(por. Lb 35:16-18). Jeżeli w takiej sytuacji niewolnik przeżył dzień lub dwa, mogło nasuwać się logiczne pytanie, czy śmierć rzeczywiście była skutkiem wymierzenia kary. Na przykład bicie rózgą zazwyczaj nie prowadziło do śmierci, co wynika z Przysłów 23:13: „Nie szczędź chłopcu karcenia. Jeśli go zbijesz rózgą, nie umrze”.

Prawo Mojżeszowe przyznawało niewolnikom pewne przywileje. Ponieważ wszyscy niewolnicy płci męskiej byli obrzezywani (Wj 12:44; por. Rdz 17:12), mogli spożywać posiłek paschalny, a niewolnicy kapłana mogli jeść rzeczy święte (Wj 12:43, 44; Kpł 22:10, 11). Niewolnicy nie mieli pracować w sabat (Wj 20:10; Pwt 5:14). W roku sabatowym wolno im było jeść to, co wyrosło z rozsypanych ziaren i na nieprzycinanej winorośli (Kpł 25:5, 6). Mogli też radować się razem z innymi, gdy składano ofiary w sanktuarium i obchodzono święta (Pwt 12:12; 16:11, 14).

Stanowisko pierwszych chrześcijan. W cesarstwie rzymskim było mnóstwo niewolników — niektórzy bogacze mieli ich setki, a nawet tysiące. Instytucja niewolnictwa była usankcjonowana prawem. Pierwsi chrześcijanie nie występowali w tej sprawie przeciw władzy państwowej ani nie nawoływali niewolników do buntu. Szanowali prawo innych, w tym także współwyznawców, do posiadania niewolników. Dlatego apostoł Paweł odesłał zbiegłego Onezyma. Ponieważ został on chrześcijaninem, dobrowolnie wrócił do swego właściciela, podporządkowując się współwyznawcy jako niewolnik (Flm 10-17). Apostoł Paweł przestrzegł również chrześcijan będących niewolnikami, by nie wykorzystywali tego, że ich właściciele wyznają tę samą wiarę. Powiedział: „Ci, którzy mają wierzących właścicieli, niech nie patrzą na nich z góry, ponieważ są braćmi. Wręcz przeciwnie, niech z tym większą gotowością będą niewolnikami, gdyż ci, którzy odnoszą korzyść z ich dobrej służby, są wierzącymi i umiłowanymi” (1Tm 6:2). Właściciel będący chrześcijaninem stanowił dla niewolnika prawdziwe błogosławieństwo, gdyż był zobowiązany traktować go sprawiedliwie i rzetelnie (Ef 6:9; Kol 4:1).

Niewolnicy, którzy zostali chrześcijanami, mieli obowiązek przykładnie pełnić służbę — ‛nie odpowiadać hardo, nie dopuszczać się kradzieży, lecz przejawiać niezachwianą wierność’ (Tyt 2:9, 10). Nawet jeśli byli przez właścicieli traktowani niesprawiedliwie, nie mieli na to reagować gorszym usługiwaniem. Cierpiąc ze względu na prawość, naśladowali przykład Jezusa Chrystusa (1Pt 2:18-25). Apostoł Paweł napisał: „Niewolnicy, we wszystkim bądźcie posłuszni tym, którzy są waszymi panami w sensie cielesnym, nie przez przejawy służby dla oka, jak ci, którzy chcą się przypodobać ludziom, lecz ze szczerością serca, z bojaźnią przed Jehową. Cokolwiek czynicie, pracujcie nad tym z całej duszy jak dla Jehowy, a nie dla ludzi” (Kol 3:22, 23; Ef 6:5-8). Takie przykładne postępowanie względem właścicieli chroniło przed ściągnięciem hańby na imię Boże, gdyż nikt nie mógł zarzucić, że pod wpływem chrystianizmu niewolnicy stają się leniwi i bezużyteczni (1Tm 6:1).

Oczywiście ‛posłuszeństwo we wszystkim’ nie mogło obejmować niczego, co jest sprzeczne z prawem Bożym, gdyż oznaczałoby to, że dany niewolnik bardziej boi się człowieka niż Boga. Złe postępowanie niewolników, nawet na polecenie kogoś mającego nad nimi władzę, nie ‛zdobiłoby nauki ich Wybawcy, Boga’, ale stawiałoby ją w niewłaściwym świetle i ściągało na nią hańbę (Tyt 2:10). Dlatego niewolnicy musieli się kierować chrześcijańskim sumieniem.

