by Jezus Chrystus posłużył się nim do spisania porywającej, dobitnej Księgi Objawienia, w której wielokrotnie zachęca swych naśladowców do zwyciężania świata, zapowiada obwieszczanie po całym świecie dobrej nowiny oraz ogłasza zatrważające wyroki Boże.

To prawda, że Jan częściej niż pozostali ewangeliści mówi o miłości. Nie dowodzi to jednak, iż był sentymentalny czy słaby. Przeciwnie, miłość jest przymiotem nacechowanym ogromną mocą. Na miłości opierało się całe Prawo i Prorocy (Mt 22:36-40). „Miłość nigdy nie zawodzi” (1Ko 13:8). „Jest doskonałą więzią jedności” (Kol 3:14). Miłość, o której pisze Jan, trzyma się zasad i potrafi pobudzić do udzielenia nagany, skorygowania i skarcenia, a także do okazania życzliwości i miłosierdzia.

Wszystkie informacje na temat Jana w trzech Ewangeliach synoptycznych i w jego własnych pismach ukazują go jako człowieka odznaczającego się niezłomną miłością i lojalnością wobec Jezusa Chrystusa i jego Ojca, Jehowy. Lojalność połączona z nienawiścią do zła przebija ze wzmianek o niskich pobudkach i przywarach widocznych w poczynaniach niektórych ludzi. Tylko Jan donosi, że to Judasz zaprotestował, gdy Maria namaściła stopy Jezusa kosztownym olejkiem, i że utyskiwał dlatego, iż opiekował się szkatułką na pieniądze i był złodziejem (Jn 12:4-6). Jan podkreśla, iż Nikodem przyszedł do Jezusa pod osłoną nocy (Jn 3:2). Odnotowuje słabość Józefa z Arymatei, który „był uczniem Jezusa, ale potajemnym, z bojaźni przed Żydami” (Jn 19:38). Jan nie potrafił przejść do porządku nad tym, że ktoś podaje się za ucznia jego Mistrza, a zarazem się tego wstydzi.

Kiedy Jan spisywał Ewangelię i swe listy, wydawał owoce ducha w znacznie większej mierze, niż gdy był młodym mężczyzną, od niedawna towarzyszącym Jezusowi. Z całą pewnością wyzbył się przywary, której przejawem była prośba o specjalną pozycję w Królestwie. A w jego pismach można dostrzec dojrzałość i znaleźć wiele wybornych rad, które pomagają naśladować tego wiernego, lojalnego i energicznego mężczyznę.

4. Jan Marek. Jeden z uczniów Jezusa, pisarz Dobrej Nowiny według Marka. Nazywany jest Markiem Ewangelistą. Marek to jego przydomek. W domu jego matki Marii, w Jerozolimie, zgromadzali się uczniowie (Dz 12:12). Razem z Barnabasem uczestniczył w pierwszej podróży misjonarskiej Pawła (Dz 12:25; 13:5), lecz w Perge w Pamfilii opuścił swych towarzyszy i wrócił do Jerozolimy (Dz 13:13). Z tego względu Paweł później nie chciał go zabrać w następną podróż, ale wziął go ze sobą Barnabas, który udał się w innym kierunku (Dz 15:36-41). Potem jednak Marek najwyraźniej dowiódł, że jest godnym zaufania i pilnym współpracownikiem, gdyż z więzienia w Rzymie Paweł napisał do Tymoteusza: „Weź Marka i przyprowadź go ze sobą, bo jest mi przydatny w usługiwaniu” (2Tm 4:11; zob. MAREK).

5. Jeden z przywódców żydowskich (prawdopodobnie krewny naczelnego kapłana Annasza), którzy wraz z Annaszem i Kajfaszem rozkazali pojmać i przyprowadzić przed nich apostołów Piotra i Jana. Chociaż Piotr, uzdrawiając kulawego, dokonał niewątpliwego cudu, zabronili obu apostołom głosić i obrzucili ich groźbami. Ponieważ jednak nie znaleźli podstawy do wymierzenia im kary, a na dodatek obawiali się ludu, puścili ich wolno (Dz 3:1-8; 4:5-22).

Sprawozdanie z ziemskiego życia i działalności Jezusa Chrystusa, ostatnie z napisanych czterech.

