było sporządzanie licznych odpisów Pism Hebrajskich, a Ezdrasz zapewne był jednym z pierwszych przepisywaczy.

Biblia nie podaje szczegółów dotyczących początkowego okresu życia Ezdrasza. Mieszkał w Babilonie. Pochodził z rodu arcykapłańskiego, ale nie z linii piastującej ten urząd bezpośrednio po powrocie z niewoli w 537 r. p.n.e. Ostatni z jego przodków, który sprawował ten urząd, Serajasz, był arcykapłanem za czasów judzkiego króla Sedekiasza. Serajasz został zabity przez Nebukadneccara po zdobyciu Jerozolimy w 607 r. p.n.e. (Ezd 7:1, 6; 2Kl 25:18, 21). W Babilonie Żydzi dalej okazywali szacunek dla urzędu kapłana, dlatego rodziny kapłańskie nie utraciły swej odrębności. Poza tym społeczność żydowska zachowała swą strukturę i wciąż przewodzili jej starsi (Eze 20:1). Rodzinie Ezdrasza i jemu samemu zapewne zależało więc na tym, by dobrze znał on prawo Boże. Dlatego otrzymał odpowiednie wykształcenie.

Jeżeli, jak uważają niektórzy uczeni, mężczyzna mógł zostać pisarzem dopiero w wieku 30 lat, to Ezdrasz miał ponad 30 lat, gdy w 468 r. p.n.e. udał się do Jerozolimy. Niewątpliwie żył za panowania Aswerusa, w czasach Estery i Mardocheusza, gdy wydano dekret nakazujący zgładzenie Żydów w całym imperium perskim. Wielu Żydów mieszkało wtedy w Babilonie, więc te dramatyczne wydarzenia z pewnością wywarły na Ezdraszu głębokie wrażenie, umocniły jego wiarę w opiekę Jehowy i w to, że zapewnia On swemu ludowi wybawienie, oraz stanowiły szkolenie, które pomogło mu nabrać dojrzałości i kwalifikacji potrzebnych do wywiązania się z poważnego zadania, jakie miał otrzymać w przyszłości (Est 1:1; 3:7, 12, 13; 8:9; 9:1).

Do Jerozolimy. W 468 r. p.n.e., 69 lat po tym, jak ostatek wiernych Żydów powrócił z Babilonu pod wodzą Zerubbabela, perski król Artakserkses I spełnił ‛każde życzenie’ Ezdrasza dotyczące jego podróży do Jerozolimy i przywrócenia tam czystego wielbienia. Zgodnie z oficjalnym listem króla wszyscy Izraelici, którzy mieli takie pragnienie, mogli wrócić z Ezdraszem do Jerozolimy (Ezd 7:1, 6, 12, 13).

Dlaczego Żydzi, którzy w czasach Ezdrasza opuszczali Babilon, musieli mieć silną wiarę?

Wielu Żydów osiągnęło w Babilonie dobrobyt, a z materialnego punktu widzenia życie w Jerozolimie nie było atrakcyjne. Miasto miało niewielu mieszkańców. Dobre warunki panujące za czasów Zerubbabela najwyraźniej uległy pogorszeniu. Biblista Dean Stanley oświadczył: „Jerozolima była słabo zaludniona i wygląda na to, że rozwój miasta szybko się zatrzymał, a możliwości, jakie otworzyły się po przybyciu pierwszych osadników, nie zostały wykorzystane. (...) Mury Jerozolimy na pewno wciąż były niedokończone albo z powodu słabości nowo powstałego miasta, albo z powodu najazdów okolicznych plemion, o których brak wyraźnych wzmianek. W miejscach po spalonych bramach, których nie odbudowano, ziały olbrzymie wyrwy, skaliste wzgórza pełne były ruin, a Świątynia, chociaż ukończona, była skromnie wyposażona i pozbawiona odpowiednich ozdób” (G. Rawlinson, Ezra and Nehemiah: Their Lives and Times, Londyn 1890, ss. 21, 22). Powrót do Jerozolimy oznaczał zatem utratę pozycji, zerwanie różnych więzi, wyrzeczenie się wygodniejszego życia i rozpoczęcie go od nowa w dalekim kraju w trudnych, a może nawet w niebezpiecznych warunkach, nie wspominając już o długiej i ryzykownej podróży, podczas której można było napotkać wrogie plemiona arabskie lub innych nieprzyjaciół. Podjęcie decyzji o przeprowadzce wymagało więc gorliwości o czyste wielbienie, wiary w Jehowę i odwagi. Tylko ok. 1500 mężczyzn z rodzinami chciało i mogło udać się w tę podróż, w sumie jakieś 6000 osób. Przewodził im Ezdrasz, który nie miał łatwego zadania. Ale jego wcześniejsze przeżycia przygotowały go do tego, a on sam ‛wzmocnił się stosownie do spoczywającej nad nim ręki Jehowy’ (Ezd 7:10, 28; 8:1-14).

