swego kresu, gdy Asyryjczycy zdobyli jego stolicę, Samarię (2Kl 17:4-6).

Kolejny król judzki, Manasses, syn Ezechiasza, wznowił bałwochwalczy kult. Gdy jednak został uprowadzony przez króla Asyrii do niewoli w Babilonie, okazał skruchę i po powrocie do Jerozolimy dokonał istotnych reform religijnych (2Kn 33:10-16). Niestety, jego syn Amon znowu pogrążył kraj w bałwochwalstwie (2Kn 33:21-24).

Ostatnią kampanię przeciwko bałwochwalstwu podjął następca Amona, jego syn Jozjasz. Było już wtedy jednak za późno na to, by cały naród okazał szczerą skruchę. Dlatego Jehowa postanowił, że Juda i Jerozolima zostaną całkowicie spustoszone. Jozjasz zginął pod Megiddo, gdy próbował powstrzymać wojska egipskie podążające w kierunku Karkemisz na pomoc królowi Asyrii (2Kl 22:1 do 23:30; 2Kn 35:20).

Czterech ostatnich królów judzkich: Jehoachaz, Jehojakim, Jehojachin i Sedekiasz, było złymi władcami. Jehoachaza zdetronizował faraon Necho, który ustanowił królem jego brata Jehojakima i nałożył na Judę wysoki haracz (2Kl 23:31-35). Później, prawdopodobnie po ośmiu latach panowania, Jehojakim został poddanym króla Babilonu Nebukadneccara, który wcześniej pokonał Egipcjan pod Karkemisz. Przez trzy lata Jehojakim służył królowi Babilonu, ale potem się zbuntował (2Kl 24:1; Jer 46:2). Wtedy Nebukadneccar wyruszył przeciwko Jerozolimie, zapewne z zamiarem uprowadzenia zbuntowanego króla do niewoli w Babilonie (2Kn 36:6). Jehojakim uniknął jednak tego losu, gdyż zmarł w okolicznościach nieopisanych w Biblii. Kolejnym królem został Jehojachin. Panował zaledwie trzy miesiące i dziesięć dni, po czym dobrowolnie poddał się Nebukadneccarowi i razem z innymi członkami rodziny królewskiej oraz tysiącami swych poddanych poszedł na wygnanie do Babilonu. Na tronie judzkim Nebukadneccar osadził jego wuja, Sedekiasza (2Kl 24:6, 8-17; 2Kn 36:9, 10).

W dziewiątym roku swego panowania Sedekiasz zbuntował się przeciwko Babilonowi i zwrócił się o pomoc wojskową do Egiptu (2Kl 24:18 do 25:1; 2Kn 36:11-13; Eze 17:15-21). Wtedy Nebukadneccar poprowadził swe wojska do Judy. Po 18-miesięcznym oblężeniu zrobiono wyłom w murach Jerozolimy. Sedekiasz próbował uciec, ale został schwytany; na jego oczach pozabijano jego synów, a potem go oślepiono. W następnym miesiącu większość Żydów, którzy przeżyli, uprowadzono do niewoli. Namiestnikiem nad nieliczną grupą pozostawionych mieszkańców Judy, ludzi niskiego stanu, ustanowiono Gedaliasza. Wkrótce jednak został on zamordowany, a lud uciekł do Egiptu. W ten sposób w siódmym miesiącu 607 r. p.n.e. Juda kompletnie opustoszała (2Kl 25:1-26; zob. hasła dotyczące poszczególnych królów).

Władza nie utracona na zawsze. Ten tragiczny koniec królestwa judzkiego nie oznaczał jednak, że berło i laska rozkazodawcy zostały odebrane plemieniu Judy na zawsze. Zgodnie z proroctwem wypowiedzianym na łożu śmierci przez Jakuba w plemieniu tym miał się kiedyś pojawić Szilo (co znaczy: „ten, którego to jest; ten, do którego to należy”), by na zawsze odziedziczyć władzę królewską (Rdz 49:10). Słusznie więc przed upadkiem królestwa Judy Jehowa za pośrednictwem Ezechiela skierował do Sedekiasza następujące słowa: „Usuń zawój i zdejmij koronę. To nie będzie takie samo. Wynieś wysoko to, co niskie, a poniż wyniosłego. Ruinę, ruinę, ruinę z tego uczynię. A co się jej tyczy, niechybnie stanie się niczyja, aż przyjdzie ten, do którego należy tytuł prawny, i jemu to dam” (Eze 21:26, 27). Tym, do którego należał tytuł prawny, okazał się sam Jezus, Syn Boży, na co wskazują słowa wypowiedziane jakieś 600 lat później przez anioła Gabriela do żydowskiej dziewicy Marii (Łk 1:31-33). Dlatego Jezus Chrystus słusznie nosi tytuł: „Lew, który jest z plemienia Judy” (Obj 5:5).