Pisarz. Chociaż w samej księdze pisarz nie został wymieniony, to niemal powszechnie się przyjmuje, iż był nim apostoł Jan. Od samego początku nikt tego nie podważał, oprócz niewielkiej grupy ludzi z II w., którzy uznawali nauki zawarte w tej Ewangelii za zbyt nowatorskie, ale swoich zarzutów co do autorstwa nie potrafili poprzeć żadnymi konkretnymi dowodami. Dopiero po pojawieniu się współczesnej krytyki naukowej ponownie podano w wątpliwość, czy pisarzem był Jan.

Za tym, iż księga ta rzeczywiście wyszła spod pióra apostoła Jana, syna Zebedeusza, przemawia takie mnóstwo zawartych w niej najrozmaitszych przesłanek, że wszelkie kontrargumenty okazują się zupełnie nieistotne. Co prawda niżej wyliczono tylko niektóre wnioski oparte na tych przesłankach, ale mając je w pamięci, uważny czytelnik dostrzeże w tej Ewangelii znacznie więcej podobnych dowodów. Oto kilka przykładów:

1) Pisarz tej księgi był z pewnością Żydem, na co wskazuje jego znajomość żydowskich poglądów (Jn 1:21; 6:14; 7:40; 12:34).

2) Był rdzennym mieszkańcem Palestyny, gdyż z jego relacji wynika, że świetnie znał te tereny. Pewne szczegóły, o których wspomina w związku z wymienianymi miejscami, sugerują, że musiał w nich bywać. Mówi np. o „Betanii za Jordanem” (Jn 1:28) i o ‚Betanii niedaleko Jerozolimy’ (11:18). Pisze, że tam, gdzie zawieszono Chrystusa na palu, był ogród, a w nim nowy grobowiec (19:41), że Jezus przemawiał „w skarbcu, gdy nauczał w świątyni” (8:20), oraz że „była pora zimowa i Jezus przechadzał się w świątyni w kolumnadzie Salomona” (10:22, 23).

3) Wypowiedzi samego pisarza oraz fakty przytaczane w relacji potwierdzają, iż musiał to być naoczny świadek. Podaje imiona osób, które coś powiedziały lub uczyniły (Jn 1:40; 6:5, 7; 12:21; 14:5, 8, 22; 18:10); precyzyjnie określa czas opisywanych wydarzeń (4:6, 52; 6:16; 13:30; 18:28; 19:14; 20:1; 21:4); używa dokładnych liczb, czyniąc to w sposób naturalny (1:35; 2:6; 4:18; 5:5; 6:9, 19; 19:23; 21:8, 11).

4) Pisarz był apostołem. Tylko apostoł mógł na własne oczy oglądać tyle wydarzeń związanych ze służbą Jezusa; również dogłębna znajomość myśli i uczuć Jezusa oraz przyczyn pewnych jego zachowań wskazuje, że pisarz należał do grona 12 najbliższych współpracowników, którzy przez cały czas towarzyszyli Jezusowi w służbie. Na przykład donosi, iż Jezus zadał Filipowi pewne pytanie, aby go wypróbować, „bo sam wiedział, co zamierza zrobić” (Jn 6:5, 6). Jezus wiedział też „sam w sobie, że jego uczniowie (...) szemrają” (6:61). Był świadomy „wszystkiego, co go czeka” (18:4). Pewnego razu „westchnął w duchu i się strapił” (11:33; por. 2:24; 4:1, 2; 6:15; 7:1; 13:21). Ponadto pisarz znał myśli i odczucia apostołów; niektóre były niestosowne i musiały zostać później skorygowane (2:21, 22; 11:13; 12:16; 13:28; 20:9; 21:4).

5) Poza tym pisarz przedstawia się jako „uczeń, którego Jezus miłował” (Jn 21:20, 24). Najwyraźniej należał do trzech najbardziej zaufanych apostołów, którzy byli u boku Jezusa w pewnych szczególnych sytuacjach, np. podczas przemienienia (Mk 9:2) i gdy przeżywał udrękę w ogrodzie Getsemani (Mt 26:36, 37). Spośród tych trzech trzeba wyłączyć Jakuba — nie mógł on być pisarzem tej Ewangelii, gdyż z rozkazu Heroda Agryppy I poniósł śmierć ok. 44 r., a żadne dowody nie potwierdzają tak wczesnego powstania tej relacji. Nie mogło również chodzić o Piotra, ponieważ został on wymieniony razem z „uczniem, którego Jezus miłował” (Jn 21:20, 21).

