odwróciła. Zarozumiały Haman spodziewał się wywyższenia, tymczasem został sromotnie poniżony, gdy król polecił mu poprowadzić publiczną ceremonię ku czci znienawidzonego Mardocheusza, który wcześniej wykrył spisek na życie monarchy (Est 2:21-23; 6:1-12). Żona Hamana i jego mędrcy uznali to za znak, że upadnie przed Żydem Mardocheuszem (Est 6:13).

Katastrofalny upadek Hamana nastąpił podczas drugiej specjalnej uczty wydanej przez królową Esterę, kuzynkę Mardocheusza (Est 2:7). W obecności Hamana odważnie przedstawiła królowi pewną prośbę. Ku jego zdumieniu wyjawiła, iż ktoś chce mu zaszkodzić, a morderczy spisek godzi nawet w życie jego królewskiej małżonki. Gdy monarcha zawrzał gniewem, śmiało zdemaskowała żądnego krwi, nikczemnego spiskowca — był nim pierwszy minister, „ten zły Haman”, w tym momencie zmartwiały z przerażenia (Est 7:1-6). Król niezwłocznie rozkazał powiesić Hamana na 22-metrowym słupie, który ten przygotował dla Mardocheusza (Est 7:7-10). Jego dom oddał Esterze (Est 8:7), a Mardocheusza uczynił pierwszym ministrem i upoważnił go do zezwolenia Żydom na wystąpienie w obronie własnej (Est 8:2, 10-15). Przez dwa dni brali oni odwet na wrogach i odnieśli walne zwycięstwo, zabijając przeszło 75 000 nieprzyjaciół. Było wśród nich dziesięciu synów Hamana, których następnego dnia powieszono, wystawiając na publiczne pohańbienie (Est 9:1-17; zob. ESTERA; ESTERY, KSIĘGA; MARDOCHEUSZ 2; PURIM).

Haman wykazywał złe cechy typowe dla Amalekitów. Niewątpliwie był czcicielem fałszywych bogów, a przy rzucaniu losów w celu ustalenia najpomyślniejszego dnia zagłady Żydów zapewne zdał się na astrologów (Est 3:7; zob. LOS). Popełniał „uczynki ciała” — uprawiał bałwochwalstwo i spirytyzm, przejawiał zbrodniczą nienawiść do Żydów, pychę, wyniosłość, zarozumiałość, skrajną zawiść wobec innych, zwłaszcza wobec sług Bożych (Gal 5:19-21). Był kłamcą i oszustem (Est 3:8), a gdy jego plany udaremniono i został potępiony, okazał się nędznym tchórzem (Est 7:6-8). Zgodnie z zasadą wyłuszczoną w Rzymian 6:16 wyraźnie udowodnił, że był sługą Przeciwnika Bożego, Diabła.

Agagita; ojciec Hamana, który w czasach Mardocheusza i Estery uknuł spisek zmierzający do zagłady Żydów (Est 3:1, 6).

(„królowa”).

Siostra Gileada, wnuka Manassesa. Urodziła Iszhoda, Abiezera i Machlę (1Kn 7:14, 17, 18).

(„rzesza; tłum”).

Symboliczne miasto w pobliżu doliny, w której ma zostać pogrzebany Gog z rzeszą swych popleczników po sromotnej klęsce, jaką zakończy się ich atak na lud Boży. Okoliczność ta znajduje odzwierciedlenie w nazwie owego miasta, mającego upamiętniać tryumf Jehowy nad Jego wrogami (Eze 39:16). Określenie „miasto” nasuwa myśl o zorganizowanej grupie osób, a w tym wypadku niewątpliwie nawiązuje do zorganizowanego usuwania kości, opisanego w Ezechiela 39:11-15 (zob. GOG 2).

(„tłum Goga”).

Hebrajska nazwa doliny (najwyraźniej symbolicznej), opisanej jako „dolina tych, którzy przechodzą na wschód od morza [Martwego]”. Tam właśnie ma być pogrzebany Gog i jego wojska, gdy Jehowa sprowadzi na nich zagładę (Eze 39:11, 15, przyp. w NW; zob. GOG 2).

„Hańba” to wielki wstyd, ujma, niesława — słuszna lub nie. „Zniewaga” oznacza zarzucenie komuś haniebnego czynu, obelgę, ciężką obrazę. W Biblii słowa te są zwykle tłumaczeniem greckiego rzeczownika oneidismòs (oraz òneidos) i hebrajskiego cherpáh (por. Rdz 30:23; Ps 69:9; Łk 1:25; Rz 15:3).

Przyczyny hańby bywały różne. Dopóki obowiązywało przymierze Prawa, dla Izraelity hańbą było nieobrzezanie (por. Sdz 14:3). Dlatego gdy tuż po przekroczeniu Jordanu obrzezano wszystkich mężczyzn urodzonych podczas wędrówki po pustkowiu, Jehowa oznajmił: „Dzisiaj zdjąłem z was hańbę Egiptu” (Joz 5:2-9). Ponieważ Egipcjanie najwyraźniej praktykowali obrzezanie, słowa te mogły wskazywać, że nie mieli odtąd podstaw do znieważania Izraelitów za to, iż tylu z nich nie było obrzezanych (Jer 9:25, 26; zob. OBRZEZANIE). Z drugiej strony obrzezanie stanowiło „znak przymierza” między Jehową a potomstwem Abrahama (Rdz 17:9-11). Obrzezanie pokolenia, które dorosło na pustkowiu (poprzednie pokolenie tam wymarło), mogło więc oznaczać potwierdzenie przymierza łączącego Izraelitów z Bogiem. Ich 40-letnia wędrówka dobiegła końca, a Bóg dowiódł swej przychylności, wprowadzając ich do Ziemi Obiecanej, którą z Jego pomocą mieli podbić. A zatem wszelkie dawne obelgi Egipcjan, iż Jehowa nie zdoła tego dokonać, okazały się nieprawdziwe. Jednakże po ustanowieniu nowego przymierza — którym zostali objęci zarówno Żydzi, jak i poganie — nieobrzezanie przestało być oznaką hańby (Rz 2:25-29; 3:28-30; 4:9-12; 1Ko 7:18, 19).

Hebrajki uznawały za hańbę przedłużające się panieństwo lub wdowieństwo (Iz 4:1; 54:4),