Jehowa Bóg zapewnił potrzebną pomoc materialną, gdyż sytuacja finansowa w Jerozolimie była trudna, a zasoby ludzi, którzy podróżowali z Ezdraszem — ograniczone. Król Artakserkses i jego siedmiu doradców dobrowolnie przekazali środki na zakup zwierząt ofiarnych oraz towarzyszących im ofiar zbożowych i płynnych. Prócz tego Ezdrasz został upoważniony do zebrania na ten cel funduszy w prowincji babilońskiej. Gdyby mu coś pozostało z tych pieniędzy, mógł z towarzyszącymi mu osobami ustalić, jak je najlepiej wykorzystać. Naczynia do służby świątynnej miały być w całości przekazane w Jerozolimie. Gdyby zaszła potrzeba, Ezdrasz mógł się ubiegać o dodatkowe środki ze skarbca króla. Skarbników za Rzeką poinformowano, że Ezdrasz może ich prosić o srebro, pszenicę, wino i oliwę do określonej ilości, a sól bez ograniczeń, i że mają niezwłocznie spełnić jego prośbę. Poza tym kapłanów i sług świątynnych zwolniono z podatków. Dodatkowo Ezdrasz został upoważniony do wyznaczenia urzędników sądowych i sędziów, a na każdym, kto by nie chciał się podporządkować prawu Bożemu i prawu króla, należało wykonać wyrok, „czy to skazujący na śmierć, czy na wygnanie, czy na grzywnę pieniężną, czy na uwięzienie” (Ezd 7:11-26).

Ezdrasz dostrzegł w tym kierownictwo Jehowy i niezwłocznie przystąpił do wykonania powierzonego mu zadania. Zebrał Izraelitów nad brzegami rzeki Ahawa, gdzie przez trzy dni dokonywał przeglądu ludu. Jak się okazało, byli wśród nich kapłani, ale nie było nikogo z niekapłańskich Lewitów, bardzo potrzebnych do usługiwania w świątyni. Ezdrasz pokazał wtedy, że dobrze nadaje się na przywódcę. Niezrażony sytuacją, od razu skierował oficjalnych posłańców do Żydów w Kasifii. Ci ochoczo zareagowali, wysyłając 38 lewitów i 220 netynejczyków. Po dołączeniu się ich rodzin Ezdraszowi towarzyszyło więc ponad 7000 osób (Ezd 7:27, 28; 8:15-20).

Następnie Ezdrasz ogłosił post, aby szukać u Jehowy „właściwej drogi”. Chociaż uczestnicy tej wyprawy mieli przewozić wielkie bogactwa, Ezdrasz nie prosił króla o eskortę, skoro bowiem powiedział mu, że całkowicie polega na ochronie Bożej, nie chciał rzucać cienia na imię Jehowy. Pomodliwszy się, Ezdrasz wezwał 12 spośród przełożonych kapłanów i dokładnie odważył i przekazał im całą daninę, która według dzisiejszych cen miałaby wartość ponad 43 milionów dolarów (Ezd 8:21-30).

Ręka Jehowy istotnie była nad Ezdraszem i towarzyszącymi mu ludźmi; chroniła ich przed nieprzyjaciółmi w drodze, dzięki czemu szczęśliwie dotarli do Jerozolimy (Ezd 8:22). Ezdrasz został dobrze przyjęty przez kapłanów i lewitów usługujących w świątyni, którym przekazał przywiezione kosztowności (Ezd 8:31-34).

