nieco na pd. zach. od współczesnego Bajt Dadżan (Bet Dagan) i ok. 10 km na pd. wsch. od Tel Awiwu-Jaffy. Warto przy tym zaznaczyć, że w dalszych wersetach wymieniono inne miasta z Równiny Filistyńskiej (Joz 15:45-47). Wobec tego Bet-Dagon byłoby miastem-enklawą na terytorium Dana, tak samo jak prawdopodobnie Gedera (Joz 15:36).

2. Miasto na terytorium Aszera, przypuszczalnie w jego wsch. części, w pobliżu granicy z Zebulonem (Joz 19:24, 27). Jego lokalizacja nie jest bliżej znana.

(„dom Diblataim”).

Miasto w Moabie (Jer 48:22) o nieznanej lokalizacji. Może jednak chodzić o Almon-Diblataim wymienione w Liczb 33:46. Miejscowość Bēt-Diblaton wymieniono na steli Meszy wśród miast zbudowanych lub odbudowanych przez tego króla moabskiego.

Miejscowość, zapewne w Judzie, wymieniona jedynie w proroctwie Micheasza, gdzie przepowiedziano nieszczęście nadchodzące na niewierną Samarię i Jerozolimę (Mi 1:11). We fragmencie tym Micheasz kilkakrotnie posługuje się grą słów, używając nazw kilku miast: „W domu Afry [co prawdopodobnie znaczy: „proch”] tarzajcie się w prochu. Przechodź, mieszkanko Szafiru [co znaczy: „wytworny; wypolerowany; przyjemny”], w haniebnej nagości. Mieszkanka Caananu nie wyruszyła. Zawodzenie Bet-Ecelu [co znaczy: „dom w pobliżu (obok)”] odbierze wam to, na czym stoi. Bo mieszkanka Marotu [od rdzenia oznaczającego: „być gorzkim”] oczekiwała dobra, lecz coś złego zstąpiło od Jehowy do bramy Jerozolimy” (Mi 1:10-12). Ostrzeżenie proroka skierowane do tych, na których ma spaść nieszczęście, zapowiada więc, że zawodzenie dotrze aż do Jerozolimy.

Przypuszcza się, że Bet-Ecel leżał w miejscu dzisiejszego Dajr al-ʽAsal, jakieś 16 km na zach. pd. zach. od Hebronu.

(„dom Edenu”).

Miasto lub terytorium w Syrii wspomniane w proroctwie o Damaszku z Amosa 1:5. Na ogół uważa się, że chodzi o kraj Bit-Adini występujący w inskrypcjach asyryjskich, a położony między rzekami Eufrat i Balich. Jeśli istotnie tak było, to „Damaszek” z tego proroctwa musiałby wyobrażać ogół królestw aramejskich (syryjskich), gdyż Bit-Adini leżało jakieś 480 km na pn. od Damaszku. W Izajasza 7:8 rzeczywiście nazwano Damaszek „głową Syrii”.

Proroctwo Amosa (spisane przypuszczalnie ok. 804 r. p.n.e.), według którego „lud Syrii będzie musiał pójść na wygnanie do Kir”, najprawdopodobniej spełniło się za czasów władcy asyryjskiego Tiglat-Pilesera III i króla Achaza (761-746 p.n.e.) (2Kl 16:9).

„Synowie Edenu” wspomniani w 2 Królów 19:12 oraz Izajasza 37:12 mogą oznaczać ludność Bet-Eden (być może chodzi o „Eden” z Ezechiela 27:23; zob. EDEN 2).

(„dom Boży”).

1. Ważne miasto izraelskie, wzmiankowane w Biblii częściej niż którekolwiek inne z wyjątkiem Jerozolimy. Utożsamia się je z ruinami niedaleko dzisiejszej wioski Bajtin, ok. 17 km na pn. od Jerozolimy. Betel leżało na skalistym grzbiecie w najbardziej wysuniętej na pd. części górzystego regionu Efraima, na wysokości ok. 900 m n.p.m. Okolica ta jest raczej jałowa — kamienisty płaskowyż z rzadka pokrywa roślinność. Ale istniejące tam źródła poświadczają, że to starożytne miasto było dobrze zaopatrzone w wodę.