Porównanie z królestwem północnym. Królestwo Judy istniało 133 lata dłużej niż królestwo północne i było znacznie bardziej stabilne. Przyczyniło się do tego kilka czynników. 1) Ze względu na przymierze, jakie Bóg zawarł z Dawidem, została zachowana ciągłość dynastii królewskiej, podczas gdy w królestwie północnym mniej niż połowa królów odziedziczyła tron po swych ojcach. 2) Działalność kapłanów z rodu Aarona usługujących w świątyni jerozolimskiej cieszyła się błogosławieństwem Jehowy i sprzyjała nawracaniu się niewiernego narodu do Boga (2Kn 13:8-20). Natomiast w królestwie północnym ustanowiono i praktykowano kult cielca, uważając to za warunek zachowania niezależności od Judy. Zapewne właśnie dlatego nie podejmowano prób usunięcia owego kultu (1Kl 12:27-33). 3) Czterech z 19 królów judzkich: Asa, Jehoszafat, Ezechiasz i Jozjasz, dało dowód niezwykłego przywiązania do prawdziwego wielbienia i przeprowadziło znaczące reformy religijne.

Jednak historia obu królestw ukazuje, jak niemądre jest lekceważenie nakazów Jehowy i pokładanie ufności w sojuszach wojskowych. Podkreśla również wielkoduszną cierpliwość Jehowy wobec Jego nieposłusznego ludu. Jehowa wielokrotnie posyłał swych proroków, by nawoływali do okazania skruchy, ale mało kto słuchał ich ostrzeżeń (Jer 25:4-7). Na terytorium Judy służbę pełnili tacy prorocy, jak Szemajasz, Iddo, Azariasz, Oded, Chanani, Jehu, Eliezer, Jachazjel, Micheasz, Ozeasz, Izajasz, Sofoniasz, Habakuk i Jeremiasz (zob. IZRAEL 2 i 3).

Po niewoli babilońskiej. Gdy w 537 r. p.n.e. Cyrus zezwolił Izraelitom na powrót do Judy i odbudowę świątyni, do ojczyzny najwyraźniej przybyli przedstawiciele różnych plemion (Ezd 1:1-4; Iz 11:11, 12). Zgodnie z zapowiedzią z Ezechiela 21:27 narodem tym już nigdy nie rządził żaden król z dynastii Dawida. Warto też zauważyć, że nie ma żadnych wzmianek o zazdrości między plemionami, co wskazuje, iż Efraim i Juda istotnie zostały zjednoczone (Iz 11:13).

4. Przypuszczalnie ten sam człowiek, co Lewita Hodawiasz albo Hodewa, którego synowie powrócili do Jerozolimy z Zerubbabelem (Ezd 2:40; 3:9; Neh 7:43).

5. Lewita wymieniony wśród osób, które powróciły razem z Zerubbabelem (Neh 12:1, 8).

6. Jeden z Lewitów, którzy odprawili swe cudzoziemskie żony i ich synów (Ezd 10:23, 44).

7. Beniaminita, który po powrocie z niewoli zamieszkał w Jerozolimie i usługiwał tam jako nadzorca (Neh 11:7, 9).

8. Jeden z uczestników pochodu zorganizowanego przez Nehemiasza po ukończeniu odbudowy muru Jerozolimy (Neh 12:31, 34).

9. Jeden z kapłańskich muzyków uczestniczących w tym pochodzie (Neh 12:31, 35, 36).

10. Pisarz natchnionego listu noszącego jego imię, który przedstawił się słowami: „niewolnik Jezusa Chrystusa, a brat Jakuba”. Wszystko wskazuje na to, że nie należy go utożsamiać z „Judasem [inaczej Judą], synem Jakuba”, z grona 11 wiernych apostołów (Łk 6:16). Nazwał się „niewolnikiem”, nie zaś apostołem Jezusa Chrystusa. Ponadto o apostołach pisze w trzeciej osobie (Judy 1, 17, 18).