Nawołuje Izraelitów do odprawienia cudzoziemskich żon. Po złożeniu ofiar w świątyni Ezdrasz dowiedział się od książąt, że wielu Izraelitów, kapłanów i lewitów mieszkających w Judzie wzięło sobie cudzoziemskie żony. Kiedy to usłyszał, rozdarł swe szaty i płaszcz, zaczął sobie rwać włosy z głowy i z brody i siedział oszołomiony aż do wieczornej ofiary zbożowej. Wtedy padł na kolana, wyciągnął dłonie do Jehowy i w obecności zgromadzonych Izraelitów publicznie wyznał grzechy swego ludu, poczynając od czasów praojców (Ezd 8:35 do 10:1).

Następnie Szechaniasz, przemawiając w imieniu ludu, zaproponował, by zawrzeć przymierze z Jehową dotyczące odprawienia cudzoziemskich żon i narodzonych z nich dzieci, po czym rzekł do Ezdrasza: „Wstań, bo sprawa ta należy do ciebie, a my jesteśmy z tobą. Bądź silny i działaj”. Zgodnie z tym Ezdrasz zaprzysiągł lud, po czym wezwano wszystkich dawniejszych wygnańców, by w ciągu trzech dni przybyli do Jerozolimy i uporządkowali sprawy. Ezdrasz zachęcił zgromadzonych, by wyznali grzechy Jehowie i odłączyli się od swych cudzoziemskich żon. Ponieważ jednak chodziło o dużą liczbę osób, nie dało się wszystkiego załatwić od razu i na miejscu, lecz nieczystość ta została usunięta stopniowo w ciągu ok. trzech miesięcy (Ezd 10:2-17).

Współpraca z Nehemiaszem. Nie wiadomo, czy Ezdrasz pozostał w Jerozolimie, czy wrócił do Babilonu. Niekorzystna sytuacja w mieście oraz zepsucie widoczne wśród kapłanów zdają się wskazywać na jego nieobecność. Być może po odbudowaniu murów Jerozolimy Nehemiasz poprosił go, by wrócił. W każdym razie Ezdrasz pojawia się znowu w relacji o tym, jak czyta zgromadzonym ludziom Prawo i ich poucza. Nazajutrz naczelnicy ludu zorganizowali u niego specjalne spotkanie, by wnikliwie przeanalizować słowa Prawa. Później radośnie obchodzono Święto Szałasów. Po ośmiu dniach świętowania ustalono, że 24 Tiszri będzie dniem wstrzemięźliwości i wyznania grzechów oraz modlitwy. Pod przewodnictwem Ezdrasza i Nehemiasza zawarto „wiarogodną umowę”, tym razem nie słowną, lecz pisemną, potwierdzoną pieczęciami książąt, lewitów i kapłanów (Neh 8:1-9, 13-18; rozdz. 9).

Dzieła. Biblijne księgi Kronik, jak również księga nosząca jego imię dowodzą, że Ezdrasz był niestrudzonym badaczem i kierował się rozeznaniem przy korzystaniu z istniejących wówczas rozmaitych odpisów Prawa. Okazywał niezwykłą gorliwość w badaniu oficjalnych dokumentów dotyczących swego narodu i najwyraźniej właśnie dzięki jego wysiłkom dysponujemy dziś dokładnym sprawozdaniem zapisanym w księgach Kronik. Trzeba jednak pamiętać, że działał pod natchnieniem ducha Bożego i że to Bóg kierował nim z myślą o zachowaniu dla naszego pożytku sporej części historii Izraela.

Gorliwość Ezdrasza w zabieganiu o prawość, jego poleganie na Jehowie widoczne w modlitwach, wierność w nauczaniu Izraela prawa Bożego i pilne popieranie czystego wielbienia sprawiają, że należy on do „wielkiego obłoku świadków” i stanowi piękny przykład godny naśladowania (Heb 12:1).

