królowej. Wśród zabranych do domu króla pod opiekę Hegaja, stróża kobiet, znalazła się Estera. Zgodnie z zaleceniem Mardocheusza nie wyjawiła, że jest Żydówką (Est 2:8, 10). W siódmym roku swego panowania Aswerus wybrał ją na królową (Est 2:16, 17). Cały czas jednak utrzymywała kontakt z Mardocheuszem i stosowała się do jego rad. W jego imieniu przekazała królowi informację o odkrytym przez niego spisku (Est 2:20, 22).

W 12 roku rządów Aswerusa jego pierwszy minister, Agagita Haman, opracował plan zagłady Żydów we wszystkich 127 prowincjach państwa. Wystarał się u króla o upoważnienie do wydania dekretu w tej sprawie (Est 3:7-13). Mardocheusz skontaktował się z Esterą, która za jego radą wyjawiła królowi nikczemne pobudki kryjące się za tą intrygą. Reakcja Hamana dodatkowo rozsierdziła króla, toteż rozkazał go powiesić (Est 4:7 do 7:10). Na prośbę Estery wydał inny dekret, zezwalający Żydom walczyć o życie w dniu wyznaczonym na ich wytępienie (Est 8:3-14). Rozporządzenie królewskie i lęk przed Mardocheuszem, który zastąpił Hamana na stanowisku pierwszego ministra, skłoniły namiestników i urzędników w całym państwie do udzielenia Żydom wsparcia, dzięki czemu rozgromili oni swych nieprzyjaciół (Est 9). Na polecenie Mardocheusza, potwierdzone przez Esterę, Żydzi zaczęli corocznie obchodzić święto Purim i przestrzegają tego zwyczaju po dzień dzisiejszy (Est 9:20, 21, 29).

Chociaż w Księdze Estery nie pojawia się imię Boże, to jednak postępowanie Mardocheusza i Estery niezbicie dowodzi, że oboje wiernie służyli prawdziwemu Bogu, Jehowie. Estera przejawiała przymioty charakterystyczne dla tych, którzy ufają prawu Bożemu. „Była ślicznej postaci oraz pięknego wyglądu” (Est 2:7), ale co ważniejsze, jej prawdziwą ozdobą była „ukryta osoba serca w niezniszczalnej szacie cichego i łagodnego ducha” (1Pt 3:4). Dzięki temu zjednała sobie przychylność Hegaja, stróża kobiet, a później samego króla. Nie przywiązywała wagi do strojnych ozdób, toteż „nie prosiła o nic oprócz tego, o czym wspomniał Hegaj” (Est 2:15). Okazała dużo taktu i opanowania. Była podporządkowana swemu małżonkowi Aswerusowi, więc gdy życie jej samej i jej ludu znalazło się w niebezpieczeństwie, zwróciła się do niego w sposób układny i pełen szacunku. Potrafiła milczeć, gdy nakazywała to mądrość, ale gdy było konieczne, w stosownym czasie śmiało i pewnie zabrała głos (Est 2:10; 7:3-6). Stosowała się do rad swego dojrzałego kuzyna Mardocheusza, nawet gdy mogło to ją kosztować życie (Est 4:12-16). Stanąwszy w obronie swego ludu, Żydów, dowiodła miłości i lojalności wobec narodu związanego przymierzem z Bogiem (zob. MARDOCHEUSZ 2).

Księga Pism Hebrajskich nazwana od imienia głównej bohaterki, choć w niektórych odpisach łacińskiej Wulgaty występuje jako „Księga Aswerusa”, od króla perskiego odgrywającego w niej ważną rolę. Żydzi nazywają ją Megillát ʼEstér lub po prostu Megilláh, czyli „rulon; zwój”, ze względu na ogromny szacunek, jakim ją darzą.

Pisarz. Pismo Święte nie wskazuje wprost pisarza Księgi Estery. Zdaniem niektórych uczonych był nim Ezdrasz, ale dowody przemawiają raczej za Mardocheuszem. To on bowiem mógł znać i zanotować różne szczegóły dotyczące odczuć jego samego i Estery, poczynań członków rodziny Hamana, a zwłaszcza wydarzeń na zamku w Suzie. Po tym, jak wyniesiono go do godności pierwszego ministra Persji, miał niewątpliwie dostęp do urzędowych dokumentów wymienionych w sprawozdaniu. Podobnie jak Daniel, Ezdrasz oraz Nehemiasz napisali księgi biblijne przedstawiające sytuację Żydów pod panowaniem perskiego mocarstwa światowego, w którym w swoim czasie zajmowali stanowiska państwowe, tak najprawdopodobniej Mardocheusz z błogosławieństwem Jehowy został pisarzem Księgi Estery.

