(Wj 36:37, 38; 38:17; 1Kl 7:16), a także do szczytu góry (Rdz 8:5), wierzchołka krzewu (lub drzewa) (1Kn 14:15) czy drabiny (Rdz 28:12) oraz do końcowej części berła (Est 5:2). Określano nim też początek czegoś, np. rzeki bądź drogi (Rdz 2:10; Eze 21:21), jak również pierwszy miesiąc, zwany „początkiem [dosł. „głową”] miesięcy” (Wj 12:2). Żydzi nazywają pierwszy dzień roku Rosz Haszana, co znaczy „głowa roku”

Zobacz GESTY I POZYCJA CIAŁA.

Wieńcząca część kolumny, bogato zdobiona. Ogromne głowice wieńczyły dwie kolumny, Jachin i Boaz, stojące u wejścia do świątyni Salomona (2Kn 3:15-17). Kolumny te i ich głowice zostały wykonane pod kierownictwem rzemieślnika Chirama podczas budowy świątyni (1034-1027 p.n.e.) i przetrwały ponad 400 lat aż do złupienia Jerozolimy przez Babilończyków w 607 r. p.n.e. (2Kn 4:11-13; Jer 52:17, 22). Z wyjątkiem jednego miejsca we wszystkich wzmiankach o tych głowicach użyto hebrajskiego słowa kotéret. Pochodzi ono od rdzenia katár („otoczyć”; Sdz 20:43) i jest spokrewnione z wyrazem kéter („nakrycie głowy”; Est 1:11). Hebrajski odpowiednik słowa „głowica” występujący w 2 Kronik 3:15 (céfet) wywodzi się od czasownika cafáh, który znaczy „pokryć” (Wj 25:11).

Wspomniane kolumny były odlane z miedzi i miały ok. 1,7 m średnicy i 18 łokci (8 m) wysokości. Głowice miały dodatkowo 5 łokci (2,2 m) wysokości (1Kl 7:15, 16). Ze względu na wersety mówiące, że wysokość głowic wynosiła właśnie 5 łokci, niektórzy uczeni wzmiankę o „trzech łokciach” z 2 Królów 25:17 uznają za błąd przepisywaczy. Dlatego w pewnych przekładach Biblii (np. BT, BWP) wyrażenie „trzy łokcie” zastąpiono tu przez „pięć łokci”. Ponieważ kolumny miały ściany o grubości ok. 7,5 cm i były w środku puste, logiczny wydaje się wniosek, że również głowice skonstruowano podobnie i odlano w glinianych formach „w Okręgu Jordanu” (2Kn 4:17; Jer 52:21).

Opis tych głowic w kształcie czasz zawiera zbyt mało szczegółów, by można było precyzyjnie odtworzyć ich wygląd i budowę. Wokół dolnej części każdej głowicy umieszczono siedem splecionych miedzianych siatek, do których przymocowano na miedzianych łańcuszkach dwa rzędy miedzianych jabłek granatu, po 100 w każdym rzędzie. Zawieszone wokół głowic wyglądały jak naszyjniki (1Kl 7:17, 18, 20, 42; 2Kn 3:16). Cztery jabłka granatu po tej stronie głowicy, która stykała się ze świątynią, prawdopodobnie były niewidoczne, gdyż Jeremiasz napisał, że było ich „po bokach [dosł. „od strony wiatru”; „od strony zewnętrznej”, Bp; „w zasięgu wzroku”, BWP] dziewięćdziesiąt sześć” (Jer 52:23). Ponad tymi ozdobami w formie granatów znajdował się „ornament w kształcie lilii” wielkości 4 łokci (1,8 m) (1Kl 7:19, 22).

Inne głowice wspomniane w Biblii to ‛głowice kolumn’ (hebr. kaftorím) Niniwy, wśród których zgodnie z proroctwem miał się pojawiać „zarówno pelikan, jak i jeżozwierz” (Sof 2:13, 14).

Dotkliwy niedobór żywności; także głód duchowy, czyli niezaspokojone pragnienie słuchania słów Jehowy (Am 8:11). Klęska głodu była jedną z plag, które miały spaść na symboliczny Babilon Wielki (Obj 18:8).