2. Kapłan, który w 537 r. p.n.e. powrócił z Zerubbabelem z Babilonu do Jerozolimy (Neh 12:1, 13).

Sprawozdanie ukazujące, jak Jehowa spełnił obietnice dotyczące uwolnienia Izraela z niewoli babilońskiej i odrodzenia w Jerozolimie prawdziwego wielbienia. Przytoczono w nim królewskie rozkazy zezwalające Żydom na wznowienie wielbienia Jehowy po 70 latach spustoszenia Jerozolimy i opisano, jak pomimo przeciwności doprowadzili oni to dzieło do końca. W całej swej księdze Ezdrasz ściśle trzyma się tego tematu. Najwyraźniej nie zamierzał przedstawić kompletnej kroniki wydarzeń i zapewne właśnie dlatego w jego relacji są luki czasowe — np. między rozdz. 6 a 7.

Pisarz. Ezdrasz nie tylko był kapłanem, uczonym oraz biegłym przepisywaczem, ale też „przygotował swe serce, by (...) uczyć w Izraelu przepisu i sprawiedliwości”, a także by korygować uchybienia w sposobie oddawania czci Jehowie praktykowanym przez repatriowanych Izraelitów — posiadał więc wszelkie potrzebne kwalifikacje do napisania księgi noszącej jego imię. Prócz tego z upoważnienia króla Persji dysponował władzą, która umożliwiała mu przeprowadzenie potrzebnych badań archiwalnych, toteż znakomicie nadawał się do opisania tego ważnego okresu dziejów swego narodu (Ezd 7:6, 10, 25, 26). Dlatego od 27 wersetu 7 rozdz. do końca rozdz. 9 zgodnie z prawdą przedstawia wydarzenia w pierwszej osobie. Większość uczonych zgadza się co do tego, że Księga Ezdrasza podejmuje relację historyczną w miejscu, w którym kończą ją księgi Kronik, o czym świadczy porównanie 2 Kronik 36:22, 23 z Ezdrasza 1:1-3. Również ta okoliczność przemawia za tym, że właśnie Ezdrasz był pisarzem tej księgi. To samo głosi tradycja żydowska.

Autentyczność. Księga Ezdrasza należy do kanonu hebrajskiego. Pierwotnie stanowiła jeden zwój z Księgą Nehemiasza. Takiego tradycyjnego połączenia trzyma się Talmud Babiloński (Bawa batra 14b), ale od XVI w. drukowane Biblie hebrajskie wprowadzają podział między tymi księgami, choć dalej uznają je za jedną całość, gdy podają łączną liczbę ksiąg składających się na Pisma Hebrajskie. Przekład Wujka (wyd. 1599) używa nazw Księgi Pierwsze i Wtóre Ezdraszowe, lecz przy drugiej podaje też tytuł Księgi Nehemiaszowe. Pewien grecki apokryf nosi tytuł Księga 3 Ezdrasza. Składa się z fragmentów 2 Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza oraz z popularnych legend. Prócz tego istnieje utwór mylnie nazywany Księgą 4 Ezdrasza.

Większa część Księgi Ezdrasza została napisana po hebrajsku. Spore fragmenty sporządzono jednak po aramejsku, gdyż Ezdrasz korzystał z publicznych rejestrów i urzędowych dokumentów, z których przepisał m.in. listy do królów Persji, wysłane przez urzędników „zza Rzeki [Eufrat]”, oraz udzielone im odpowiedzi i polecenia. Dokumenty te powiązał ze sobą krótkim komentarzem historycznym. W jego czasach aramejski był językiem dyplomacji i handlu międzynarodowego. Urywki spisane po aramejsku występują w rozdz. 4-7. Niektóre informacje Ezdrasz przepisał z archiwów żydowskich, więc rzecz jasna uczynił to w języku hebrajskim. Także te fakty dobitnie przemawiają za autentycznością jego relacji.

W Ezdrasza 7:23-26 zaznaczono, że władze perskie pozwoliły Żydom stosować się do Prawa Mojżeszowego, przez co przyczyniły się do odrodzenia czystego wielbienia. Wspominając o królach Persji, Ezdrasz wymienia ich we właściwej kolejności. Większość współczesnych uczonych zgadza się, że księga ta jest dokładna, a The New Westminster Dictionary of the Bible otwarcie przyznaje, iż „wiarogodność zawartych w niej danych historycznych nie budzi najmniejszych wątpliwości” (red. H. Gehman, 1970, s. 291). Można więc polegać na jej treści, jak również na tym, że Ezdrasz był postacią historyczną.

