swój urząd ani dawać ludziom powodów do oczerniania prawdziwych chrześcijan (1Tm 3:7).

(prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego: „rozbić”).

Przedstawiciel kapłaństwa Aaronowego, który za czasów Dawida przez losowanie został postawiony na czele osiemnastego oddziału kapłanów (1Kn 24:1-7, 15).

Miejsce, do którego asyryjski król Tiglat-Pileser III (Tilgat-Pilneser) zesłał izraelskich jeńców (1Kn 5:26). Podobne wzmianki o późniejszej akcji asyryjskiej (2Kl 17:6; 18:11) donoszą o deportowaniu Izraelitów do „miast Medów” (tekst masorecki) lub w „góry Medów” (LXX). Wielu uczonych uważa, że w tym wypadku poprawniejszy jest tekst Septuaginty; przypuszczają oni, że w 1 Kronik 5:26 słowo „Hara” (Haráʼ, zapewne aram. odpowiednik hebr. słowa „góra” [har]) stało się nazwą własną po przypadkowym ominięciu określenia „Medów”. Jeżeli tak było, „Hara” może się odnosić do „gór Medów” leżących na wsch. od doliny Tygrysu. Zdaniem tych, którzy twierdzą, iż „Gozan” w 2 Królów 17:6 i 18:11 oznacza jakąś krainę, a nie rzekę (por. Bw, BWP), określenie „Hara” mogło być miejscową nazwą jakiegoś górzystego regionu w dzisiejszej Turcji.

1. Syn Teracha, a brat Abrama (Abrahama) i Nachora. Miał syna Lota i dwie córki, Jiskę oraz Milkę, która poślubiła swego wuja Nachora. Haran umarł, zanim jeszcze Terach i Abram opuścili Ur Chaldejczyków (Rdz 11:26-31).

2. Potomek Gerszona poprzez Szimeja, Lewita (1Kn 23:6-9).

Przydomek kilku mocarzy Dawida (2Sm 23:8, 11, 33; 1Kn 11:26, 34, 35). Pochodzili przypuszczalnie z Wyżyny Judzkiej.

Nazwa pierwszego instrumentu muzycznego wymienionego w Piśmie Świętym (Rdz 4:21, Bg, Bp, NŚ, Wk). W niektórych polskich przekładach hebrajskie słowo kinnòr („harfa”) przetłumaczono na „cytra” (BT, Bw, BWP). Występuje ono w Biblii w 42 miejscach, a tłumacze Septuaginty jakieś 20 razy oddali je greckim kithára. Kitara była instrumentem przypominającym lirę (gr. lýra), lecz o bardziej płaskim pudle rezonansowym. W Chrześcijańskich Pismach Greckich wyraz kithára jest tłumaczony na „harfa” (1Ko 14:7, NŚ; Obj 5:8), choć polskie przekłady niekiedy zawierają też słowo „cytra” (1Ko 14:7, Bp, BT, Bw). Z zabytkowych malowideł egipskich wynika, że starożytne harfy różniły się kształtem i budową oraz ilością strun. Dlatego spotyka się opinię, iż kinnòr może być obszerniejszym terminem, oznaczającym każdy instrument podobny do starodawnej harfy.

Pisma Hebrajskie nie pozostawiają natomiast wątpliwości co do tego, że kinnòr był instrumentem przenośnym i stosunkowo lekkim, na którym można było grać podczas pochodu lub akompaniować sobie w trakcie wędrówki przez miasto, jak to powiedziano o pewnej nierządnicy (1Sm 10:5; 2Sm 6:5; Iz 23:15, 16). Niektóre harfy wykonano z „drewna algumowego” (1Kl 10:12). Struny najprawdopodobniej sporządzano z cienkich jelit owczych, a czasami także ze skręconych włókien roślinnych.

Organizując orkiestrę dla późniejszej świątyni Salomona, Dawid przyznał szczególne miejsce właśnie „harfie” (kinnòr), na której sam pięknie „grał swą ręką” (1Sm 16:16, 23), oraz ‛instrumentowi strunowemu’ (néwel) (1Kn 25:1; 2Kn 29:25). Za dni Nehemiasza kinnòr uświetnił uroczystość poświęcenia muru Jerozolimy (Neh 12:27). Ponieważ harfa była instrumentem „miłym”, kojarzonym z „radością”, jej dźwięk milkł w okresie wymierzania kary lub wyroku (Ps 81:2; Iz 24:8, 9; Eze 26:13). Zasmuceni niewolą babilońską Izraelici nie mieli ochoty grać na harfach, toteż zawiesili je na topolach (Ps 137:1, 2).

