wprzągłby się z nią nierówno w jarzmo (2Ko 6:14), w którym ogromnie trudno byłoby osiągnąć jedność myśli i czynów.

Podziemna jama z wylotem na zewnątrz, inaczej: grota. Słowo „jaskinia” jest tłumaczeniem hebrajskiego meʽaráh (Rdz 19:30) i greckiego spélaion (Jn 11:38). Hebrajski wyraz chor oznacza „otwór”, „dół” czy „dziurę”, nieraz na tyle dużą, że mogła pomieścić człowieka (1Sm 14:11; 2Kl 12:9; Hi 30:6). „Dół” to po hebrajsku także mechilláh (Iz 2:19).

Wapienne skały Palestyny — np. góra Karmel i okolice Jerozolimy — kryją w sobie mnóstwo jaskiń. Dlatego Pismo Święte często o nich wspomina, nieraz w znaczeniu symbolicznym. Niektóre były tak obszerne, że mogły pomieścić kilkaset osób. Jedne służyły za stałe mieszkania (przykładem może być Petra), w innych urządzano tymczasowe schronienia, grobowce, cysterny, stajnie lub magazyny. W tych naturalnych kryjówkach odkryto wiele cennych znalezisk archeologicznych.

Jaskinie zapewniały schron w obliczu niebezpieczeństwa. Pierwsza wzmianka o jaskini dotyczy miejsca, w którym zamieszkał Lot z dwiema córkami, gdy ze strachu opuścili Coar (Rdz 19:30). Pod Makkedą pięciu sprzymierzonych królów amoryckich ukryło się przed Jozuem w jaskini, która potem stała się ich wspólnym grobem (Joz 10:16-27). W czasach króla Saula niektórzy Izraelici chowali się w jaskiniach przed Filistynami (1Sm 13:6; 14:11). Kiedy Dawid uciekał przed gniewem Saula, schronił się w jaskini niedaleko Adullamu, gdzie dołączyło do niego „około czterystu mężów” (1Sm 22:1, 2). Dalej ścigany przez króla, schował się później w jaskini na pustkowiu En-Gedi, a gdy Saul wszedł tam „za swoją potrzebą”, odciął mu skraj płaszcza (1Sm 24:1-15). Być może właśnie pod wpływem tych przeżyć Dawid ułożył Psalmy 57 i 142, na co wskazują ich nagłówki. Kiedy został królem, jaskinia Adullam najwidoczniej była jego kwaterą główną podczas wyprawy przeciw Filistynom (2Sm 23:13; 1Kn 11:15). Gdy podła Jezebel próbowała zabić wszystkich proroków Jehowy, 100 z nich ukryło się w jaskiniach, gdzie karmił ich Abdiasz (1Kl 18:4, 13). Podobnie Eliasz uciekł przed gniewem Jezebel do jaskini na Horebie i tam otrzymał od Boga polecenie, żeby wrócił i namaścił na króla Chazaela, jak również Jehu (1Kl 19:1-17). Opierając się na tych licznych przykładach, apostoł Paweł słusznie mógł pisać o mężach wiary, którzy „tułali się po (...) jaskiniach i jamach w ziemi” (Heb 11:38). Wiele lat później prześladowani chrześcijanie rzymscy chronili się i spotykali w podziemnych katakumbach.

Jaskinie służyły często za miejsce pochówku zmarłych. W skalistym gruncie, jaki przeważa w Palestynie, trudno było kopać groby. Druga jaskinia wymieniona w Biblii to Machpela pod Hebronem, którą Abraham kupił na grobowiec i w której pochowano najpierw Sarę, a potem jego samego, Rebekę, Jakuba i Leę (Rdz 23:7-20; 25:9, 10; 49:29-32; 50:13). „Grobowiec pamięci” Łazarza, przyjaciela Jezusa, ‛był właściwie jaskinią’ (Jn 11:38).