Przyczyny i skutki klęsk głodu. W czasach biblijnych do najczęstszych przyczyn głodu należały: susza, niszczycielskie burze gradowe (Wj 9:23-25), szkodniki, spiekota, rdza (choroba roślin) i wojny (Am 4:7-10; Ag 2:17). Szczególnie wielkie straty w uprawach powodowała szarańcza, która mogła nadciągnąć ogromnymi chmarami (Wj 10:15). Niekiedy problemem nie był brak deszczu, lecz raczej ulewy w niewłaściwej porze, np. w trakcie żniw pszenicy lub jęczmienia (por. Kpł 26:4; 1Sm 12:17, 18).

Chwilowy głód to normalne odczucie, ale głód przedłużający się na skutek niedoboru żywności jest bardzo szkodliwy dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Powoduje stan apatii, otępienia umysłowego i uczuciowego. Umysł zostaje zdominowany przez pragnienie zdobycia pokarmu (por. Wj 16:3). Dochodzi do obniżenia norm moralnych (por. Iz 8:21). Skrajny głód może wywołać zanik ludzkich uczuć i prowadzić do kradzieży, morderstwa, a nawet kanibalizmu. Poza tym osłabia odporność organizmu, dlatego klęskom głodu często towarzyszą choroby i epidemie (por. Pwt 32:24).

Klęski głodu w starożytności. Pierwsza historyczna wzmianka o klęsce głodu pochodzi z czasów Abrama (Abrahama). Właśnie z jej powodu musiał on opuścić Kanaan i zamieszkać jako osiadły przybysz w Egipcie (Rdz 12:10). Kolejna wystąpiła za życia Izaaka, ale jemu Jehowa nie pozwolił udać się do Egiptu (Rdz 26:1, 2). Siedmioletnia klęska głodu, która nawiedziła Egipt, gdy zarządcą żywności był Józef, najwyraźniej sięgała daleko poza granice tego kraju, ponieważ „ludzie z całej ziemi przychodzili do Egiptu, by kupować od Józefa” zboże (Rdz 41:54-57).

Chociaż dokumenty egipskie nic nie mówią na temat pobytu Izraelitów w tym kraju, niektóre donoszą o klęskach głodu spowodowanych niskim poziomem wody w Nilu. Pewien tekst wspomina o siedmiu latach małych wylewów Nilu i wynikającym z tego braku żywności. Według tej relacji po ustaniu głodu część ziemi przydzielono kapłanom. Co prawda dokument ten może być „fałszerstwem dokonanym przez kapłanów w późniejszych czasach w celu uzasadnienia roszczeń do ziemi”, ale przynajmniej stanowi potwierdzenie, że panowało przekonanie, iż kiedyś Egipt nawiedziła siedmioletnia klęska głodu (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, s. 31).

Przed wkroczeniem Izraelitów do Ziemi Obiecanej Jehowa zapewnił ich przez Mojżesza, że jeśli będą Mu wiernie służyć, nie zabraknie im pożywienia (Pwt 28:11, 12). Natomiast głód należał do zapowiedzianych strasznych następstw niewierności (Pwt 28:23, 38-42). W okresie sędziów głód skłonił Elimelecha, męża Noemi, do przeniesienia się z rodziną z Betlejem do Moabu (Rut 1:1, 2). W czasach Dawida Jehowa sprowadził na ziemię izraelską trzyletnią klęskę głodu z powodu winy krwi spoczywającej na domu Saula w związku z Gibeonitami (2Sm 21:1-6). W odpowiedzi na modlitwę Eliasza kraj niewiernych Izraelitów nawiedziła trzyipółletnia susza, która wywołała dotkliwy niedobór żywności (1Kl 17; Jak 5:17). Klęski głodu zdarzały się też za dni Elizeusza, m.in. w czasie oblężenia Samarii przez Syryjczyków, kiedy to zanotowano nawet przypadek kanibalizmu (2Kl 4:38; 6:24-29; 8:1).

Chociaż prorocy Boży ostrzegali, że odstępstwo sprowadzi śmierć od głodu, zarazy i miecza, niewierni mieszkańcy Judy woleli słuchać fałszywych proroków, którzy zapewniali, iż żadne nieszczęście nie nadejdzie (Jer 14:11-18; Eze 5:12-17). Ale słowa proroków Bożych okazały się prawdziwe. Podczas oblężenia Jerozolimy przez Babilończyków (609-607 p.n.e.) w mieście zapanował tak straszny głód, że kobiety gotowały i jadły własne dzieci (2Kl 25:1-3; Jer 52:4-6; Lam 4:1-10; 5:10; por. Pwt 28:51-53).

