światła, by umożliwić wzrost roślinności (zob. Rdz 1:14, przyp. w Kr).

Bóg dał zieloną roślinność ludziom i zwierzętom na pokarm, a później pozwolił jeszcze ludziom spożywać mięso z wykrwawionych zwierząt (Rdz 1:29, 30; 9:3, 4). Grzeszny człowiek musiał w pocie czoła uprawiać rośliny, które spożywał (Rdz 3:18, 19), ale to Jehowa żywi zarówno ludzi, jak i zwierzęta, gdyż to On daje słońce i deszcz, potrzebne do wzrostu roślin (Ps 104:14; 106:20; Mi 5:7; Za 10:1; Heb 6:7; por. Pwt 32:2).

Bóg może kontrolować wzrost roślinności stosownie do swego zamierzenia. Zapewnił Izraelitów, że za posłuszeństwo nagrodzi ich deszczem i roślinnością dla zwierząt domowych (Pwt 11:13-15). Gdyby jednak porzucili przymierze z Bogiem, pozbawiłby ich ziemię roślinności (Pwt 29:22-25; por. Iz 42:15; Jer 12:4; 14:6). Jedną z plag zesłanych przez Jehowę na starożytny Egipt był grad, który zniszczył wszelką roślinność. Inną były szarańcze, które pożarły to, co ocalało z plagi gradu (Wj 9:22, 25; 10:12, 15; Ps 105:34, 35; por. Am 7:1-3).

Znaczenie przenośne. W Palestynie podczas pory bezdeszczowej roślinność wystawiona na palące słońce i suchy wiatr wschodni szybko usycha. Dlatego o ludziach, którzy mieli zostać podbici przez wrogów, powiedziano, że staną się jak „rośliny polne i zielona, miękka trawa, trawa na dachach, gdy jest spieczona wiatrem wschodnim” (2Kl 19:25, 26; Iz 37:26, 27). Podobnie psalmista, kiedy znalazł się w trudnej sytuacji, rzekł: „Serce moje zostało porażone jak roślinność i uschło (...). Ja sam uschłem jak roślinność” (Ps 102:4, 11).

W sprzyjających warunkach roślinność bujnie się rozwija, trafnie więc wyobraża liczne potomstwo (Hi 5:25). Na przykład za panowania Salomona mieszkańcy Judy i Izraela byli liczni i dobrze im się powodziło — „jedli i pili, i się radowali” (1Kl 4:20). Zapewne do tego właśnie nawiązuje psalm dotyczący Salomona, w którym powiedziano: „Ci z miasta zakwitną niczym roślinność ziemi” (Ps 72:16). Niegodziwcy też mogą się plenić jak roślinność, ale nie cieszą się błogosławieństwem Bożym i zostaną „unicestwieni na zawsze” (Ps 92:7).

W Biblii drzewa niekiedy symbolizują osoby na wysokich stanowiskach lub wyniosłe (por. Eze 31:2-14), natomiast niższa roślinność, taka jak cierniste krzewy, trawa albo sitowie, wyobraża zwykłych ludzi (por. Sdz 9:8-15; 2Kl 14:8-10; Iz 19:15; 40:6, 7). Pomaga to zrozumieć wypowiedź z Objawienia 8:7, gdzie wspomniano o spłonięciu „trzeciej części drzew” oraz „wszelkiej zielonej roślinności”.

Gest, za pomocą którego zarówno Żydzi, jak i inni mieszkańcy Wschodu często wyrażali smutek, zwłaszcza na wieść o śmierci kogoś bliskiego. Nierzadko polegał nie tyle na całkowitym rozerwaniu i zniszczeniu szaty, ile na rozdarciu jej przedniej części w celu obnażenia piersi.

Pierwsza zapisana w Biblii wzmianka o tym zwyczaju dotyczy najstarszego syna Jakuba, Rubena, który nie znalazłszy Józefa w dole na wodę, rozdarł swoje szaty i wykrzyknął: „Dziecko przepadło! A ja — gdzież mam się udać?” Jako pierworodny, Ruben ponosił szczególną odpowiedzialność za młodszego brata. Kiedy Jakub usłyszał o rzekomej śmierci syna, również rozdarł swoje płaszcze i włożył na siebie żałobny wór (Rdz 37:29, 30, 34). A gdy później w Egipcie oskarżono Beniamina o kradzież, przyrodni bracia Józefa na znak smutku także rozdarli swe szaty (Rdz 44:13).

