tych 12), ale przekazane przez niego orędzie wcale nie było mało istotne.

2. Jeden z przodków Jezusa w ósmym pokoleniu przed Marią (Łk 3:25).

Proroctwa zapisane w tej księdze Pism Hebrajskich były skierowane głównie do północnego królestwa Izraela. Najprawdopodobniej zostały najpierw przekazane ustnie za rządów Jeroboama II i Uzzjasza, którzy między 829 a 804 r. p.n.e. panowali równocześnie — pierwszy w Izraelu, drugi w Judzie (Am 1:1). Utrwalono je na piśmie ok. r. 804, przypuszczalnie gdy prorok wrócił do Judy. (Bardziej szczegółowe informacje o nim samym przedstawiono pod hasłem AMOS 1).

Kanoniczność Księgi Amosa, tzn. jej uzasadniona przynależność do Biblii, nigdy nie podlegała dyskusji. Od dawien dawna księga ta była uznawana przez Żydów i pojawia się w najwcześniejszych katalogach chrześcijańskich. Słowa Amosa przytacza Justyn Męczennik (II w. n.e.) w Dialogu z Żydem Tryfonem (XXII). Sama księga jest całkowicie zgodna z resztą Pisma Świętego, o czym świadczą liczne nawiązania do historii biblijnej i praw podanych przez Mojżesza (Am 1:11; 2:8-10; 4:11; 5:22, 25; 8:5). Chrześcijanie z I w. uznawali pisma Amosa za natchnione. Na przykład męczennik Szczepan (Am 5:25-27; Dz 7:42, 43) oraz Jakub, przyrodni brat Jezusa (Am 9:11, 12; Dz 15:13-19), wspomnieli o spełnieniu się niektórych przepowiedni Amosa.

Wiarogodność tego proroka potwierdzają też inne wydarzenia historyczne. Jest faktem, że wszystkie potępione przez niego narody pochłonął w stosownym czasie ogień zagłady. Silnie obwarowaną Samarię obległy wojska asyryjskie, które zdobyły ją w r. 740 p.n.e., a jej mieszkańców uprowadziły „na wygnanie poza Damaszek” — tak jak zapowiedział Amos (Am 5:27; 2Kl 17:5, 6). Południowe królestwo Judy poniosło słuszną karę i zostało spustoszone w r. 607 (Am 2:5). Ale — także zgodnie ze słowem Jehowy wypowiedzianym poprzez Amosa — potomkowie uprowadzonych w niewolę mieszkańców Izraela i Judy wrócili w r. 537 do swej ojczyzny, by ją odbudować (Ezd 3:1; Am 9:14).

Również archeologia biblijna poświadcza, że Amos był rzetelnym kronikarzem swych czasów, gdyż opisując wymyślne luksusy bogaczy, wspomniał o ich domach i łożach „z kości słoniowej” (Am 3:15; 6:4). Jack Finegan tak skomentował niektóre z tych znalezisk: „Jest rzeczą niezwykle interesującą, że podczas wykopalisk w Samarii znaleziono liczne wyroby z kości słoniowej. Większość z nich to płytki lub rzeźbione tafelki, którymi kiedyś zapewne zdobiono meble lub wykładano ściany wewnętrzne” (Light From the Ancient Past, 1959, ss. 187, 188).

Amos, pobudzany duchem Jehowy, wypowiada się w sposób godny, stosowny dla proroka Bożego, posługując się prostym, bezpośrednim i obrazowym językiem. Dobiera słowa jasne, dobitne, treściwe i zrozumiałe, żeby sens jego orędzia mogli pojąć zarówno wielcy, jak i mali. Aby je ożywić i wzmocnić, używa rozmaitych przykładów, zaczerpniętych niekiedy z życia wiejskiego (Am 2:13; 4:2; 9:9). Dokładnie przypomina wydarzenia historyczne (1:9, 11, 13; 4:11). Nawiązuje do znanych praktyk i zwyczajów ludowych (2:8; 6:4-6). Jego księga ma uporządkowaną, przejrzystą konstrukcję i określony cel.