Czas i tło akcji. Księga Ezdrasza została spisana razem z księgami Kronik ok. 460 r. p.n.e. Ezdrasz rozpoczyna od przytoczenia dekretu Cyrusa, zezwalającego Żydom na opuszczenie Babilonu i powrót do ojczyzny. Dokument ten został opublikowany w pierwszym roku panowania tego króla Persji (Ezd 1:1). Juda i Jerozolima opustoszały jesienią 607 r., gdy ostatni mieszkańcy pozostawieni przez Nebukadneccara przenieśli się do Egiptu. A zatem 70 rok spustoszenia Jerozolimy, ostatni rok wymuszonego sabatu dla całego kraju, dobiegł końca jesienią 537 r. Wobec tego dekret Cyrusa musiał zostać wydany pod koniec r. 538 lub na początku 537. Przemawiają za tym dwie okoliczności: po pierwsze, spustoszenie musiało trwać całe 70 lat; po drugie, Izraelitów raczej nie wyprawiono by w drogę podczas zimowych deszczów, a tak właśnie by się stało, gdyby owo rozporządzenie wydano kilka miesięcy wcześniej. Przypuszczalnie ogłoszono je więc wczesną wiosną r. 537, dzięki czemu Żydzi mogli wyruszyć w podróż podczas pory suchej, dotrzeć do Jerozolimy i postawić ołtarz w pierwszym dniu siódmego miesiąca (Tiszri) tego samego roku, czyli 29 września według kalendarza gregoriańskiego (Ezd 3:2-6).

Po opisaniu obchodów Paschy oraz Święta Przaśników, urządzonych po ukończeniu odbudowy świątyni w r. 515 p.n.e., Ezdrasz przeskakuje do siódmego roku panowania króla Persji Artakserksesa (468 p.n.e.), gdy on sam pojawił się na scenie wydarzeń. Począwszy od wersetu 27 rozdz. 7 do końca rozdz. 9 używa pierwszej osoby, ale w rozdz. 10 przechodzi na trzecią osobę i usuwa się w cień, żeby skupić się na poczynaniach książąt, kapłanów, lewitów oraz pozostałych repatriantów, zwłaszcza tych, którzy musieli odprawić cudzoziemskie żony.

[Ramka na stronie 622]

GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI EZDRASZA

Odbudowa świątyni jerozolimskiej i wznowienie w niej prawdziwego wielbienia po niewoli babilońskiej

Obejmuje okres ok. 70 lat od powrotu Żydów z wygnania w Babilonie

Cyrus wydaje dekret przyznający Żydom wolność, ostatek wygnańców wraca więc do Jerozolimy, żeby odbudować świątynię (537 p.n.e.) (1:1 do 3:6)

Odbudowa świątyni (3:7 do 6:22)

Położenie fundamentu w drugim roku po powrocie z niewoli

Wrogowie ustawicznie przeszkadzają w odbudowie świątyni, aż wreszcie udaje im się doprowadzić do wstrzymania prac i dopiero w drugim roku Dariusza I (520 p.n.e.) prorocy Zachariasz i Aggeusz pobudzają lud do wznowienia robót

Po urzędowym zbadaniu kronik perskich w Babilonie i Ekbatanie okazuje się, że Cyrus rzeczywiście wyraził zgodę na odbudowę świątyni, toteż Dariusz I nakazuje bezzwłocznie ją podjąć, a usiłującym w tym przeszkodzić grozi karą śmierci

W szóstym roku Dariusza I (515 p.n.e.) budowa świątyni dobiega końca; po jej poświęceniu obchodzona jest Pascha

Ezdrasz wyrusza do Jerozolimy (468 p.n.e.), by przekazać dary dla świątyni i ustanowić sędziów (7:1 do 8:36)