Tło historyczne. Wydarzenia opisane w tej księdze rozegrały się za panowania Aswerusa, kiedy to imperium perskie rozciągało się od Indii po Etiopię i obejmowało 127 prowincji (Est 1:1). A ponieważ Księga Estery została włączona do kanonu biblijnego przez Ezdrasza, może chodzić tylko o jednego z trzech królów znanych historii świeckiej: Dariusza I Persa, Kserksesa I lub Artakserksesa I. O pierwszym i ostatnim wiadomo jednak, że jeszcze przed 12 rokiem swego panowania życzliwie odnosili się do Żydów, podczas gdy Aswerus z Księgi Estery najwyraźniej niewiele wiedział o Żydach i ich religii ani nie miał zamiaru okazywać im względów. Dlatego uważa się, że Aswerus to Kserkses I, syn króla Persji Dariusza Wielkiego. Niektóre przekłady nawet zastępują w tekście imię „Aswerus” przez „Kserkses” (AT, Mo).

W Księdze Estery lata panowania tego króla najwyraźniej są liczone od objęcia przez niego rządów u boku ojca, Dariusza Wielkiego. Ponieważ pierwsze opisane w niej wydarzenia rozegrały się w trzecim roku rządów Kserksesa, a następne w pozostałych latach jego panowania, sprawozdanie to obejmuje zapewne okres od 493 do ok. 475 r. p.n.e. (zob. PERSJA, PERSOWIE [Rządy Kserksesa i Artakserksesa]).

Księga Estery została spisana między 12 a ostatnim rokiem panowania Kserksesa (ok. 475 p.n.e.). Żywa narracja sugeruje, że pisarz był naocznym świadkiem wydarzeń. Wiele przemawia również za tym, iż miał dostęp do dokumentów państwowych (Est 10:2), toteż najprawdopodobniej ukończył swe dzieło w Suzie leżącej w Elamie, ówczesnej prowincji perskiej. Za takim właśnie czasem i miejscem spisania tej księgi przemawiają także słowa perskie i chaldejskie, wtrącone do tekstu hebrajskiego.

Całkiem możliwe, że księgę tę przywiózł z Babilonu do Jerozolimy Ezdrasz w 468 r. p.n.e., gdyż znalazła się w kanonie jerozolimskiej Wielkiej Synagogi, której działalność dobiegła końca ok. r. 300 p.n.e.

Autentyczność i kanoniczność. Niektórzy kwestionują kanoniczność Księgi Estery, ponieważ nie jest cytowana ani wzmiankowana w Chrześcijańskich Pismach Greckich. Trudno to uznać za przekonujący argument, skoro to samo można powiedzieć o księgach Ezdrasza czy Kaznodziei, których kanoniczność nie budzi żadnych wątpliwości. Meliton z Sardes, Grzegorz z Nazjanzu, Atanazy i inni pomijają ją w spisach ksiąg kanonicznych. Jednakże Hieronim, Augustyn oraz Orygenes wyraźnie o niej wspominają. Wraz z księgami Ezechiela i Daniela występuje w jednym kodeksie, należącym obecnie do Kolekcji Chestera Beatty’ego, a sporządzonym prawdopodobnie w pierwszej połowie III w. n.e. Ani Żydzi, ani pierwsi chrześcijanie jako ogół raczej nigdy nie wątpili w jej autentyczność. W Biblii hebrajskiej najczęściej jest umieszczana w Hagiografach (Pismach), między księgami Kaznodziei a Daniela.

W późniejszym okresie do Księgi Estery włączono apokryficzne dodatki. Zdaniem niektórych uczonych powstały one ok. 100 r. p.n.e., a tymczasem kanon Pism Hebrajskich, jak głosi tradycja, został ustalony jakieś 300 lat wcześniej.

Księdze Estery zarzuca się przesadę, gdy mówi o 180 dniach ucztowania w trzecim roku rządów Aswerusa (Est 1:3, 4). Jednakże owa uczta istotnie mogła trwać tak długo, bo podejmowano licznych urzędników z wielu prowincji, którzy ze względu na swe powinności nie mogli przybyć wszyscy naraz i pozostać przez cały czas. Z drugiej strony w sprawozdaniu wcale nie powiedziano, że ucztowano przez 180 dni, ale że tyle zajęło królowi pokazywanie bogactwa i chwały swego królestwa. O uczcie jest mowa w Estery 1:3 i 1:5. Być może nie chodziło o dwa bankiety, lecz w wersecie 3 jest mowa o tej samej siedmiodniowej końcowej uczcie, wydanej na zamku dla wszystkich uczestników owego wielkiego zjazdu (C. F. Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament: Chronik, Esra, Nehemia und Esther, Lipsk 1870, ss. 618-620).