Ponieważ trudno jednoznacznie powiedzieć, czym był kinnòr, a tym bardziej néwel („instrument strunowy”), wszelkie próby porównywania ich ze sobą są czystą spekulacją. W 1 Kronik 15:20, 21 wspomniano, że „instrumenty strunowe” (newalím, lm.) nastrojono „na tony alamot”, a harfy (kinnoròt, lm.) — „na tony szeminit”. Jeżeli „alamot” odnosi się do wyższego rejestru, a „szeminit” do niższego, można by przypuszczać, że kinnòr był instrumentem większym, niżej strojonym. Jednakże na ogół uważa się, że to newalím były większe, a wzmianki o „alamot” i „szeminit” mają podkreślić nietypowy strój tych instrumentów. Wiadomo natomiast, że oba dawało się przenosić.

W Daniela 3:5, 7, 10, 15 użyto aramejskiego słowa sabbecháʼ, które tłumaczone jest na „harfa trójkątna” (NŚ), „harfa” (BT, Bw, BWP) lub „sambuka” (Bp). Sabbecháʼ bywa przedstawiana jako mała, trójkątna harfa czterostrunna o przenikliwym dźwięku (zob. INSTRUMENT STRUNOWY).

(z hebr. „góra Megiddo”).

Nazwa ściśle związana z „wojną wielkiego dnia Boga Wszechmocnego”. Odnosi się do sytuacji, w której „królowie całej zamieszkanej ziemi” zostają zgromadzeni przeciwko Jehowie i Jego Królestwu pod władzą Jezusa Chrystusa. W niektórych przekładach termin ten jest oddawany słowem „Armagedon” (Obj 16:14, 16, Bw, Kow, Wk). Nazwa Har-Magedon wywodzi się z języka hebrajskiego i znaczy po prostu „góra Megiddo”.

Ani w czasach apostoła Jana, ani przedtem raczej nie istniało w Ziemi Obiecanej czy też poza jej granicami literalne miejsce zwane „górą Megiddo”. Wobec tego znaczenia nazwy Har-Magedon należy szukać w wydarzeniach związanych ze starożytnym miastem Megiddo.

Megiddo leżało kilkanaście kilometrów na pd. wsch. od góry Karmel, na wzniesieniu dominującym nad równiną Ezdrelon (Jizreel), co zapewniało mu kontrolę nad ważnymi szlakami wojskowymi i handlowymi, biegnącymi z pn. na pd. i ze wsch. na zach. Dawne kananejskie miasto zostało zdobyte przez Jozuego (Joz 12:7, 8, 21). Później w tamtej okolicy uległa zagładzie armia Jabina dowodzona przez Syserę. Jehowa, posługując się siłami natury, pomógł wtedy wojskom izraelskim dowodzonym przez Baraka. W sprawozdaniu biblijnym podano: „Barak zaczął schodzić z góry Tabor, za nim zaś dziesięć tysięcy mężczyzn. I na oczach Baraka Jehowa zaczął ostrzem miecza wprawiać w zamieszanie Syserę i wszystkie jego rydwany wojenne, i cały obóz. W końcu Sysera zeskoczył z rydwanu i pieszo rzucił się do ucieczki. A Barak ścigał rydwany wojenne i obóz aż do Haroszet Narodów, tak iż cały obóz Sysery padł od ostrza miecza. Nie ostał się ani jeden” (Sdz 4:14-16).

Po tym zwycięstwie Barak i prorokini Debora wznieśli pieśń, w której m.in. zaśpiewali: „Królowie przyszli, walczyli; walczyli wtedy królowie Kanaanu w Taanachu, nad wodami Megiddo. Nie zagarnęli zysku w srebrze. Z nieba gwiazdy walczyły, ze swych orbit walczyły z Syserą. Potok Kiszon ich porwał, potok prastary, potok Kiszon. Zaczęłaś deptać siłę, moja duszo. Rozlegał się wtedy tętent kopyt końskich z powodu cwału, cwału jego ogierów” (Sdz 5:19-22).

W Megiddo zmarł król judzki Achazjasz, śmiertelnie raniony na rozkaz Jehu (2Kl 9:27). Pod tym samym miastem zginął też Jozjasz, król Judy, gdy wystąpił przeciwko faraonowi Necho (2Kl 23:29, 30). Ze względu na strategiczne położenie Megiddo stoczono w jego okolicy wiele innych bitew, odnotowanych przez pozabiblijne źródła historyczne. ‛Żydzi, poganie, Saraceni, krzyżowcy, Egipcjanie, Persowie, Druzowie, Turcy i Arabowie — wszyscy oni rozbijali namioty na równinie Ezdrelon’ (M. R. Vincent, Word Studies in the New Testament, 1957, t. II, s. 542).