Jaskinie znakomicie nadawały się na magazyny, zwłaszcza w niebezpiecznych czasach. Na przykład za dni Gedeona „synowie Izraela przygotowali sobie podziemne spichlerze w górach, a także jaskinie i miejsca trudno dostępne”, w których chowali swe zapasy przed napadającymi ich Midianitami (Sdz 6:2). Tak samo Zwoje znad Morza Martwego zostały najwyraźniej dla bezpieczeństwa ukryte w grotach w pobliżu Wadi Kumran, na pn. zach. od tego morza, i przetrwały w nienaruszonym stanie wiele stuleci do r. 1947, gdy odkryto pierwsze z nich.

Znaczenie przenośne. Jezus oskarżył wymieniających pieniądze w świątyni, że czynią z niej „jaskinię zbójców” (Mt 21:13; Jer 7:11). Proroctwa zapisane w Księdze Izajasza i w Objawieniu zapowiadają, że niektórzy będą usiłowali uciec przed wyrokami Bożymi, „przed grozą Jehowy”, chowając się „do jaskiń”, ale według Ezechiela nawet w tych „umocnionych miejscach” nie ukryją się przed Bogiem (Iz 2:19-21; Eze 33:27; Obj 6:15-17).

(hebr. deròr).

W języku hebrajskim słowo deròr zapisuje się identycznie jak słowo tłumaczone na „oswobodzenie” (Kpł 25:10; Iz 61:1) i zdaniem niektórych komentatorów określa swobodnie latającą, pełną wdzięku jaskółkę.

Jaskółki często budują swe miseczkowate gniazda (z pozlepianych grudek gliny) w domach i innych budynkach, zwykle pod okapem dachu. Kiedyś gnieździły się w świątyni jerozolimskiej — jak obecnie w różnych budynkach na terenie Izraela. Później na szczycie świątyni Heroda umieszczono zaostrzone złote bolce, by nie mogły tam siadać żadne ptaki (J. Flawiusz, Wojna żydowska, V, V, 6 [224]).

Psalmista, przejęty tęsknotą za dziedzińcami domu Jehowy, mówi, że jaskółka zbudowała sobie gniazdo (w którym umieściła młode) właśnie w świątyni, zapewne gdzieś w pobliżu „wspaniałego ołtarza” Bożego (Ps 84:1-3). On sam należał do niekapłańskiej rodziny lewickiej i dlatego usługiwał w świątyni tylko przez jeden tydzień raz na sześć miesięcy, natomiast jaskółka miała tam swoje siedlisko. Wspominając o niej, wyraził pragnienie jak najdłuższego przebywania na dziedzińcach domu Jehowy.

Inna wzmianka o jaskółce pojawia się w Przysłów 26:2: „Jak ptak ma powód do ucieczki, a jaskółka do lotu, tak przekleństwo nie przychodzi bez rzeczywistego powodu” (NŚ). W niektórych przekładach tekst hebrajski oddano inaczej, np.: „Przekleństwo bez racji: uleci, nikogo nie dotknie” (BWP; zob. też Bp, BT, Bw). Według takiego tłumaczenia bezpodstawne przekleństwo się nie spełni, niejako na nikim nie spocznie — tak jak nie odpoczywa jaskółka, niemal bez przerwy polująca na owady. Natomiast w pierwszym zacytowanym tłumaczeniu (NŚ) — ze względu na sąsiednie wersety, gdzie pisarz wspomina o głupcu i jego poczynaniach — może chodzić o to, że tak jak ptaki latają w określonym celu, np. uciekając przed niebezpieczeństwem lub poszukując pokarmu, tak samo przekleństwo spada na głupca nie bez określonego powodu — on sam ściąga je na siebie bezmyślnym postępowaniem (por. Prz 26:3 oraz 1:22-32).

W Palestynie powszechnie spotyka się jaskółkę dymówkę (Hirundo rustica). Jedna jej odmiana żyje tam przez cały rok, a inne przybywają w marcu z pd. Afryki, gdzie z nadejściem zimy wracają. Poza tym wiele jaskółek jedynie przelatuje przez Palestynę wiosną i jesienią. Te małe ptaszki, mające długie, silne skrzydła i na ogół rozwidlony ogon, latają bardzo szybko i z wyjątkowym wdziękiem, pokonując podczas wędrówki znaczne odległości. Ich upierzenie przeważnie ma metaliczny połysk, a śpiew można określić jako miły, cichy szczebiot.