Niektórzy utrzymują, że księga ta ma charakter świecki, gdyż nie zawiera żadnej bezpośredniej wzmianki o Bogu. Niemniej mówi o poście Żydów i o ich „wołaniu o pomoc”, co nasuwa myśl o modlitwie (Est 4:3, 16; 9:31). Sugeruje też, że Bóg kierował biegiem wydarzeń, gdy w odpowiednim czasie króla dręczyła bezsenność (6:1), i że wyniesienie Estery do godności królewskiej służyło zamierzeniu Bożemu (4:14). Prócz tego Mardocheusz niewątpliwie był czcicielem Jehowy, skoro stanowczo nie chciał się pokłonić przed wrogiem Bożym Hamanem, który jako Agagita mógł pochodzić z królewskiego rodu Amalekitów (Wj 17:14; Est 3:1-6).

Dowody historyczne i archeologiczne. Autentyczność Księgi Estery znajduje dodatkowe potwierdzenie w znaleziskach historycznych i archeologicznych. Oto kilka przykładów. Poprawnie opisano sposób, w jaki Persowie oddawali komuś honory (Est 6:8). Monarchowie perscy odziewali się w biel i błękit (lub fiolet), a w Estery 8:15 czytamy, że Mardocheusz nosił „szatę królewską z tkaniny błękitnej i lnu” oraz okrycie barwione czerwonawą purpurą.

Estera „stanęła na wewnętrznym dziedzińcu domu króla naprzeciw domu królewskiego, podczas gdy król zasiadał na swym królewskim tronie w domu królewskim naprzeciw wejścia do tego domu. I gdy tylko król ujrzał królową Esterę, stojącą na dziedzińcu, zyskała ona łaskę w jego oczach” (Est 5:1, 2). Wykopaliska potwierdziły szczegółową dokładność tej relacji. Od „domu kobiet” do dziedzińca wewnętrznego wiódł korytarz, który kończył się na wprost wejścia do sali tronowej pałacu. Sam tron stał pośrodku przeciwległej ściany, na podwyższeniu, toteż król mógł patrzeć ponad oddzielającą go zasłoną i dostrzec królową czekającą na audiencję. Również inne szczegóły świadczą o tym, że pisarz tej księgi doskonale znał rozkład pałacu. Zdecydowanie nie można jej zarzucić, jakoby była niehistoryczna bądź niedokładnie przedstawiała zwyczaje perskie.

Bardzo mocnym dowodem na rzecz autentyczności tej księgi jest Święto Losów, czyli Purim, do dziś obchodzone rokrocznie przez Żydów, podczas którego w synagogach odczytuje się całą Księgę Estery. Prócz tego pewien tekst klinowy pochodzący z Borsippy wspomina podobno o perskim urzędniku imieniem Mardukâ (Mardocheusz?), który przebywał w Suzie pod koniec panowania Dariusza I lub w początkach rządów Kserksesa I (Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft, 1940/41, t. 58, ss. 243, 244; 1942/43, t. 59, s. 219).

Księga Estery jest w pełni zgodna z resztą Pisma Świętego i uzupełnia sprawozdania Ezdrasza oraz Nehemiasza, gdyż opowiada, co działo się wśród ludu Bożego pozostającego na wygnaniu w Persji. Podobnie jak całe Pismo, została spisana dla naszej zachęty, pociechy i pouczenia (Rz 15:4).

[Ramka na stronie 608]

GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI ESTERY

Pasjonująca opowieść o tym, jak Bóg posłużył się Esterą i jej starszym kuzynem Mardocheuszem, by uchronić Żydów od zagłady

Napisana najprawdopodobniej przez Mardocheusza, obejmuje przypuszczalnie okres od 493 do ok. 475 r. p.n.e.