O znaczeniu Betel w dużej mierzej decydowało jego strategicznie położenie. Miasto leżało w centralnym pasmie górskim, przy ważnej drodze wiodącej z pn. na pd. wzdłuż działu wodnego; z Szechem biegła ona na pd. przez Betel, Jerozolimę, Betlejem, Hebron i dalej aż do Beer-Szeby (por. Sdz 21:19). Inna droga łączyła Betel z Joppą na wybrzeżu Morza Śródziemnego na zachód i z Jerychem w pobliżu Jordanu na wschód. Betel było więc usytuowane na skrzyżowaniu dróg, podobnie jak Samaria, Jerozolima, Hebron czy Beer-Szeba. Poza tym dowody wskazują, że okolica między Jerozolimą a Betel była gęsto zaludniona i istniało tam więcej miast niż w innych częściach Palestyny.

Wykopaliska archeologiczne prowadzone w Bajtin poświadczają, że miejsce to było zamieszkane od bardzo dawna; jak się przypuszcza, pierwsza osada pojawiła się tam ok. XXI w. p.n.e. Znaleziono też ślady poważnych zniszczeń i pożaru; w niektórych miejscach warstwa gruzu i popiołu ma 1,5 m grubości. Uważa się, że mogą one pochodzić z czasów izraelskiego podboju Kanaanu.

Gdy Abraham przybył do Kanaanu, zatrzymał się w Szechem, a potem przeniósł się na pd. „w górzysty region na wschód od Betel i rozbił swój namiot, mając Betel od zachodu i Aj od wschodu” (Rdz 12:8). Następnie z powodu klęski głodu w Kanaanie spędził jakiś czas w Egipcie, po czym razem ze swym bratankiem Lotem ponownie osiedlił się na wsch. od Betel. Ponieważ za każdym razem rozbijał namiot na wsch. od Betel, niektórzy uważają, że obozował w Burdżi Bajtin, położonym niedaleko na pd. wsch. od Bajtin i uznawanym za „jeden z najlepszych punktów widokowych Palestyny” (Encyclopædia Biblica, red. T. K. Cheyne, Londyn 1899, t. I, szp. 552). Być może to właśnie w tym miejscu Abraham poprosił Lota, by odłączył się od niego i wybrał, w jakim kierunku pójdzie, a Lot „podniósł oczy i ujrzał cały Okręg Jordanu”, i postanowił tam zamieszkać (Rdz 13:8-11). Następnie Jehowa zachęcił Abrahama, by rozejrzał się dookoła, i zapewnił go, że da tę krainę jako dziedziczną posiadłość jemu i jego potomstwu (Rdz 13:14, 15).

Chociaż Mojżesz, spisując Księgę Rodzaju, wspomniał, że Abraham obozował w okolicach Betel, dalsza część relacji pokazuje, iż pierwotnie miasto to nosiło kananejską nazwę Luz (zob. LUZ 1). Gdy Jakub nocował w jego pobliżu w drodze z Beer-Szeby do Charanu, zobaczył we śnie drabinę sięgającą nieba i otrzymał od Boga potwierdzenie obietnicy danej Abrahamowi. Wtedy postawił tam słup i nadał temu miejscu nazwę Betel, a „poprzednio owo miasto nazywało się Luz” (Rdz 28:10-19). Jakieś 20 lat później Bóg przemówił do Jakuba w Charanie — przedstawił się jako Ten, który zwracał się do niego w Betel, i polecił mu wrócić do Kanaanu (Rdz 31:13).

Po tym, jak w Szechem została zhańbiona Dina, za co synowie Jakuba wywarli pomstę na mieszkańcach tego miasta, Bóg kazał Jakubowi wrócić do Betel. Patriarcha ten usunął przedmioty fałszywego kultu należące do jego domowników i sług, po czym pod ochroną Bożą dotarł do Betel, zbudował ołtarz i zmienił nazwę, jaką wcześniej nadał temu miejscu, na El-Betel, co znaczy „Bóg Betel”. Tam umarła i została pochowana Debora, mamka Rebeki, tam też Jehowa zmienił Jakubowi imię na Izrael i powtórzył mu obietnicę złożoną Abrahamowi (Rdz 35:1-16).

Setki lat później, gdy naród izraelski wkroczył do Kanaanu (1473 p.n.e.), nazwa Betel pojawia się ponownie w odniesieniu do miasta zwanego wcześniej Luz, a nie jako określenie miejsca, gdzie obozowali Abraham i Jakub. W relacji opisującej atak na Aj podano, że Kananejczycy z Betel próbowali przyjść z pomocą mieszkańcom tego sąsiedniego