przywrócić życie synowi Szunamitki. Eutychus ożył, o czym świadczą słowa Pawła: „Przestańcie podnosić wrzawę, bo jego dusza jest w nim” (Dz 20:7-12; zob. też 2Kl 4:34).

(„żyjąca”; najwyraźniej spokrewnione z hebr. czasownikiem chajáh: „żyć”).

Pierwsza kobieta i ostatnie wymienione dzieło stwórcze Jehowy na ziemi.

Jehowa, jako Stwórca, wiedział, że człowiekowi nie byłoby dobrze pozostawać samemu. Zanim jednak przystąpił do stworzenia kobiety, przyprowadzał do niego różne zwierzęta lądowe i stworzenia latające. Adam nadawał im nazwy, ale wśród nich nie znalazł żadnej pomocy dla siebie. Wtedy Jehowa zesłał na Adama głęboki sen, wyjął z jego boku żebro i zasklepił ciało, a z wyjętego żebra ukształtował niewiastę. Adam niewątpliwie dowiedział się bezpośrednio od Boga, swego Stwórcy i Ojca, jak powstała kobieta. Z radością ją przyjął jako swoją żonę, mówiąc: „To wreszcie jest kość z moich kości i ciało z mego ciała”. Stanowiła jego uzupełnienie, dlatego nazwał swą żonę ʼiszszáh („kobieta; niewiasta”, dosł. „żeński człowiek”), „gdyż wzięta została z mężczyzny” (Rdz 2:18-23). Następnie Bóg wypowiedział do obojga ojcowskie błogosławieństwo: „Bądźcie płodni i stańcie się liczni oraz napełnijcie ziemię i opanujcie ją”. Mieli też podporządkować sobie zwierzęta (Rdz 1:28). Jako dzieło Bożych rąk, kobieta była doskonale przygotowana, by być uzupełnieniem swego męża, Adama, a także matką.

Zostaje zwiedziona, okazuje nieposłuszeństwo. Pewnego dnia kobieta była z dala od męża i znalazła się w pobliżu drzewa poznania dobra i zła. Tam ostrożny i niepozorny wąż, użyty jako widzialne narzędzie mówcze przez niewidzialną istotę duchową, zadał niewinnie brzmiące pytanie: „Czy Bóg rzeczywiście powiedział, iż nie z każdego drzewa ogrodu wolno wam jeść?” Kobieta odpowiedziała zgodnie z prawdą, gdyż niewątpliwie otrzymała stosowne pouczenia od męża, który był jej głową i z którym stanowiła jedno ciało. Ale gdy wąż zanegował wypowiedź Stwórcy i oznajmił, że dzięki złamaniu Jego zakazu będą tak jak Bóg znać dobro i zło, kobieta spojrzała na to drzewo inaczej. Zauważyła, że „drzewo to jest dobre, by mieć z niego pokarm, i że jest czymś upragnionym dla oczu — tak, to drzewo miało ponętny wygląd”. Poza tym wąż powiedział, że jeśli z niego zje, to stanie się podobna do Boga (por. 1Jn 2:16). Została całkowicie zwiedziona przez węża i zaczęła tak mocno pragnąć korzyści płynących ze zjedzenia zakazanego owocu, że złamała prawo Boże (1Tm 2:14). Następnie podeszła do męża i namówiła go, by przyłączył się do niej w nieposłuszeństwie wobec Boga. Adam posłuchał jej głosu (Rdz 3:1-6).

Bezpośrednim skutkiem ich grzechu było poczucie wstydu. Dlatego oboje sporządzili sobie z liści figowych okrycia bioder. Usłyszawszy głos Jehowy, ukryli się wśród drzew ogrodu. Kiedy Bóg zapytał kobietę o jej postępek, odparła, że jadła, ponieważ została zwiedziona przez węża. Oznajmiając wyrok na nią, Jehowa zapowiedział jej wzmożone boleści związane z ciążą i wydawaniem na świat dzieci; uprzedził ją też, że będzie pożądać swego męża, a on będzie nad nią panował (Rdz 3:7-13, 16).

Według relacji biblijnej po złamaniu prawa Bożego Adam nadał swej żonie imię Ewa, „gdyż miała się stać matką wszystkich żyjących” (Rdz 3:20). Zanim Jehowa wypędził Adama i Ewę z ogrodu Eden, by poznali trud życia na przeklętej ziemi, w dowód niezasłużonej życzliwości dał im długie szaty ze skóry (Rdz 3:21).