W zborze chrześcijańskim wszyscy zajmowali taką samą pozycję bez względu na status społeczny. Zostali namaszczeni tym samym duchem i mieli tę samą nadzieję jako członkowie jednego ciała (1Ko 12:12, 13; Gal 3:28; Kol 3:11). Chociaż niewolnicy będący naśladowcami Chrystusa zapewne nie mogli w dziele głoszenia dobrej nowiny zdziałać tyle, co inni, nie musieli się tym martwić. Gdyby jednak mieli możliwość uzyskać wolność, powinni z tego skorzystać i poszerzyć zakres swej chrześcijańskiej działalności (1Ko 7:21-23).

Niewola grzechu. Kiedy pierwszy człowiek, Adam, przekroczył prawo Boże, przestał w doskonały sposób panować nad sobą i uległ samolubnemu pragnieniu przypodobania się swej grzesznej żonie oraz dalszego przebywania w jej towarzystwie. Owo zdrożne pragnienie i grzech, do którego doprowadziło, stały się jego panem (por. Rz 6:16; Jak 1:14, 15; zob. GRZECH). W ten sposób Adam zaprzedał w niewolę grzechu zarówno siebie, jak i całe swe potomstwo, które było jeszcze w jego lędźwiach. Dlatego apostoł Paweł napisał: „Jestem cielesny, sprzedany grzechowi” (Rz 7:14). Z tego powodu żaden potomek Adama nie mógł okazać się prawy, nawet gdyby usilnie starał się przestrzegać Prawa Mojżeszowego. Paweł wyraził to następująco: „Stwierdziłem, że przykazanie, które było ku życiu, jest ku śmierci” (Rz 7:10). Okoliczność, iż ludzie nie potrafili w sposób doskonały przestrzegać Prawa, ukazywała, że są niewolnikami grzechu i dlatego nie zasługują na życie, lecz na śmierć (zob. ŚMIERĆ).

Wyswobodzenie z tej niewoli jest możliwe tylko dzięki skorzystaniu z wyzwolenia udostępnionego za pośrednictwem Jezusa Chrystusa (por. Jn 8:31-34; Rz 7:21-25; Gal 4:1-7; Heb 2:14-16; zob. OKUP). Chrześcijanie, wykupieni drogocenną krwią Jezusa, są niewolnikami, czyli sługami Jehowy Boga i Jego Syna, zobowiązanymi do przestrzegania Ich przykazań (1Ko 7:22, 23; 1Pt 1:18, 19; Obj 19:1, 2, 5; zob. WOLNOŚĆ; WYZWOLENIEC, WOLNY).

Zobacz też hasło NIEWOLNIK WIERNY I ROZTROPNY.

Kiedy Jezus Chrystus odpowiadał na pytanie apostołów dotyczące jego przyszłej obecności i zakończenia systemu rzeczy, podał im przypowieść o „niewolniku wiernym i roztropnym” oraz o „złym niewolniku”. Pan ustanowił wiernego niewolnika nad członkami czeladzi, czyli swymi sługami, by im dawał pokarm. Jeśliby po swym powrocie (najwyraźniej z jakiejś podróży) był zadowolony z jego służby, miał go ustanowić nad całym swoim mieniem (Mt 24:3, 45-51).

W równoległej relacji w Łukasza 12:42-48 niewolnika nazwano szafarzem, tzn. zarządcą domu. Był to sługa, któremu podlegała reszta służby. Taką rolę w starożytności często powierzano wiernym niewolnikom (por. Rdz 24:2 oraz przykład Józefa opisany w Rdz 39:1-6). W przypowieści Jezusa szafarz miał najpierw tylko rozdzielać pozostałym sługom „pokarm we właściwym czasie”, a ponieważ wiernie i roztropnie wywiązał się z tego zadania, później powierzono mu nadzór nad całym mieniem pana. Owym „panem” (gr. kýrios) jest niewątpliwie Jezus, który już wcześniej pokazał, że zajmuje taką pozycję w stosunku do swych uczniów, a oni niekiedy tak właśnie się do niego zwracali (Mt 10:24, 25; 18:21; 24:42; Jn 13:6, 13). Pozostaje więc ustalić, kogo symbolizuje wierny i roztropny niewolnik (szafarz) i co oznacza rozdzielanie pokarmu członkom czeladzi.