Współcześnie nazwą „jaspis” określa się nieprzezroczystą odmianę kwarcu, zawierającą domieszkę tlenku żelaza. Bywa on wielobarwny, a poszczególne kolory: biały, czerwony, żółty, brązowy i czarny, często układają się warstwami. Jaspis jest twardszy od szkła i występuje w skałach metamorficznych w postaci skupień lub pojedynczych kryształów. Okazy najlepszej jakości wykorzystuje się na kamienie ozdobne i można im nadać wysoki połysk. Część uczonych uważa jednak, iż skoro w Objawieniu 21:11 jaspisem (gr. íaspis) nazwano „najdrogocenniejszy kamień, jakby krystalicznie lśniący”, w starożytności musiało chodzić o rzadki kamień większej wartości niż dzisiejszy, stosunkowo niedrogi jaspis, a poza tym był to klejnot błyszczący i przeświecający, a nie nieprzezroczysty. Niektórzy sugerują nawet, że to greckie określenie odnosiło się do diamentu.

Jaspis (hebr. jahalòm) symbolizował jedno z 12 plemion izraelskich i znajdował się na ostatnim miejscu w drugim rzędzie kamieni na „napierśniku sądu”, który nosił Aaron (Wj 28:2, 15, 18, 21; 39:11). Przybrane kosztownościami „okrycie” króla Tyru było także ozdobione jaspisem (Eze 28:12, 13). W wizji chwalebnego niebiańskiego tronu Jehowy apostoł Jan zauważył, że zasiadający na nim był „z wyglądu podobny do kamienia jaspisu i do drogocennego kamienia czerwonego” (Obj 4:1-3, 10, 11). Blask „miasta świętego — Nowej Jerozolimy” przyrównano do „krystalicznie lśniącego kamienia jaspisu”. Z jaspisu wykonany został mur tego świętego miasta; był on również pierwszym jego kamieniem fundamentowym (Obj 21:2, 10, 11, 18, 19).

Zobacz KSIĄŻKA, KSIĘGA.

(hebr. caw).

Jaszczurki to czworonożne gady, zwykle niewielkie, z długim ogonem i skórą pokrytą łuskami. Nogi mają umieszczone po bokach ciała w taki sposób, że mogą leżeć na ziemi bezpośrednio na brzuchu. W Palestynie żyje ponad 40 gatunków jaszczurek. Można je spotkać na drzewach, w ciepłych rozpadlinach skalnych, na murach i na sufitach domów. W Kapłańskiej 11:29 jaszczurkę zaliczono do nieczystych „rojących się stworzeń”. Przypuszcza się, że hebrajska nazwa tego zwierzęcia pochodzi od rdzenia oznaczającego „przywrzeć do ziemi”. Według dzieła A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament (red. F. Brown, S. R. Driver i C. A. Briggs, 1980, s. 839) nazwę tę należy tłumaczyć na „jaszczurka”. Najwyraźniej hebrajski termin caw obejmuje przynajmniej rodzinę jaszczurek znaną jako agamy, gdyż jego arabski odpowiednik, dabb, odnosi się do biczogona egipskiego (Uromastix aegyptius), największego przedstawiciela tej rodziny występującego w Izraelu (zob. GEKON; JASZCZURKA PIASKOWA; KAMELEON).

Leksykony na ogół wskazują, że jakiegoś rodzaju jaszczurki dotyczy również hebrajskie słowo kòach. Ponieważ pochodzi ono od rdzenia oznaczającego „moc” lub „siłę”, może się odnosić do warana szarego (Varanus griseus), dużej i bardzo silnej jaszczurki. Zamieszkuje ona suche, piaszczyste pustynie. W Palestynie osiąga długość 1,2 m. Żywi się padliną i została zaliczona do zwierząt „nieczystych” (Kpł 11:29, 30).