, który mi urąga” (Prz 27:11). Swą wiernością i lojalnością lud Jehowy na ziemi może sprawiać Mu radość (Iz 65:19; Sof 3:17).

Owoc ducha. Ponieważ Jehowa jest Źródłem radości i pragnie, by Jego słudzy ją pielęgnowali, przymiot ten należy do owoców świętego ducha Bożego. W Galatów 5:22, 23 wymieniono ją zaraz za miłością. Apostoł Paweł napisał do chrześcijan w Tesalonice: „Staliście się naśladowcami naszymi i Pana, ponieważ w ogromnym ucisku przyjęliście słowo z radością ducha świętego” (1Ts 1:6). A chrześcijanom w Rzymie zwrócił uwagę, że Królestwo Boże oznacza „prawość i pokój, i radość z duchem świętym” (Rz 14:17).

Prawdziwa radość jest przymiotem serca i może korzystnie wpływać na cały organizm. „Serce radosne wywiera dobry wpływ na oblicze” i „działa dobrze niczym lekarstwo [„wyświadcza dobro ciału”]” — powiada mądry pisarz Księgi Przysłów (Prz 15:13; 17:22, przyp. w NW).

Radość w służbie Bożej. Jehowa nie stawia swym sługom uciążliwych wymagań (1Jn 5:3). Pragnie, by służba dla Niego sprawiała im radość. Izrael, Jego wybrany naród, miał się weselić podczas okresowych świąt, a także zaznawać radości w innych dziedzinach życia i wielbienia Boga (Kpł 23:40; Pwt 12:7, 12, 18). Izraelici mieli z radością opowiadać o Bogu (Ps 20:5; 51:14; 59:16). Gdyby służyli Mu bez szczerej radości, zdradzaliby tym brak właściwych pobudek oraz wdzięczności za Jego lojalną życzliwość i dobroć. Jehowa ostrzegł ich więc, co się stanie, jeśli okażą się nieposłuszni i utracą radość ze służby: „Wszystkie te przekleństwa spadną na ciebie, (...) gdyż nie słuchałeś głosu Jehowy, swego Boga, i nie przestrzegałeś jego przykazań oraz jego ustaw (...). I będą pozostawać na tobie i twoim potomstwie (...), dlatego że nie służyłeś Jehowie, swemu Bogu, z weselem i radością serca za obfitość wszystkiego” (Pwt 28:45-47).

Również chrześcijanom oddawanie czci Bogu powinno sprawiać radość. Gdyby jej nie odczuwali, świadczyłoby to o braku wdzięczności (Ps 100:2). „Radość z Jehowy jest waszą twierdzą” — oznajmił jeden z wiernych sług Bożych (Neh 8:10). Orędzie ogłaszane przez chrześcijan zostało nazwane przez anielskiego posłańca „dobrą nowiną o wielkiej radości, która będzie udziałem całego ludu” (Łk 2:10). Świadków na rzecz Jehowy raduje już samo to, że noszą Jego imię i że poznali prawdę biblijną. Prorok Jeremiasz oświadczył: „Słowo twoje staje się dla mnie radosnym uniesieniem i radością mego serca; bo jest nade mną wzywane twoje imię, Jehowo, Boże Zastępów” (Jer 15:16).

Radości przysparza ponadto kierowanie się we własnym życiu i w zborze chrześcijańskim sprawiedliwymi „sądowniczymi rozstrzygnięciami” Jehowy — zwłaszcza w czasach, gdy świat lekceważy sprawiedliwość i prawość (Ps 48:11). Istotne powody do radości daje także wspaniała nadzieja na przyszłość („Radujcie się w nadziei”; Rz 12:12; Prz 10:28). Chrześcijanie radują się perspektywą wybawienia (Ps 13:5). Poza tym cieszą się, kiedy z ich pomocą inni poznają Jehowę i zaczynają Mu służyć (Flp 4:1; 1Ts 2:19). Źródłem wielkiego zadowolenia jest też zgromadzanie się i współpraca z ludem Bożym (Ps 106:4, 5; 122:1).

Radość mimo prześladowań. Chrześcijanin strzegący swego serca zachowuje radość nawet pomimo prześladowań, które choć same w sobie nie są niczym przyjemnym, dają sposobność odniesienia zwycięstwa dzięki trwaniu w lojalności. Bóg pomaga swoim wiernym sługom (Kol 1:11). Prześladowania dowodzą też, że osoba, która ich doznaje, cieszy się Jego uznaniem. Dlatego, jak powiedział Jezus, lżeni i prześladowani chrześcijanie powinni ‛skakać z radości’ (Mt 5:11, 12; Jak 1:2-4; 1Pt 4:13, 14).