Jako sługa Jehowy, Amos wywyższa słowo i imię Wszechmocnego, Jego prawość i zwierzchnią władzę. Opisuje, że „Wszechwładny Pan, Jehowa Zastępów” jest nieskończenie wielki, a Jego moc ma nieograniczony zasięg (Am 9:2-5). Rozkazom Jehowy są posłuszne nawet słońce, księżyc, gwiazdozbiory i żywioły (5:8; 8:9). Z łatwością potrafi On więc dowieść swej przewagi nad narodami (1:3-5; 2:1-3; 9:7).

Zgodnie ze znaczeniem swego imienia Amos obwieścił ważkie orędzie, zwiastujące potępienie i nieszczęścia zarówno narodom pogańskim, jak i Judzie oraz Izraelowi. Przekazał też pocieszającą zapowiedź odrodzenia, będącą źródłem nadziei dla ludzi wiernych Jehowie.

[Ramka na stronie 77]

GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI AMOSA

Proroctwo skierowane zwłaszcza do północnego, dziesięcioplemiennego królestwa Izraela, gdzie w Dan i Betel istniały ośrodki kultu cielca

Spisana ok. 804 r. p.n.e., gdy królem Izraela był Jeroboam II

Wyroki Jehowy na pewno zostaną wykonane, i to nie tylko na okolicznych narodach, ale przede wszystkim na Izraelu (1:1 do 2:16)

Syria, Filistea i Tyr będą ukarane za okrutne traktowanie Izraela

Edom oraz Ammon (spokrewnieni z Izraelitami poprzez Ezawa i Lota) — za dręczenie swych braci i nienawiść do nich; Moab za spalenie na wapno kości króla Edomu

Juda za odrzucenie prawa Jehowy

Izrael za uciskanie ubogich, za niemoralność i za brak szacunku dla proroków i nazirejczyków powoływanych przez Boga; przed Jego karą nie ma ucieczki

Obwieszczenie wyroku Jehowy wydanego na Izraela (3:1 do 6:14)

Izrael był szczególnie wyróżniany przez Boga, jest więc przed Nim bardziej odpowiedzialny

Słudzy Jehowy prorokują, gdy On im wyjawia swe zamierzenie; dlatego Amos ostrzega, iż Bóg dokona rozrachunku za bałwochwalstwo w Betel i za oszustwa miłujących zbytek mieszkańców Samarii

Izrael nie nawrócił się do Jehowy, choć ponosił już kary; teraz jest ostrzegany: „Przygotuj się na spotkanie ze swoim Bogiem”

Wśród przestróg o nadciągających nieszczęściach Jehowa nawołuje: „Szukaj mnie i żyj”, „miejcie w nienawiści zło, a miłujcie dobro”

Wizje i proroctwa ukazują, że koniec Izraela jest bliski (7:1 do 8:14)

Wizja spustoszeń dokonanych przez szarańcze; wstawiennictwo proroka

Wizja niszczycielskiego ognia; Amos wstawia się ponownie

Jehowa ukazuje się z pionem, aby sprawdzić stan Izraela, który nie ma już żadnej wymówki

Kapłan z Betel nakazuje Amosowi, by przestał tam prorokować, lecz on zwiastuje mu nieszczęścia

Kosz łatwo psujących się owoców letnich oznacza bliskość końca Izraela

Głód słuchania słów Jehowy

Kara i odrodzenie (9:1-15)

Nie ma miejsca, do którego mogliby uciec winowajcy; Wszechwładny Pan, Jehowa, wszędzie ich dosięgnie

Szałas (królewski dom) Dawidowy zostanie odbudowany; ponownie zgromadzeni jeńcy zaznają trwałego bezpieczeństwa

(z łac.: „powiększony”).

Chrześcijanin ze zboru w Rzymie, umiłowany brat, któremu Paweł przesłał pozdrowienia (Rz 16:8).