W Objawieniu opisano, jak połączone siły królów ziemi są zgromadzane „na miejsce [forma gr. słowa tòpos] zwane po hebrajsku Har-Magedon” (Obj 16:16). W Biblii tòpos może oznaczać literalne miejsce (Mt 14:13, 15, 35), sposobność, czyli „szansę” (Dz 25:16), a także symboliczną dziedzinę, sytuację bądź pozycję (Obj 12:6, 14). Jak wynika z kontekstu, właśnie to ostatnie znaczenie odnosi się do „miejsca”, na które zmierzają sprzymierzone potęgi wojskowe ziemi.

Wizja opisana przez Jana w Księdze Objawienia wskazuje na to, że „wojna wielkiego dnia Boga Wszechmocnego” w Har-Magedonie miała się rozegrać dopiero w przyszłości. Zgromadzanie królów na Har-Magedon jest skutkiem wylania szóstej z siedmiu czasz zawierających „ostatnie” plagi, przez które dopełni się gniew Boży (Obj 15:1; 16:1, 12). A ostrzeżenie, że Chrystus przychodzi jak złodziej, zamieszczone między 14 a 16 wersetem 16 rozdz. Objawienia, wyraźnie łączy Har-Magedon z jego obecnością.

Kontekst wskazuje też na globalny charakter tej wojny. Przeciwnikami Jehowy są „królowie całej zamieszkanej ziemi”, zmobilizowani przez „wypowiedzi natchnione przez demony” (Obj 16:14).

Nieco dalej Jan oznajmia: „I ujrzałem bestię oraz królów ziemi i ich wojska zgromadzone, aby stoczyć wojnę z siedzącym na koniu i z jego wojskiem” (Obj 19:19). W tym samym rozdziale powiedziano, że na czele wojsk niebiańskich jedzie na białym koniu ten, który jest zwany „Wiernym i Prawdziwym” oraz „Słowem Boga” (Obj 19:11-13). A zatem wodzem niebiańskich zastępów Bożych jest Słowo, czyli sam Jezus Chrystus (Jn 1:1; Obj 3:14). Znajduje to potwierdzenie w zapowiedzi, iż ziemskie wojska „stoczą bitwę z Barankiem [którym jest Jezus Chrystus; Jn 1:29], ale Baranek ich zwycięży, ponieważ jest Panem panów i Królem królów. Zwyciężą też ci, którzy są z nim powołani i wybrani, i wierni” (Obj 17:13, 14).

Ponieważ w wizji opisanej w 19 rozdz. Objawienia za Jezusem Chrystusem, Słowem Boga, podążają na wojnę tylko wojska niebiańskie, więc w bitwie tej nie będzie uczestniczyć żaden z chrześcijańskich sług Jehowy przebywających na ziemi. Zgadza się to z zanotowanymi w Mateusza 26:52 słowami Jezusa Chrystusa, iż jego uczniowie nie sięgają po literalny oręż (por. Wj 14:13, 14; 2Kn 20:15, 17, 22, 23; Ps 2:4-9). Ciała zabitych staną się żerem ptactwa latającego środkiem nieba (Obj 19:11-21).

A zatem Har-Magedon został przedstawiony nie jako zwykłe zmagania między ludźmi, lecz jako wojna z udziałem niewidzialnych zastępów Bożych. Nadejdzie ona nieuchronnie w czasie ustalonym przez Jehowę Boga, który „według własnej woli postępuje pośród zastępu niebios i wśród mieszkańców ziemi” (Dn 4:35; zob. też Mt 24:36).

Nie ma pewności, do czego się odnosił hebrajski termin „Harmon” (Am 4:3, NŚ; „Hermon”, BT, Bw; „Chermon”, Bp), więc bywa on też tłumaczony i to bardzo różnie, np. „pałace” (Bg) i „stos śmieci” (AT). Jeżeli wyrażenie użyte w greckiej Septuagincie („góra Remman”) jest bliższe tekstowi hebrajskiemu, to być może „Harmon” odnosi się do „skały Rimmon” (Sdz 20:45, 47).

(„widzący”).

Mężczyzna wymieniony w rodowodzie plemienia Judy jako syn Szobala (1Kn 2:3, 52). Na ogół utożsamia się go z Reajaszem (1Kn 4:2; zob. REAJASZ 1).