Za pośrednictwem proroka Joela Jehowa ostrzegł Izraelitów, że przed nadejściem „dnia Jehowy” nawiedzi ich przerażająca plaga owadów, która spustoszy ziemię i wywoła wielki głód (Jl 1).

Setki lat później Jezus przepowiedział braki żywności jako jeden z elementów znaku zakończenia „systemu rzeczy” (Mt 24:3, 7; por. Obj 6:5, 6). Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią chrześcijańskiego proroka Agabusa w czasach cesarza Klaudiusza (41-54 n.e.) rzeczywiście nastał wielki głód (Dz 11:28). Kilka lat wcześniej, w 42 r. n.e., klęska taka nawiedziła Egipt, gdzie mieszkało dużo Żydów. A dla Judei i Jerozolimy nastała „wielka bieda”, gdy wojska rzymskie pod wodzą Tytusa obległy Jerozolimę i w końcu zburzyły ją w 70 r. n.e. (Łk 21:23). Jak donosi Józef Flawiusz, w mieście zapanował wtedy straszliwy głód: ludzie żuli skóry, jedli trawę, siano, a pewna matka nawet upiekła i zjadła własnego syna (Wojna żydowska, VI, III, 3, 4 [193-213]). Gdy jednak Jezus przepowiadał braki żywności, wskazał, że nie chodzi tylko o wydarzenia poprzedzające zagładę Jerozolimy, lecz także o to, co będzie się dziać w okresie powrotu Syna Człowieczego w chwale Królestwa (Łk 21:11, 27, 31; por. Obj 6:5, 6).

Uwolnienie od głodu. Chrystus Jezus zapewnił, że Bóg wysłucha modlitw swych wiernych sług o chleb na każdy dzień i zatroszczy się o potrzeby tych, którzy na pierwszym miejscu stawiają Królestwo Boże (Mt 6:11, 33; por. Ps 33:19; 37:19, 25). Wskazał jednak, że ze względu na sprzeciw i prześladowania jego naśladowcy będą niekiedy cierpieć głód (Mt 25:35, 37, 40). Apostoł Paweł napisał, że pełniąc służbę w trudnych warunkach, wielokrotnie odczuwał głód i pragnienie (1Ko 4:11-13; 2Ko 11:27; Flp 4:12). Był jednak przekonany, że głód fizyczny nigdy ‛nie zdoła oddzielić’ wiernych sług Boga od Jego miłości, która dodaje im sił (Rz 8:35, 38, 39; por. Łk 6:25).

Osoby, które łakną i pragną prawości oraz prawdy, na pewno zostaną nasycone pod względem duchowym (Mt 5:6; Jn 6:35). Dotyczy to także członków „wielkiej rzeszy”, którzy mają nadzieję przeżyć „wielki ucisk” i o których napisano, że „nie będą już więcej głodować ani już więcej pragnąć” (Obj 7:9, 13-17). Pod panowaniem Królestwa Bożego nastanie również obfitość literalnej żywności i głód nikomu już nie dokuczy (Ps 72:16; Iz 25:6).

Całkowita lub częściowa utrata zdolności słyszenia, często spowodowana chorobą, wypadkiem albo hałasem — długotrwałym bądź nagłym o dużym natężeniu. Niektórzy są głusi od urodzenia. Biblia wspomina również o utracie słuchu wskutek opętania przez demona (Mk 9:25-29). Rdzeń, od którego wywodzi się hebrajskie słowo cherész („głuchy”; Iz 35:5), ma związek z milczeniem lub niereagowaniem na słowa i bywa tłumaczony na ‛być głuchym’, ‛milczeć’ oraz ‛ogłuchnąć’ (Ps 28:1; 35:22, przyp. w NW; 50:3, przyp. w NW; Mi 7:16).

Jehowa, który stworzył ucho (Prz 20:12), nakazał swemu ludowi mieć wzgląd na niesłyszących. Izraelitom nie wolno było złorzeczyć głuchym ani się z nich wyśmiewać, ponieważ nie mogli się oni bronić przed zarzutami, których nie słyszeli (Kpł 19:14; por. Ps 38:13, 14).