Władca Persji Artakserkses I udziela zezwolenia na tę podróż

Ezdrasz w towarzystwie ok. 1500 mężczyzn oraz 258 Lewitów i netynejczyków z Kasifii wyrusza z punktu zbornego nad rzeką Ahawa; mają ze sobą złoto, srebro oraz sprzęty dla świątyni i po upływie trzech i pół miesiąca docierają do Jerozolimy

Oczyszczenie Izraela wraz z kapłanami (9:1 do 10:44)

Dowiedziawszy się o skalaniu narodu przez małżeństwa z cudzoziemkami, Ezdrasz w publicznej modlitwie wyznaje winy Jehowie

Szechaniasz przyznaje, iż dopuścili się grzechu, i proponuje zawarcie przymierza zobowiązującego do odprawienia cudzoziemskich żon wraz z ich potomstwem

Wszyscy dawniejsi wygnańcy zostają zgromadzeni w Jerozolimie; zapada postanowienie, że książęta będą na bieżąco rozpatrywać poszczególne przypadki nieczystości

Kapłani, lewici i pozostali mężczyźni odprawiają cudzoziemskie żony wraz z synami

Zobacz JIZREEL, JIZREELITA.

(„Jehowa wzmacnia”).

1. Król Judy w latach 745-717 p.n.e. Zapewne objął tron po śmierci swego ojca, Achaza, w „trzecim roku Hoszei”, króla Izraela (być może chodzi o trzeci rok jego zależności od Tiglat-Pilesera III); oficjalnie pierwszy rok rządów Ezechiasza rozpoczął się w miesiącu Nisan następnego roku (745 p.n.e.) (2Kl 18:1). Za jego panowania działali prorocy Izajasz, Ozeasz i Micheasz (Iz 1:1; Oz 1:1; Mi 1:1). Ezechiasz wyróżnił się jako władca, który „przylgnął do Jehowy”; czynił to, co słuszne w Jego oczach, i przestrzegał Jego przykazań. Od początku swych rządów gorliwie krzewił czyste wielbienie, nie tylko w Judzie, ale na terenie całego Izraela. Wzorem swego przodka Dawida podążał drogami Jehowy, czym zasłużył sobie na następującą opinię: „Po nim nie było wśród wszystkich królów Judy nikogo takiego jak on — ani też wśród tych, którzy byli przed nim”. Z tego powodu „Jehowa był z nim” (2Kl 18:3-7).

Dorobek literacki. Ezechiasz miał udział w zestawieniu części Księgi Przysłów, na co wskazuje wprowadzenie do rozdz. 25-29: „Również to są przysłowia Salomona, które przepisali ludzie Ezechiasza, króla Judy” (Prz 25:1). Gdy został uleczony przez Jehowę ze śmiertelnej choroby, ułożył pieśń dziękczynną, zapisaną w Izajasza 38:10-20. Wspomniał w niej o swoich „wybranych utworach” (w. 20). Niektórzy uważają, że właśnie on napisał Psalm 119. Jeśli tak było, zapewne uczynił to jeszcze jako książę, a nie po objęciu władzy królewskiej.

Sytuacja w Judzie w chwili wstąpienia Ezechiasza na tron. Gdy Ezechiasz wstępował na tron, królestwo judzkie nie cieszyło się uznaniem Bożym — jego ojciec, Achaz, popełnił wiele obrzydliwości wobec Jehowy i pozwalał na nieskrępowane szerzenie się w Judzie kultu fałszywych bóstw. Dlatego Jehowa dopuścił, by Jego lud był uciskany przez wrogów, zwłaszcza przez drugie mocarstwo światowe, Asyrię. Achaz ogołocił z kosztowności świątynię i pałac, żeby przekupić króla Asyrii. Co gorsza, porąbał sprzęty ze świątyni, zamknął jej drzwi i „w każdym kącie Jerozolimy” porobił sobie ołtarze, na których składał ofiary innym bogom. Przez zawarcie przymierza z władcą asyryjskim zapewnił swemu królestwu jego ochronę (2Kn 28:24, 25; 2Kl 16:7-9). Ale Ezechiasz na początku swego panowania „zbuntował się przeciw królowi Asyrii” (2Kl 18:7).