Król Szinearu w pd. Mezopotamii i sprzymierzeniec króla Elamu Kedorlaomera w zwycięskiej wojnie z pięcioma królami na nizinie Siddim. Potem Abram, ratując Lota, ruszył w pościg za Amrafelem i jego sojusznikami i ich rozgromił (Rdz 14:1-16). Niektórzy próbują utożsamiać Amrafela z Hammurabim, ale brak na to dowodów.

(„lud wysoki [wywyższony]”).

1. Wnuk Lewiego, syn Kehata (Wj 6:16, 18, 20; Lb 3:19; 26:58; 1Kn 6:18). Powiedziano o nim, że poślubił „siostrę swego ojca” Jochebed, co wówczas było dopuszczalne, ale później zostało zabronione w Prawie Mojżeszowym (Kpł 18:12). Jednakże z niektórych przekładów wynika, iż była ona jego kuzynką (zob. JOCHEBED). Dziećmi Amrama byli: Aaron, Miriam i Mojżesz (Wj 6:20; Lb 26:59; 1Kn 6:2, 3; 23:12, 13).

2. Jeden z „synów Baniego”, którzy razem z innymi repatriantami w r. 468 p.n.e. odpowiedzieli na apel o odprawienie cudzoziemskich żon (Ezd 10:34, 44).

(„[od; należący do] Amrama”).

Potomkowie Amrama, który był synem Kehata i wnukiem Lewiego. Tworzyli jedną z rodzin Kehatytów. Podczas wędrówki Izraelitów po pustkowiu obozowali na pd. od przybytku razem z pozostałymi rodzinami synów Kehata. Przydział służby Kehatytów obejmował troszczenie się o Arkę, stół, świecznik, ołtarze i sprzęty oraz o kotarę oddzielającą Miejsce Święte od Najświętszego (Lb 3:27-31; 1Kn 26:23).

Syn Cibeona i ojciec Oholibamy, żony Ezawa (Rdz 36:2, 14, 18, 20, 24, 25; 1Kn 1:34, 40, 41). W hebrajskim tekście Rodzaju 36:2 wspomniano o „Oholibamie, córce Any, córki Cibeona”. W syryjskiej Peszitcie, Pięcioksięgu samarytańskim i greckiej Septuagincie Anę nazwano jednak „synem Cibeona”, zgodnie z Rodzaju 36:24. Niektóre współczesne przekłady zarówno w wersecie 2, jak i 14 też mówią o synu Cibeona (por. Bw). Jednakże hebrajski odpowiednik słowa „córka” może również oznaczać wnuczkę i odnosić się do Oholibamy, a nie do Any. Dlatego w Przekładzie Nowego Świata werset z Rodzaju 36:2 mówi o „Oholibamie, córce Any, wnuczce Cibeona Chiwwity”.

Niektórzy uważają, że imię Ana odnosi się do dwóch różnych osób, gdyż w wersecie 2 nazwano go „Chiwwitą”, natomiast w wersetach 20 i 29 utożsamiono go z „Chorytą”. Jeśli jednak określenie „Choryta” oznacza po prostu „mieszkańca jaskini”, może ono wskazywać na zwyczaje potomków Seira, a nie na ich przynależność plemienną. Wydaje się, że użyte w wersecie 20 słowo „synowie” ma bardziej ogólny sens i odnosi się do potomków. W dziele Cyclopædia (red. J. M’Clintock, J. Strong, 1882, t. I, s. 212) powiedziano: „Rodowody te podano nie tyle po to, by pokazać dokładne pochodzenie potomków Seira, ile raczej po to, żeby wymienić tych jego potomków, którzy jako głowy plemion mieli jakiś związek z Edomitami. Wydaje się więc, że Ana, od którego pochodziła żona Ezawa, był głową osobnego plemienia równego pozycją plemieniu jego ojca”.

(„winogrono”).

Miasto w pd. części Wyżyny Judzkiej, z którego Jozue usunął olbrzymich Anakitów (Joz 11:21; 15:48, 50). Utożsamiane jest z Chirbat ʽAnab as-Saghira, leżącym 1,5 km na zach. od miejscowości Dahirija, mniej więcej w połowie drogi z Hebronu do Beer-Szeby. Pierwotnie