Czy Ewa miała rację, mówiąc, że wydała na świat swego syna Kaina „z pomocą Jehowy”?

Po urodzeniu poza rajem pierwszego syna, Kaina, Ewa powiedziała: „Wydałam mężczyznę z pomocą Jehowy” (Rdz 4:1). Ewa jest pierwszą osobą opisaną w Biblii, która użyła imienia Bożego, co świadczy o tym, że imię Jehowa było znane już pierwszym ludziom. Później urodziła Abla, jak również innych synów i córki. Gdy Adam miał 130 lat, Ewa urodziła syna, którego nazwała Set, mówiąc: „Bóg dał mi innego potomka w miejsce Abla, jako że Kain go zabił”. Jej wypowiedzi przy narodzinach Kaina oraz Seta były zupełnie stosowne, gdyż mogła wydać na świat dzieci dzięki zdolnościom rozrodczym, jakie ona i Adam otrzymali od Boga, oraz dzięki Jego niezasłużonej życzliwości, która się uwidoczniła w tym, że Jehowa nie uśmiercił jej natychmiast po złamaniu Jego zakazu. Informacja o narodzinach Seta to ostatnia wzmianka o Ewie w Księdze Rodzaju (Rdz 4:25; 5:3, 4).

Postać historyczna. To, że Ewa naprawdę istniała i nie była postacią fikcyjną, potwierdził sam Chrystus Jezus. Kiedy faryzeusze pytali go o kwestię rozwodu, zwrócił uwagę na relację z Księgi Rodzaju o stworzeniu mężczyzny i kobiety (Mt 19:3-6). Poza tym apostoł Paweł napisał do Koryntian, że obawia się, by ich umysły nie zostały w jakiś sposób skażone, „jak wąż swą przebiegłością obałamucił Ewę” (2Ko 11:3). A omawiając stosowne miejsce kobiet w zborze chrześcijańskim, Paweł oznajmił, iż nie pozwala „kobiecie nauczać ani sprawować władzy nad mężczyzną”, ponieważ Adam został ukształtowany pierwszy i nie został zwiedziony, „lecz kobieta została całkowicie zwiedziona i popadła w występek” (1Tm 2:12-14).

Głosiciel ewangelii, czyli dobrej nowiny, zwiastun dobrych wieści. Greckie słowo euaggelistés („ewangelizator”) jest spokrewnione ze słowem euaggélion, które znaczy „ewangelia”, „dobra nowina” (zob. DOBRA NOWINA oraz Nah 1:15, przyp. w NW; Mt 4:23, przyp. w NW). Wielkim Ewangelizatorem, który przekazuje dobre wieści, jest sam Jehowa. Po grzechu Adama ogłosił dobrą nowinę, zapisaną w Rodzaju 3:15, o pojawieniu się potomstwa, które rozgniecie głowę wężowi. W ten sposób dał ludzkości nadzieję (Rz 8:20). Potem oznajmił dobrą nowinę Abrahamowi, przedstawiając mu dalsze szczegóły dotyczące obiecanego potomstwa (Rdz 12:1-3; Gal 3:8). W Izajasza 52:7 przepowiedziano, że ktoś przyniesie „dobrą nowinę” dotyczącą powrotu Żydów z Babilonu. Fragment ten zacytował apostoł Paweł w odniesieniu do chrześcijańskiej działalności ewangelizacyjnej (Rz 10:15). Ewangelizatorem był też anioł Gabriel, gdy Zachariaszowi ogłaszał dobrą nowinę o narodzinach Jana Chrzciciela, a Marii o narodzinach Jezusa. W czasie narodzin Jezusa pewien anioł okazał się ewangelizatorem dla pasterzy (Łk 1:18-38; 2:10). Również Jan Chrzciciel był ewangelizatorem, gdyż „oznajmiał ludowi dobrą nowinę” (Łk 3:18). Wszyscy uczniowie Jezusa brali udział w publicznej służbie ogłaszania dobrej nowiny, byli więc ewangelizatorami (Dz 8:4).