Przydomek informujący, skąd pochodził Szammot, jeden z mocarzy Dawida (1Kn 11:26, 27). Być może chodzi o błędnie zapisaną formę określenia „Charodyta” (2Sm 23:25; zob. CHARODYTA).

Miejsce, którego pełna nazwa brzmiała Haroszet Narodów i które było kwaterą Sysery, dowódcy wojsk kananejskiego króla Jabina, panującego w Chacorze (Sdz 4:2, 13). Właśnie do tego miejsca sędzia Barak ścigał owe nieprzyjacielskie wojska (Sdz 4:16). Określenie Haroszet („tereny leśne; drzewiaste zarośla”) najwyraźniej zachowało się w nazwie dzisiejszego Al-Haritija, leżącego niedaleko zach. krańca równiny Jizreel, ok. 16 km na pn. pn. zach. od Megiddo. Jednakże uczeni zazwyczaj utożsamiają to starożytne miejsce z pobliskim Tall ʽAmr (Tel Meʽammer).

Narzędzie w kształcie oszczepu z zadziorami, służące na ogół do polowania na duże ryby. W Biblii jedyna wzmianka o harpunie występuje w Hioba 41:7, gdzie zwrócono uwagę na podobną do pancerza skórę Lewiatana (krokodyla), którą bardzo trudno przebić zwykłym harpunem.

Mężczyzna z plemienia Judy (1Kn 4:1, 8).

(prawdopodobnie: „znienawidzony”).

W czasie, gdy pod nadzorem Nehemiasza były odbudowywane mury Jerozolimy, „synowie Hassenai” naprawiali Bramę Rybną (Neh 3:3). Być może Hassenaa to inaczej Senaa z dodanym hebrajskim przedimkiem (Ezd 2:35; Neh 7:38; zob. SENAA).

1. Ojciec Hodawiasza z plemienia Beniamina (1Kn 9:7).

2. Ojciec lub przodek niejakiego Judy, Beniaminity żyjącego współcześnie z Nehemiaszem (Neh 11:7, 9).

„Synowie Haszema Gizonity” zostali wymienieni wśród mocarzy Dawida (1Kn 11:26, 34). Równoległa lista wojowników Dawida wspomina o „synach Jaszena” (2Sm 23:32).

Eunuch króla Aswerusa wyznaczony do usługiwania królowej Esterze, która za jego pośrednictwem porozumiewała się z Mardocheuszem (Est 4:5, 6, 9, 10).

(ה) (heʼ).

Piąta litera alfabetu hebrajskiego. W mowie głoska heʼ jest dźwiękiem gardłowym, pośrednim między słabszym ʼálef a mocniejszym chet. W zasadzie odpowiada głosce zapisywanej po polsku przez „ch” oraz zrównanej z nią w wymowie ogólnopolskiej „h” (bezdźwięcznej). W tekście hebrajskim występuje na początku każdego wersetu z Psalmu 119:33-40. Litera heʼ (ה) ma kształt bardzo podobny do litery chet (ח) (zob. HEBRAJSKI, JĘZYK).

(hebr. howním).

Określenie to przypuszczalnie odnosi się do drewna otrzymywanego z hurmy hebanowej (Diospyros ebenum) lub podobnych gatunków z tego samego rodzaju. To wysokie drzewo ma pojedyncze liście i dzwonkowate kwiaty. Drewno z zewnętrznej części pnia jest miękkie i białe, natomiast z części wewnętrznej (twardzieli), osiągającej nawet 0,5 m średnicy, jest bardzo twarde, gęsto usłojone, trwałe i ma kolor czarny lub ciemnobrązowy. Można je polerować na bardzo wysoki połysk. Dzięki tym cechom świetnie nadaje się na piękne meble, ornamenty oraz do inkrustowania go kością słoniową. Poganie sporządzali z niego również wizerunki, którym oddawali cześć.

Biblia wspomina o hebanie tylko w jednym miejscu, w Ezechiela 27:15, gdzie przedstawiono go jako towar handlowy. Razem z wymienioną w tym wersecie kością słoniową był sprowadzany przypuszczalnie z Indii lub Cejlonu szlakiem biegnącym prawdopodobnie przez Morze Arabskie, Morze Czerwone, a później lądem, albo też z Nubii w pn.-wsch. Afryce. Heban wysoko cenili starożytni Egipcjanie, a w ich grobowcach często znajdowano zrobione z niego przedmioty.