zaledwie trzech dni, choć normalnie takie przedsięwzięcie zajęłoby całe miesiące. Do zewnętrznej strony tej palisady dobudowano 13 strażnic dla wojska, a ich łączny obwód wynosił ok. 2 km (Wojna żydowska, V, XII, 1, 2, 4 [491-511, 523]).

Odkrycia archeologiczne. Kontynuując działalność swego ojca Dawida, król Salomon realizował wielkie przedsięwzięcia budowlane. Wzniósł wspaniałą świątynię w Jerozolimie, umocnił mury miejskie oraz wybudował silne fortyfikacje w Chacorze, Megiddo i Gezerze. Odkrywając ruiny tych umocnień, archeolodzy kierowali się słowami z 1 Królów 9:15: „Oto sprawozdanie dotyczące powoływanych do robót przymusowych, których król Salomon powołał, by budowali dom Jehowy oraz jego własny dom i Nasyp, i mur Jerozolimy, i Chacor, i Megiddo, i Gezer”. Stwierdzono, że bramy w tych trzech ostatnich miastach zbudowano według tego samego planu — każda miała 17 m szerokości, po obu jej stronach znajdowały się kwadratowe wieże, a w korytarzu o długości 20 m po bokach były po 3 pomieszczenia. Przypominały one nieco bramy świątyni, którą oglądał w wizji Ezechiel (Eze 40:5-16).

W Megiddo i Chacorze bezpośrednio na murach wzniesionych przez Salomona wybudowano później inne mury; być może dokonał tego Achab. Były one grubsze i mocniejsze, zapewne ze względu na ciężkie tarany, jakich w tamtych czasach używali Asyryjczycy.

W Megiddo wodę czerpano ze studni w jaskini położonej u dołu zach. części wzgórza, na którym wybudowano to miasto. Żeby zapewnić dostęp do wody, wykonano 30-metrowy pionowy szyb, z czego 22 m wykuto w litej skale. Szyb ten kończył się na poziomie studni. Dalej wydrążono 67-metrowy prawie poziomy, lekko nachylony tunel prowadzący do studni. Niewielkie pochylenie od studni do końca szybu zapewniało grawitacyjny dopływ wody do miasta. Zewnętrzne wejście do jaskini zamknięto grubym murem.

Jeszcze więcej umiejętności inżynieryjnych wymagało zatkanie przez Ezechiasza odpływu wody ze źródła Gichon i wykucie tunelu o długości 533 m, który doprowadzał wodę do Jerozolimy i umożliwiał miastu przetrwanie długiego oblężenia (2Kn 32:30).

Aby zapewnić miastom zapasy wody na czas oblężenia, często budowano w nich cysterny, zarówno publiczne, jak i prywatne. Na steli postawionej w Dibonie przez moabskiego króla Meszę widnieje inskrypcja: „Ja również zbudowałem jego bramy i zbudowałem jego wieże, i zbudowałem królewski dom, i zrobiłem oba jego zbiorniki na wodę w obrębie miasta. I nie było żadnej cysterny w obrębie miasta Qarhoh, a więc rzekłem do wszystkich ludzi: ‚Niech każdy z was zrobi sobie cysternę w swoim domu!’” (J. A. Thompson, Biblia i archeologia, tłum. A. i K. Komorniccy, Warszawa 1965, s. 88).

Znaczenie symboliczne. Ponieważ wieże na pustkowiu stanowiły najbezpieczniejsze schronienie w promieniu wielu kilometrów, bardzo trafna jest wypowiedź z Przysłów 18:10: „Imię Jehowy jest potężną wieżą. Wbiega do niej prawy i doznaje ochrony”. Wymowne są też słowa z Psalmu 48: „W jego [Syjonu] wieżach mieszkalnych sam Bóg stał się znany jako bezpieczne wzniesienie. Maszerujcie wokół Syjonu i obejdźcie go, policzcie jego wieże. Zwróćcie swe serca ku jego wałowi obronnemu. Obejrzyjcie jego wieże mieszkalne, aby o tym opowiedzieć przyszłemu pokoleniu” (por. Heb 12:22). Słowa te miały szczególne znaczenie dla Żydów, którzy widzieli Jerozolimę — twierdzę otoczoną potężnymi murami i usytuowaną wyżej niż prawie wszystkie ważniejsze stolice w historii ludzkości. Za pośrednictwem proroka Zachariasza Jehowa oznajmił, że będzie „murem ognia wokoło” Jerozolimy. Zapowiedź ta dodawała otuchy Jego sługom i upewniała ich, że chociaż mury z kamienia mogą runąć, prawdziwą ochroną jest dla nich sam Jehowa (Ps 48:3, 11-13; Za 2:4, 5).

Wyrażenie to (gr. bema) zwykle odnosi się do ustawionej pod gołym niebem trybuny, na którą wchodziło się po schodach. Zasiadający na niej urzędnicy przemawiali do tłumów i oznajmiali swe decyzje (Mt 27:19; Jn 19:13; Dz 12:21; 25:6, 10, 17). W Koryncie odkryto platformę z białego i niebieskiego marmuru, na której być może zasiadał Gallio, gdy postawiono przed nim Pawła (Dz 18:1, 12, 16, 17). Obok znajdowały się dwie poczekalnie z marmurowymi ławkami i podłogami pokrytymi mozaiką.

Jehowa Bóg powierzył wszelkie sądzenie swemu Synowi (Jn 5:22, 27), dlatego wszyscy musimy się pojawić przed „tronem sędziowskim Chrystusa” (2Ko 5:10). Słusznie nazwano go też „tronem sędziowskim Boga”, ponieważ Syn będzie sprawował sąd w imieniu swego Ojca i z Jego upoważnienia (Rz 14:10).

Kraina w środkowej części Azji Mniejszej. Granice Frygii zmieniały się z upływem czasu, trudno więc dokładnie je zdefiniować bez odniesienia do konkretnego okresu historycznego. W I w. n.e. Frygia nie miała dostępu do morza i leżała na terenie dwóch prowincji rzymskich, Galacji i Azji, na płaskowyżu pomiędzy górami Taurus na