Ewangelizatorzy będący misjonarzami. Co prawda wszyscy chrześcijanie mają być ewangelizatorami, jednak Paweł użył tego słowa w szczególnym znaczeniu w Efezjan 4:8, 11, 12, opisując „dary w ludziach”, które Chrystus dał zborowi, „wstąpiwszy na wysokość”: „I on dał niektórych jako apostołów, niektórych jako proroków, niektórych jako ewangelizatorów, niektórych jako pasterzy i nauczycieli (...) dla budowania ciała Chrystusowego”. Wyjątkowy charakter pracy tych ewangelizatorów polegał na tym, że usługiwali jako misjonarze. Często prowadzili działalność na nowych terenach, gdzie dobra nowina nie była jeszcze głoszona. W wersecie 11 ewangelizatorzy zostali wymienieni przed pasterzami i nauczycielami, ponieważ dopiero wtedy, gdy się obwieści dobrą nowinę i pozyska nowych uczniów, pasterze i nauczyciele mogą prowadzić dalsze dzieło budowania.

Takim szczególnym ewangelizatorem był Filip. On pierwszy po dniu Pięćdziesiątnicy prowadził działalność w Samarii, i to z bardzo dobrym rezultatem. Następnie został posłany przez anioła do etiopskiego eunucha, któremu przekazał dobrą nowinę o Chrystusie, a następnie go ochrzcił. Potem duch zabrał Filipa, by głosił w Aszdodzie i wszystkich miastach po drodze do Cezarei (Dz 8:5, 12, 14, 26-40). Działalność ewangelizacyjną na wielką skalę prowadził Paweł (2Ko 10:13-16). Ewangelizatorem i misjonarzem był Tymoteusz, któremu Paweł w pożegnalnych radach tak zwrócił uwagę na doniosłe znaczenie ewangelizacji: „Ty jednak zachowuj we wszystkim trzeźwość umysłu, cierp zło, wykonuj dzieło ewangelizatora, dokładnie pełnij swe usługiwanie”. Tymoteusz oprócz głoszenia z innymi chrześcijanami dobrej nowiny usługiwał w charakterze pasterza i nauczyciela jako nadzorca w Efezie (2Tm 4:5; 1Tm 1:3).

Ewangelizacja w „czasie końca”. Największa w dziejach kampania ewangelizacyjna miała być prowadzona w „czasie końca”, jak to wynika z wypowiedzi Jezusa zanotowanej w Mateusza 24:14: „Ta dobra nowina o królestwie będzie głoszona po całej zamieszkanej ziemi (...) a potem nadejdzie koniec”. Obecnie propaguje się różne idee ekonomiczne, polityczne, medyczne itp. Tymczasem chrześcijanom nakazano głosić o Królestwie Bożym i czynić uczniów Jezusa Chrystusa (1Ko 9:16; 2Tm 4:2; 1Pt 1:12, 25; 4:17). Anioł lecący środkiem nieba z wiecznotrwałą dobrą nowiną oznajmia: „Boga się bójcie i dajcie mu chwałę, ponieważ nadeszła godzina jego sądu, oddajcie więc cześć Temu, który uczynił niebo i ziemię, i morze, i źródła wód” (Obj 14:6, 7). Właśnie tę dobrą nowinę ma rozgłaszać chrześcijański ewangelizator. I podobnie jak w czasach biblijnych byli ewangelizatorzy w szczególnym znaczeniu tego słowa, pełniący służbę misjonarską tak jak Filip, również dzisiaj niektórzy chrześcijanie są misjonarzami i nawet wyjeżdżają, by głosić w innych krajach (Dz 21:8). Niemniej wszyscy chrześcijanie — bez względu na to, gdzie przebywają — są zobowiązani być ewangelizatorami i oznajmiać dobrą nowinę ludziom wszelkiego pokroju (Rz 10:9, 10).

Jeden z pięciu midianickich królów (naczelników), którzy ponieśli śmierć, gdy Izraelici pod wodzą Mojżesza wywarli pomstę Jehowy na Midianitach za podstępne nakłonienie Izraela do kultu Baala z Peor. Ci midianiccy królowie byli książętami, sprzymierzeńcami lub lennikami amoryckiego króla Sychona. Ich terytorium przypadło plemieniu Rubena (Lb 25:17, 18; 31:8; Joz 13:15, 21).