Inne radosne dary Boże. Jehowa daje ludziom jeszcze wiele innych darów, z których codziennie mogą czerpać radość. Należy do nich zaliczyć małżeństwo (Pwt 24:5; Prz 5:18), prawe i mądre dzieci (Prz 23:24, 25), pokarm (Kzn 10:19; Dz 14:17), wino (Ps 104:14, 15; Kzn 10:19) oraz mnóstwo dzieł stwórczych (Jak 1:17; 1Tm 6:17).

Pozorna lub krótkotrwała radość. Jezus mówił o ludziach, którzy słuchają prawdy i z radością ją przyjmują, jednak nie potrafią pojąć jej rzeczywistego znaczenia. Ponieważ nie pielęgnują słowa zasianego w ich sercach, w razie ucisku lub prześladowania szybko tracą radość i się gorszą (Mt 13:20, 21). Pozorna i krótkotrwała jest też radość wynikająca z dążeń materialistycznych. A kto cieszy się z cudzego nieszczęścia — nawet gdy przytrafia się ono osobie, która go nienawidzi — odpowie za swój grzech przed Jehową (Hi 31:25-30; Prz 17:5; 24:17, 18). Młodzi ludzie uważają czasami, że chcąc nacieszyć się życiem, trzeba ulegać „pragnieniom przydarzającym się w młodości”. Ale taki sposób myślenia nie jest mądry (2Tm 2:22; Kzn 11:9, 10). Temu, „kto kocha uciechę”, źle się powiedzie (Prz 21:17; Kzn 7:4). W błędzie jest także chrześcijanin, który czerpie radość z porównywania siebie z drugimi. Powinien raczej ‛sprawdzać, jakie jest jego dzieło, i mieć powód do radosnego uniesienia ze względu na samego siebie’ (Gal 6:4).

Wiecznotrwała radość. Jehowa obiecał Izraelitom, że zostaną oswobodzeni z niewoli w Babilonie. W 537 r. p.n.e. sprowadził ich z powrotem do Jerozolimy, a gdy położono fundament świątyni, naród wielce się radował (Ezd 3:10-13; Iz 35:10; 51:11; 65:17-19). Ale proroctwo Izajasza (Iz 65:17) spełni się jeszcze na większą skalę wraz z nastaniem „nowego nieba i nowej ziemi”; wtedy to cały rodzaj ludzki będzie na zawsze doznawał radości pod władzą „Nowej Jerozolimy” (Obj 21:1-3).

W obecnym świecie zaznawanie pełnej i niezmąconej radości jest niemożliwe z powodu niegodziwości, chorób i śmierci. Ale zgodnie z biblijną zasadą, że „mądry król rozprasza niegodziwców”, Jezus Chrystus jako Władca unicestwi wszystkich wrogów Boga i prawości (Prz 20:26; 1Ko 15:25, 26). W ten sposób zostaną usunięte wszelkie przeszkody na drodze do odczuwania pełni radości, gdyż nawet „śmierci już nie będzie ani żałości, ani krzyku, ani bólu już nie będzie” (Obj 21:4). Żałoba po śmierci bliskich ustąpi miejsca radości ze zmartwychwstania. Świadomość tego już dzisiaj pokrzepia chrześcijan i dlatego ‛nie smucą się oni jak pozostali, którzy nie mają nadziei’ (1Ts 4:13, 14; Jn 5:28, 29).

1. (Od rdzenia oznaczającego: „uzdrowić”). Syn Beniamina, w 1 Kronik 8:1, 2 nazwany piątym. Imienia tego brak na liście przybyłych do Egiptu (Rdz 46:21), nie jest też wymienione wśród rodów z plemienia Beniamina (Lb 26:38-40). Może to nasuwać wniosek, że niezależnie od miejsca urodzenia Rafa wkrótce umarł bezpotomnie albo że jego potomkowie weszli w skład innego rodu.

2. (Skrócona forma imienia Refajasz: „Jah uzdrowił”). Potomek Beniamina poprzez Saula, nazwany też Refajaszem (1Kn 8:33-37; 9:43).

Rafinacja to rozdzielanie i oczyszczanie metali, a rafiner to osoba, która się tym zajmuje. Przez wielokrotne wytapianie metalu w glinianych piecach rafinacyjnych, zwanych tyglami, usuwano z niego żużel i nieczystości (Ps 12:6; Prz 17:3; 27:21). W okolicy starożytnego Sukkot, gdzie za czasów Salomona wydobywano i wytapiano metale, odnaleziono pozostałości hałd żużlu. Czasami nieczystości wypalano, a niekiedy stosowano ług rafinerski