Autentyczność. Zbór wczesnochrześcijański uznawał Ewangelię według Jana za księgę kanoniczną. Zawierają ją niemal wszystkie starożytne katalogi, nie kwestionując jej autentyczności. Wyraźne ślady korzystania z niej można znaleźć w listach Ignacego z Antiochii (ok. 110 n.e.), a także w pismach Justyna Męczennika, żyjącego jedno pokolenie później. Ewangelia ta występuje we wszystkich najważniejszych kodeksach Chrześcijańskich Pism Greckich — synajskim, watykańskim, aleksandryjskim, Efrema, Bezy, waszyngtońskim i Koridethi — oraz we wszystkich starożytnych przekładach. Urywek rozdz. 18 znajduje się na papirusie Rylands 457 (P⁵²), pochodzącym z pierwszej połowy II w. Ponadto papirus Chester Beatty 1 (P⁴⁵) zawiera fragmenty rozdz. 10 i 11, a papirus Bodmer II (P⁶⁶), datowany na III w., znaczną część całej tej Ewangelii.

Kiedy i gdzie spisana. Jak się powszechnie przyjmuje, gdy Jan ok. 98 r. spisywał swą Ewangelię, powrócił już z wygnania na wyspie Patmos i przebywał w oddalonym mniej więcej o 100 km Efezie lub w jego okolicy. Rzymski cesarz Nerwa (96-98) pozwolił wrócić wielu zesłańcom skazanym na odosobnienie pod koniec panowania jego poprzednika, Domicjana. Jan mógł być jednym z nich. W objawieniu, które otrzymał na Patmos, polecono mu napisać m.in. do zboru w Efezie.

Jan dożył bardzo sędziwego wieku; kiedy spisywał Ewangelię, mógł mieć ok. 90 lub nawet 100 lat. Niewątpliwie znał trzy pozostałe sprawozdania z ziemskiego życia i służby Jezusa, a także Dzieje Apostolskie i listy napisane przez Pawła, Piotra, Jakuba i Judę. Miał okazję obserwować naukę chrześcijańską w pełni rozwiniętą oraz efekty, jakie przyniosło głoszenie jej wśród wszystkich narodów. Widział też początki działalności „człowieka bezprawia” (2Ts 2:3). Był świadkiem spełnienia się wielu proroctw Jezusa, zwłaszcza dotyczących zburzenia Jerozolimy i końca ówczesnego żydowskiego systemu rzeczy.

Cel Ewangelii według Jana. Jan, natchniony duchem świętym, zrelacjonował tylko wybrane wydarzenia; jak sam zaznacza, „oczywiście Jezus dokonał przed uczniami również wielu innych znaków, które nie są zapisane w tym zwoju”, oraz „jest też zresztą wiele innych rzeczy, których Jezus dokonał; a gdyby je spisano ze wszystkimi szczegółami, sądzę, że cały świat nie pomieściłby spisanych zwojów” (Jn 20:30; 21:25).

Mając to na uwadze, Jan tak wyjaśnia cel sporządzenia tego natchnionego doniesienia, w którym rzadko powtarza informacje z wcześniejszych sprawozdań: „Ale te zostały zapisane, abyście uwierzyli, że Jezus jest Chrystusem, Synem Bożym, i abyście dzięki wierze mieli życie za sprawą jego imienia” (Jn 20:31).

Jan podkreślał, że to, co spisał, jest prawdą i rzeczywiście się zdarzyło (Jn 1:14; 21:24). Jego Ewangelia stanowi cenne uzupełnienie kanonu biblijnego, gdyż jest wiarygodnym świadectwem ostatniego żyjącego apostoła Jezusa Chrystusa.

Szeroko udostępniona. Ewangelia według Jana to najbardziej rozpowszechniona księga biblijna. Niezależnie od tego, że wchodzi w skład kompletnych wydań Pisma Świętego, została wydana i rozprowadzona w tysiącach egzemplarzy jako odrębna publikacja.