Wprawdzie Chrześcijańskie Pisma Greckie wspominają także o innych mężczyznach noszących imię Judas czy Judasz (różne formy imienia Juda), ten pisarz biblijny podał pewien charakterystyczny szczegół — wymienił imię swego brata (zob. JUDAS 4). Nasuwa się więc wniosek, że jego brat Jakub był powszechnie znany wśród chrześcijan. Wydaje się, że może chodzić tylko o jedną osobę — o Jakuba, którego apostoł Paweł zaliczył do „filarów” zboru w Jerozolimie i nazwał „bratem Pana” (Gal 1:19; 2:9; zob. też Dz 12:17; 15:13-21). A zatem ten Juda to najwidoczniej Judas, przyrodni brat Jezusa (Mt 13:55; Mk 6:3). Nie próbował jednak zwracać uwagi na swe pokrewieństwo z Synem Bożym, lecz pokornie przedstawił się jako „niewolnik Jezusa Chrystusa”.

O życiu Judy wiadomo niewiele. Być może i on w początkach służby Jezusa mówił o nim jak inni: „Postradał zmysły” (Mk 3:21). Ale nawet jeśli tak nie było, ani on, ani pozostali bracia nie wierzyli w Chrystusa Jezusa (Jn 7:5).

Jednakże Jezus po zmartwychwstaniu ukazał się swemu przyrodniemu bratu Jakubowi (1Ko 15:7). Niewątpliwie wydarzenie to w ogromnym stopniu przyczyniło się do tego, że nie tylko Jakub, ale też Juda i pozostali bracia nabrali pewności, iż Jezus naprawdę jest Mesjaszem. Dlatego jeszcze przed Pięćdziesiątnicą 33 r. n.e. trwali na modlitwie razem z 11 wiernymi apostołami i innymi zgromadzonymi w górnej izbie pewnego domu w Jerozolimie. Prawdopodobnie znajdowali się również wśród ok. 120 osób, które były obecne, gdy w wyniku losowania wybrano Macieja na miejsce niewiernego Judasza Iskariota (Dz 1:14-26). A jeśli tak, to razem z nimi otrzymali ducha świętego w dniu Pięćdziesiątnicy (Dz 2:1-4).

Żydowski system religijny (Gal 1:13, 14). W I w. n.e. judaizm w swych różnych formach nie opierał się wyłącznie na Pismach Hebrajskich. Saduceusze, stanowiący jeden z jego głównych odłamów, odrzucali biblijną naukę o zmartwychwstaniu i nie wierzyli w istnienie aniołów (Mk 12:18-27; Dz 23:8). Faryzeusze, którzy tworzyli inne ważne ugrupowanie, co prawda w tych kwestiach byli przeciwnego zdania niż saduceusze (Dz 23:6-9), ale za to unieważniali Słowo Boże swymi licznymi niebiblijnymi tradycjami (Mt 15:1-11). Właśnie te tradycje — a nie Prawo Mojżeszowe, które było „wychowawcą prowadzącym do Chrystusa” (Gal 3:24) — utrudniły wielu osobom przyjęcie Syna Bożego. Samo Prawo było dobre i święte (Rz 7:12), natomiast ludzkie tradycje zniewoliły Żydów (Kol 2:8). Niezwykła gorliwość o ‛tradycje ojców’ uczyniła z Saula (Pawła) zajadłego prześladowcę chrześcijan (Gal 1:13, 14, 23; zob. FARYZEUSZE; SADUCEUSZE).

(z hebr.; forma imienia Juda).

1. Przodek Marii, matki Jezusa; potomek Natana, syna Dawida. Judas był synem Józefa i ojcem Symeona; stanowił siódme pokolenie od Natana, a zatem żył przed niewolą babilońską (Łk 3:30, 31).

2. Judas (Juda) Galilejczyk, o którym wspomniał Gamaliel w swym wystąpieniu przed