Komentatorzy często uważają tę przypowieść za ogólną zachętę skierowaną do każdego, komu powierzono odpowiedzialną funkcję w zborze chrześcijańskim. Nie ulega wątpliwości, że osoby takie muszą się wiernie wywiązywać ze swych obowiązków (por. Mt 25:14-30; Tyt 1:7-9). Ale jest niemożliwe, by każdego z tych chrześcijan w tym samym czasie, po powrocie pana, ustanowiono nad ‛całym jego mieniem’. Oczywiście wcale nie musi to znaczyć, że ów niewolnik wyobraża tylko jedną wyróżnioną w ten sposób osobę. W Biblii rzeczownik w liczbie pojedynczej niekiedy odnosi się do jakiejś zbiorowości, np. Jehowa oznajmił Izraelitom jako narodowi: „Wy jesteście moimi świadkami [lm.] (...) moim sługą [lp.], którego wybrałem” (Iz 43:10). Również niewierny „zły niewolnik” może oznaczać grupę osób, tak jak zbiorowy „antychryst” składa się z poszczególnych antychrystów (1Jn 2:18; 2Jn 7).

Apostoł Paweł nazwał członków zboru „domownikami Boga” (Ef 2:19; 1Tm 3:15) oraz wykazał, że wierne usługiwanie im w charakterze szafarza obejmuje ‛karmienie’ ich duchowymi prawdami (1Ko 3:2, 5; 4:1, 2; por. Mt 4:4). Chociaż powinność ta w głównej mierze spoczywała na tych, których ustanowiono pasterzami trzody (1Pt 5:1-3), apostoł Piotr wyjaśnił, że obowiązki szafarzy prawd Bożych powierzono w gruncie rzeczy wszystkim „wybranym”, czyli wszystkim chrześcijanom namaszczonym duchem świętym (1Pt 1:1, 2; 4:10, 11). A zatem zbór namaszczonych chrześcijan jako całość miał pełnić funkcję zbiorowego szafarza, udostępniającego te prawdy. Zarazem jednak każdy z nich z osobna był ‛członkiem czeladzi’ złożonej z „domowników Boga” (Mt 24:45; Ef 2:19; Heb 3:6), a więc także odbiorcą rozdzielanego „pokarmu” (Heb 5:11-14; por. 1Ko 12:12, 19-27). Wierne wywiązywanie się z nałożonego obowiązku aż do obiecanego ‛przybycia’ pana miało być nagrodzone jeszcze bardziej odpowiedzialnym zadaniem (Mt 24:46, 47; Łk 12:43, 44).

Sieć do połowu ryb, ciągnięta przy dnie zbiornika wodnego (Eze 26:5, 14; 47:10). W starożytnym Egipcie niewody wykonywano ze sznurka lnianego; u dołu miały one ołowiane ciężarki, a u góry drewniane pływaki. Niewody używane przez Izraelitów niewątpliwie były podobne.

Starożytne metody połowu ryb za pomocą niewodu zapewne przypominały sposoby stosowane na Bliskim Wschodzie w bliższych nam czasach. Niewód zarzucano z łodzi wokół ławicy ryb. Długie liny przymocowane po obu jego końcach zabierano na ląd; tam każdą z nich chwytało kilku mężczyzn, którzy powoli wyciągali półkoliście wygiętą sieć na brzeg (Mt 13:47, 48). Inna metoda polegała na rozpostarciu sieci na kształt koła i stopniowym jej zwężaniu. Następnie rybacy nurkowali do wody i ściągali obciążoną ciężarkami krawędź, zamykając sieć od dołu. Potem sieć wciągano do łodzi (Łk 5:6, 7). Czasami przed opróżnieniem sieci wleczono ją na płytszą wodę (por. Jn 21:8, 11).

W Piśmie Świętym wspomniano o niewodzie w sensie przenośnym w związku ze zgromadzaniem przyszłych członków „królestwa niebios” (Mt 13:47, 48). Do niewodu przyrównano również serce niemoralnej kobiety (Kzn 7:26) oraz intrygi mające na celu usidlenie innych (Mi 7:2). Symbolem