Wartość. Zgodnie z Księgą Objawienia, w której Jezus Chrystus przedstawia się jako „początek stworzenia Bożego” (Obj 3:14), Jan nadmienia: „Ten był na początku u Boga” oraz: „Wszystko zaczęło istnieć przez niego” (Jn 1:1-3). W całym swoim sprawozdaniu ewangelicznym uwypukla bliskie stosunki łączące jednorodzonego Syna Bożego z Ojcem, przytacza też wiele wypowiedzi Jezusa ukazujących tę więź. W czasie lektury czytelnik wciąż ma świadomość zażyłości między Ojcem a Synem, podporządkowania Syna oraz faktu, że wielbił on Jehowę jako swego Boga (Jn 20:17). Dzięki takiej bliskości Syn mógł objawić Ojca jak nikt inny; przedstawił sprawy, których nawet się nie domyślali słudzy Boży z dawniejszych stuleci. Poza tym Jan podkreśla tkliwą miłość Ojca do Syna oraz do tych, którzy dzięki wierze w Syna również stają się synami Bożymi.

Ewangelia ta ukazuje, że właśnie przez Jezusa Chrystusa spływają na ludzkość Boże błogosławieństwa i że tylko za jego pośrednictwem można przystępować do Boga. Jezus jest scharakteryzowany jako ten, przez którego przychodzi niezasłużona życzliwość i prawda (Jn 1:17), a także jako „Baranek Boży” (1:29), „jednorodzony Syn Boży” (3:18), „oblubieniec” (3:29), „prawdziwy chleb z nieba” (6:32), „chleb Boży” (6:33), „chleb życia” (6:35), „chleb żywy” (6:51), „światło świata” (8:12), „Syn Człowieczy” (9:35), „drzwi” owczarni (10:9), „wspaniały pasterz” (10:11), „zmartwychwstanie i życie” (11:25), „droga i prawda, i życie” (14:6) oraz „prawdziwa winorośl” (15:1).

Jan uwypukla pozycję Jezusa Chrystusa jako Króla (Jn 1:49; 12:13; 18:33), jego władzę sędziowską (5:27) oraz otrzymaną od Ojca moc wskrzeszania umarłych (5:28, 29; 11:25). Wyjawia też rolę Chrystusa w zesłaniu ducha świętego, nazwanego „wspomożycielem”, który miał wszystko uczniom przypomnieć, a także pouczać ich i świadczyć o Jezusie (14:26; 15:26; 16:14,15). Z drugiej strony Jan nie pozwala czytelnikowi zapomnieć, że jest to duch Boży, czyli pochodzący od Boga i przez Niego udzielany. Jezus wyraźnie zaznaczył, że duch święty nie przyjdzie w zapowiedzianej roli, dopóki on sam nie wróci do Ojca, który jest od niego większy (14:28; 16:7). Wówczas uczniowie zdołają dokonywać nawet większych dzieł, gdyż Chrystus będzie ponownie ze swym Ojcem i odpowie na prośby zanoszone w jego imieniu — a wszystko to w tym celu, by przysporzyć chwały Ojcu (14:12-14).

Jan podkreśla również, że Jezus Chrystus złożył ofiarę okupu za ludzkość (Jn 3:16; 15:13). Określenie „Syn Człowieczy” przypomina nam, że stawszy się ciałem, Jezus ściśle spokrewnił się z ludźmi i z tego względu — zgodnie z pierwowzorem ustalonym w Prawie — mógł zostać wykupicielem i mścicielem krwi (Kpł 25:25; Lb 35:19). Chrystus oświadczył naśladowcom, że władca tego świata nie ma w nim nic swego i że on sam zwyciężył świat, wskutek czego świat został osądzony, a jego władca będzie wyrzucony (Jn 12:31; 14:30). Jezus zachęca swych naśladowców, by za jego przykładem pokonywali świat, będąc niezłomnie lojalni wobec Boga (Jn 16:33). Harmonizuje to z ukazanym Janowi objawieniem, w którym Chrystus kilkakrotnie przypomina o potrzebie zwyciężania i obiecuje, że pozostający z nim w jedności znajdą się u jego boku w niebie, gdzie zostaną sowicie nagrodzeni (Obj 2:7, 11, 17, 26; 3:5, 12, 21).