Estera zostaje królową w Suzie

Król Aswerus (zapewne chodzi o Kserksesa I) wydaje ucztę, podczas której przywołuje królową Waszti, aby się poszczycić jej urodą, a kiedy ta uporczywie odmawia przybycia, pozbawia ją godności królewskiej (1:1-22)

Spośród wszystkich pięknych dziewic w całym państwie wybrano na królową Esterę; za radą Mardocheusza nie wyjawia ona, że jest Żydówką (2:1-20)

Haman knuje zagładę Żydów, ale spisek obraca się przeciw niemu

Król wywyższa Agagitę Hamana ponad pozostałych książąt, lecz Mardocheusz nie chce mu się kłaniać (3:1-4)

Rozzłoszczony postawą Mardocheusza, Haman knuje wytępienie wszystkich Żydów w państwie; uzyskuje zgodę króla, wyznacza datę i wydaje odpowiedni dekret (3:5-15)

Mardocheusz poleca Esterze osobiście wstawić się u króla, choć pojawienie się przed nim bez zaproszenia może ją kosztować życie (4:1-17)

Król przychylnie przyjmuje Esterę, która zaprasza go wraz z Hamanem na ucztę; potem prosi, by nazajutrz obaj przybyli na jeszcze jedno przyjęcie (5:1-8)

Haman traci humor, gdy Mardocheusz znowu nie chce mu się pokłonić; poleca więc postawić bardzo wysoki pal i postanawia, że na drugi dzień namówi króla, by jeszcze przed ucztą powieszono na nim Mardocheusza (5:9-14)

W nocy król nie może usnąć i każe sobie czytać kroniki, z których dowiaduje się, że Mardocheusz wykrył zamach na jego życie, lecz nie został za to nagrodzony; gdy rano pojawia się Haman, pyta go, co należy uczynić dla męża, którego król chciałby uhonorować; Haman sądzi, że chodzi o niego, toteż podaje wyszukane propozycje, po czym otrzymuje polecenie, żeby w ten sposób uczcił publicznie Mardocheusza (2:21-23; 6:1-13)

Tego dnia podczas uczty Estera wyjawia królowi, że Haman wydał ją wraz z jej ludem na zagładę; rozwścieczony król nakazuje powiesić Hamana na palu przygotowanym dla Mardocheusza (6:14 do 7:10)

Wywyższenie Mardocheusza i wybawienie Żydów

Król daje Mardocheuszowi sygnet, który odebrał Hamanowi (8:1, 2)

Za zgodą króla zostaje wydany dekret zezwalający Żydom na wystąpienie w obronie własnej i wytępienie wrogów w dniu wyznaczonym na ich zagładę; Żydzi zabijają tysiące nieprzyjaciół (8:3 do 9:19)

Żydom nakazuje się co roku obchodzić pamiątkę tego wyzwolenia (9:20-32)

Mardocheusz zostaje drugą osobistością po królu i działa dla dobra swego ludu (10:1-3)

(prawdopodobnie: „wspierający [opierający] się [na]”).

Miasto w górzystym regionie Judy (Joz 15:20, 48, 52). Dokładna lokalizacja jest nieznana, ale ponieważ w greckiej Septuagincie (Kodeks watykański) użyto nazwy „Soma”, niektórzy uczeni utożsamiają je z Chirbat Samʽa (Chorbat ʼasz-Szamʽa), ok. 15 km na pd. pd. zach. od Jerozolimy.

Zobacz ISZ-BOSZET.

Drugi z wymienionych synów szejka Diszona; potomek Seira Choryty. Choryci zamieszkiwali ziemię Seir, zanim ich wywłaszczyli i wyniszczyli synowie Ezawa (Rdz 36:20, 26; Pwt 2:12; 1Kn 1:38, 41).

(prawdopodobnie: „gwałtowny”).

Potomek króla Saula. Sprawozdanie biblijne wspomina, że ten Beniaminita miał trzech synów i że synowie jego pierworodnego, Ulama, „byli dzielnymi mocarzami napinającymi łuk, mieli też wielu synów i wnuków — stu pięćdziesięciu” (1Kn 8:1, 33, 39, 40).

(„kiść [winogron]”).

1. Brat Anera i Mamrego Amoryty (Rdz 14:13). Eszkol i jego bracia byli sprzymierzeńcami Abrahama i pomogli mu pokonać koalicję królów ze Wschodu (Rdz 14:14, 24; zob. ANER 1).

2. Dolina leżąca prawdopodobnie nieco na pn. od Hebronu. To z niej izraelscy zwiadowcy przynieśli wielką kiść winogron; winnice w tej okolicy do dziś słyną z wybornych owoców (Lb 13:23, 24; 32:9; Pwt 1:24). Najwyraźniej dolina ta otrzymała swą nazwę po owej wyprawie zwiadowczej.

(prawdopodobnie: „miejsce pytania [Boga]”).

Miasto na terenie Szefeli, przydzielone plemieniu Judy (Joz 15:20, 33). Później wymieniono je wśród miast leżących na granicy terytorium Dana (Joz 19:40, 41). W tej okolicy sędzia