Z drugiej strony gdy Jehowa ukarał śmiercią występek dwóch starszych synów Aarona, Nadaba i Abihu, Mojżesz polecił Aaronowi i dwom jego pozostałym synom: „Niech włosy na waszych głowach nie będą rozwichrzone i nie wolno wam rozdzierać swych szat, żebyście nie pomarli” (Kpł 10:6). W innych sytuacjach zwykłym kapłanom z rodu Aarona wolno było w taki sposób okazywać żal po śmierci bliskich krewnych, jednakże arcykapłan nie mógł wichrzyć włosów na głowie ani rozdzierać szat (Kpł 21:1-4, 10, 11).

Biblia opisuje wiele innych przykładów rozdzierania szat: Hiob rozdarł swój płaszcz bez rękawów, kiedy dowiedział się o śmierci dzieci (Hi 1:20), a gdy zachorował, jego trzej rzekomi przyjaciele, ujrzawszy go, zaczęli na dowód smutku płakać, rzucać proch w powietrze i rozdzierać swe szaty (Hi 2:12). Podobnie postąpił Jozue po porażce pod Aj (Joz 7:6), młody człowiek, który przyniósł wieść o śmierci króla Saula (2Sm 1:2), Dawid po otrzymaniu nieprawdziwej wiadomości o zamordowaniu wszystkich jego synów przez Absaloma (2Sm 13:30, 31) oraz król Ezechiasz i jego słudzy, gdy usłyszeli słowa asyryjskiego rabszaka skierowane przeciwko Jehowie i Jerozolimie (Iz 37:1; 36:22). Kiedy królowa Atalia uświadomiła sobie, że utraci bezprawnie zagarnięty tron, również „rozdarła swe szaty i zaczęła krzyczeć: ‚Spisek! Spisek!’” (2Kl 11:14).

W końcowym okresie istnienia królestwa Judy król Jehojakim i jego książęta okazali zatwardziałość serca i brak wrażliwości, gdyż po usłyszeniu proroctwa Jeremiasza i zawartych w nim ostrzeżeń o wyrokach Jehowy nie odczuli strachu ani ‛nie rozdarli swych szat’ (Jer 36:24).

Taki publiczny gest mógł być jednak obłudny lub obliczony na pokaz, dlatego rzeczywistą wartość miał jedynie wtedy, gdy towarzyszył mu szczery smutek, o czym świadczą słowa Jehowy skierowane do mieszkańców Judy za pośrednictwem proroka Joela: „Rozdzierajcie swe serca, a nie szaty, i wróćcie do Jehowy, swego Boga” (Jl 2:13).

Arcykapłan Kajfasz ostentacyjnie rozdarł szaty, by zademonstrować oburzenie i gniew, gdy Jezus przyznał, że jest Synem Bożym (Mt 26:65). Natomiast Paweł i Barnabas, chrześcijańscy naśladowcy Jezusa, wyrazili szczery niepokój i zakłopotanie, rozdzierając swe szaty wierzchnie, gdy zobaczyli, że mieszkańcy Listry chcą im oddać boską cześć (Dz 14:8-18).

Prawo wymagało od trędowatych, by nosili rozdarte szaty (Kpł 13:45), być może dlatego, że Hebrajczykom ta straszna choroba kojarzyła się ze śmiercią; np. o dotkniętej trądem Miriam powiedziano, że jest „jak umarły” (Lb 12:12). A zatem nosząc odmienny strój, trędowaci niejako opłakiwali swój stan przypominający żywe trupy.

Znaczenie symboliczne. Niekiedy szaty rozdzierano też po to, żeby coś zilustrować, np. prorok Achijasz porozdzierał swą szatę na 12 kawałków i kazał Jeroboamowi zabrać 10 z nich, co miało symbolizować podział królestwa Salomona (1Kl 11:29-39). Podobnie Samuel nawiązał do swego płaszcza naderwanego przez Saula, by unaocznić odrzucenie jego domu przez Jehowę (1Sm 15:26-28).

Zobacz LASKA ROZKAZODAWCY.

