widełkami. Izraelici mieli też różne noże do krojenia mięsa. Natomiast Biblia nic nie wspomina o tym, by posługiwali się nożem i widelcem w czasie samego posiłku.

Gotowano na ogół w naczyniach glinianych, chociaż niekiedy także w miedzianych, jak to było np. w przybytku (Kpł 6:28). W domu używano okrągłych garnków o bardzo różnych rozmiarach. Na malowidłach w grobowcach egipskich widać wykonane z brązu kociołki stojące na nogach; być może właśnie takie naczynia mieli na myśli narzekający na pustkowiu Izraelici, gdy wspominali, jak w Egipcie siedzieli „przy garnkach mięsa” (Wj 16:3). Hebrajskie słowo przetłumaczone tu na „garnki” odnosi się do szerokich, dość płytkich naczyń, których używano do mycia (Ps 60:8) lub gotowania (2Kl 4:38-41; Eze 24:3-5). Różniły się one wielkością, przeciętnie miały ok. 30 cm średnicy, choć mogły też być znacznie większe. Początkowo były bez uchwytów, ale w okresie podzielonego królestwa pojawiły się w Izraelu egzemplarze z dwoma uchwytami.

Znaleziono też wąskie garnki z jednym lub dwoma uchwytami. Miały bardziej kulisty kształt i średnicę od ok. 10 do 36 cm.

Poza tym Izraelici używali głębokich rondli i patelni. W takich naczyniach często przygotowywano ofiary zbożowe (Kpł 2:5, 7; 7:9; 1Kn 23:29). W miejscowości Gezer odnaleziono patelnie gliniane. Miały one małe wgłębienia, niczym dzisiejsze gofrownice. W użyciu były też patelnie wykonane z żelaza (Eze 4:1-3).

Pismo Święte wspomina czasem o naczyniach do gotowania w sensie przenośnym. Jerozolimę, która miała zostać zniszczona w r. 607 p.n.e., przyrównano do szerokiego kotła, a jej mieszkańców — do umieszczonego w nim mięsa (Eze 11:1-12; 24:6-14; zob. NACZYNIA).

Nazwa odnosząca się przypuszczalnie zarówno do miejsca, jak i do rzeki. W 2 Królów 19:12 oraz Izajasza 37:12 Gozan oznacza chyba obszar większy od miasta, gdyż jego mieszkańców wymieniono wśród „narodów” podbitych przez Asyryjczyków. Wielu uczonych, opierając się najwyraźniej na podobieństwie nazw, kojarzy Gozan z okręgiem w Mezopotamii, który u Ptolemeusza występuje pod określeniem Gauzanitis, a w zapiskach asyryjskich jako Guzana. Jak się powszechnie uważa, chodzi o dzisiejsze Tall Halaf, leżące w górnym biegu rzeki Chabur, ok. 590 km na wsch. pn. wsch. od Jeziora Galilejskiego.

W 2 Królów 17:6 i 18:11 pojawia się „Chabor [Habor] nad rzeką Gozan” (NŚ, Bg), choć w niektórych przekładach czytamy: „Chabor, rzeka Gozanu” (Bp, Bw), co by wskazywało, że Gozan również tutaj oznacza miejsce. Niemniej takie tłumaczenie nie jest zgodne z 1 Kronik 5:26, gdzie wymieniono Chalach, Chabor i Harę, a dopiero potem Gozan. Kolejność nazw dowodzi, że Chabor nie może tu być „rzeką Gozanu”. Gdyby więc w dwóch powyższych wersetach z 2 Królów uznać Gozan za miejsce, prowadziłoby to do podważenia relacji z 1 Kronik. Ponieważ jednak tekst hebrajski pozwala wnioskować, że we wszystkich trzech wersetach chodzi o „rzekę Gozan”, można przypuszczać, iż niektórzy Izraelici wygnani z północnego królestwa zostali osiedleni przez króla asyryjskiego w pobliżu rzeki o takiej nazwie. Bywa ona utożsamiana z rzeką Kyzył Uzun (Qezel Uzan) w pn.-zach. Iranie, która wypływa z gór leżących na pd. wsch. od jeziora Urmia (w dawnym kraju Medów) i wpada do Morza Kaspijskiego (w dolnym biegu nosi nazwę Safidrud). Istnieje też pogląd, że Gozan to jakaś rzeka w Mezopotamii.

Wzniesienie terenu wyraźnie przewyższające okoliczne wzgórza. Podział na góry i wzgórza jest względny. Wśród niskich pagórków już kilkudziesięciometrowe wzniesienie bywa górą, a w górzystym terenie nazywa się wzgórzami nawet niższe szczyty, choć nieraz są dużo wyższe niż samotna góra taka jak Tabor, mająca wysokość 562 m (Sdz 4:6).

Hebrajskie słowo har może oznaczać pojedynczą górę, np. Synaj, Garizim, Ebal, Gilboa czy Syjon (Wj 19:11; Pwt 11:29; 1Sm 31:8; Iz 4:5). Ale może też się odnosić do łańcuchów górskich, jak Ararat (Rdz 8:4), albo do całych wyżyn, jak górzysty region Efraima (Joz 17:15), Naftalego (Joz 20:7) bądź Gilead (Pwt 3:12) czy też krainy zamieszkiwane niegdyś przez Amorytów i Ammonitów (Pwt 1:7, 20; 2:37). Aramejski wyraz tur (Dn 2:35) oznacza górę, podobnie jak grecki òros (zob. hasła dotyczące poszczególnych gór).

Góry Palestyny. Cała Palestyna jest raczej górzysta, choć mało w niej imponujących szczytów. Na zach. od Jordanu wznoszą się w pd. części Palestyny góry Judy, m.in. Moria, Syjon i Góra Oliwna (2Kn 3:1; Ps 48:2; Mk 13:3). Środkowy odcinek tego łańcucha górskiego ciągnie się w kierunku pn.-wsch. do góry Gilboa (1Sm 31:1) i obejmuje góry Efraima i Samarii, wśród nich historyczne szczyty Garizim i Ebal (Joz 19:50; Pwt 11:29). Na pn. pn. zach. pasmo Karmelu wcina się w Morze Śródziemne (Jer 46:18).

Ów główny łańcuch gór oddzielony jest doliną Jizreel (Ezdrelon) od następnego, ciągnącego się