Pełne skupienia zagłębianie się w myślach, podczas którego człowiek poważnie się zastanawia nad minionymi przeżyciami, rozpatruje i roztrząsa sprawy bieżące albo rozważa ewentualne przyszłe wydarzenia.

Chcąc rozmyślać w należyty sposób, trzeba się uwolnić od wszystkiego, co rozprasza uwagę — inaczej mówiąc, być sam na sam ze swymi myślami. Na przykład Izaak wyszedł wczesnym wieczorem na samotną przechadzkę, aby porozmyślać — być może o przyszłym małżeństwie z Rebeką (Rdz 24:63). A psalmista rozmyślał o wielkości swego Wspaniałego Stwórcy podczas straży nocnych, gdy był zupełnie sam (Ps 63:6). Rozmyślania serca powinny się skupiać na rzeczach wartościowych, na poczynaniach Jehowy i Jego chwale, na tym, co się Jemu podoba (Ps 19:14; 49:3; 77:12; 143:5; Flp 4:8), a nie na planach niegodziwców (Prz 24:1, 2).

Człowiek, który lubi pożyteczne rozmyślania, nie jest skory do dawania nierozsądnych odpowiedzi. Starannie analizuje poważne sprawy, dzięki czemu jego odpowiedzi płyną z serca i nie musi ich później żałować (Prz 15:28).

Kiedy Jozuemu powierzono nadzór nad narodem izraelskim, nakazano mu nie tylko sporządzić sobie odpis prawa Jehowy, ale też (jak to oddano w wielu przekładach Biblii) ‛rozmyślać’ nad nim dniem i nocą (Joz 1:8, Bg, Bw, Kr, Wk). W tekście hebrajskim występuje tutaj wyraz hagáh, który zasadniczo oznacza „wydawać nieartykułowane dźwięki”, a bywa tłumaczony na „wzdychać”, ‛pomrukiwać’ lub ‛gruchać’ (Iz 16:7; 31:4; 38:14; 59:3). Oprócz tego znaczy również „wypowiadać półgłosem” i „rozmyślać” (Ps 35:28; Prz 15:28). A zatem w Jozuego 1:8 Przekład Nowego Świata trafnie oddaje sens tego hebrajskiego słowa, używając zwrotu: „czytaj ją półgłosem” (zob. też Ps 1:2). Czytanie półgłosem mocniej utrwala w umyśle to, nad czym się rozmyśla. Dzieło W. Geseniusa Hebräisches und chaldäisches Handwörterbuch über das Alte Testament (wyd. 5, cz. 1, Lipsk 1857, s. 222) tak mówi o hagáh: „Właśc[iwie]: mruczeć do siebie, cicho czytać, czemu towarzyszy (...) rozmyślanie” (por. Ps 35:28; 37:30; 71:24; Iz 8:19; 33:18).

Apostoł Paweł napisał Tymoteuszowi, żeby się zastanawiał — a więc rozmyślał — nad swoim zachowaniem, usługiwaniem oraz nauczaniem. Jako nadzorca, musiał nader starannie dbać o to, by przekazywać zdrową naukę i prowadzić przykładne życie (1Tm 4:15).

Niewłaściwe rozmyślanie. Kiedy przełożony świątyni zaaresztował Piotra i Jana, a przywódcy żydowscy im zagrozili i zakazali dalszego nauczania z powoływaniem się na imię Jezusa, obaj apostołowie powrócili do pozostałych uczniów, po czym wszyscy razem pomodlili się do Boga. Nawiązując do proroczych słów Dawida, rzekli: „‚Dlaczego narody wszczęły tumult, a ludy rozmyślały nad rzeczami daremnymi?’ (...) Tak też zarówno Herod, jak i Poncjusz Piłat wraz z ludźmi z narodów i z ludami Izraela istotnie zebrali się w tym mieście przeciw twemu świętemu słudze Jezusowi, którego namaściłeś, żeby uczynić to, co twoja ręka i twe postanowienie wyznaczyły z góry, by nastąpiło” (Dz 4:1-3, 18, 21, 23-28).

Jak wynika z kontekstu, wspomniane tu „rzeczy daremne” nie oznaczają czegoś, o co ludzie zazwyczaj zabiegają w życiu, lecz raczej to, co z gruntu