Nieautentyczny fragment z Jana 7:53 do 8:11. Tych 12 wersetów niewątpliwie dodano do pierwotnego tekstu Ewangelii według Jana. Nie ma ich w kodeksach synajskim i watykańskim, choć pojawiają się już w pochodzącym z V w. Kodeksie Bezy i w późniejszych manuskryptach greckich. Pomija je większość starożytnych przekładów. Bezsprzecznie nie wchodzą one w skład Ewangelii według Jana. W pewnej grupie manuskryptów greckich fragment ten pojawia się przy końcu tej Ewangelii, a w innej po słowach z Łukasza 21:38, co tylko potwierdza wniosek, że nie jest to tekst autentyczny ani natchniony.

[Ramka na stronie 880]

GŁÓWNE MYŚLI EWANGELII WEDŁUG JANA

Sprawozdanie z życia Jezusa spisane przez apostoła Jana, uwypuklające myśl, że Jezus jest Chrystusem, Synem Bożym, dzięki któremu można uzyskać życie wieczne

Spisana ok. 98 r. n.e., przeszło 30 lat po ostatniej z pozostałych trzech Ewangelii i 65 lat po śmierci Jezusa

Słowo staje się ciałem; rozpoznany jako Baranek Boży, Syn Boży i Chrystus (1:1-51)

Słowo, który na początku był u Boga, pojawia się na ziemi, ale zostaje odrzucony przez własny lud; tym, którzy go przyjmują, daje prawo stać się dziećmi Bożymi

Jan Chrzciciel zaświadcza, że Jezus jest Synem Boga oraz Barankiem Bożym, który usuwa grzech świata

Andrzej i inni nabierają przekonania, że Jezus jest Chrystusem

Swymi cudami i działalnością kaznodziejską Jezus pokazuje, że jest Chrystusem, który otwiera drogę do życia wiecznego (2:1 do 6:71)

W Kanie zamienia wodę w wino

Mówi Nikodemowi, że Bóg zesłał swego jednorodzonego Syna, aby ci, co wierzą, mogli osiągnąć życie wieczne

Rozmawia z Samarytanką o duchowej wodzie dającej życie wieczne i oznajmia jej, że jest Chrystusem

Dokonuje cudownych uzdrowień; Żydzi się oburzają, gdy czyni to w sabat, i chcą go zabić

Oświadcza, że wierzący w niego otrzymają życie wieczne, i zapowiada zmartwychwstanie wszystkich spoczywających w grobowcach pamięci

Cudownie karmi ok. 5000 mężczyzn; oddala się, gdy tłum chce go obwołać królem; kiedy ludzie dalej za nim podążają, przedstawia się jako chleb, który zstąpił z nieba, i mówi im, że komu zależy na życiu wiecznym, ten musi jeść jego ciało i pić jego krew

Nasila się wrogość wobec Syna Bożego (7:1 do 12:50)

Jezus śmiało głosi na terenie świątyni, choć naczelni kapłani i faryzeusze starają się go pojmać

Oświadcza słuchaczom, że jest światłem świata i że prawda może ich wyzwolić, ale oni usiłują go ukamienować

W sabat uzdrawia człowieka niewidomego od urodzenia; faryzeuszy ogarnia wściekłość

Nazywa siebie „wspaniałym pasterzem”, wyjaśniając, że jego owce słuchają jego głosu; Żydzi ponownie próbują go ukamienować

Wskrzeszenie Łazarza przeraża żydowskich przywódców religijnych; postanawiają, że i Jezus, i Łazarz muszą umrzeć

Jezus wjeżdża do Jerozolimy; tłumy, w przeciwieństwie do faryzeuszy, witają go jako Króla

Podczas ostatniej Paschy Jezus udziela swym uczniom pożegnalnych rad (13:1 do 17:26)

Jezus myje apostołom nogi, aby nauczyć ich pokory, i daje „nowe przykazanie”, by się wzajemnie miłowali, tak jak on ich umiłował

Nazywa siebie drogą, prawdą i życiem; obiecuje, że po swym odejściu przyśle uczniom ducha świętego

Chcąc wydawać owoce, jego naśladowcy muszą pozostawać w jedności z nim jako prawdziwą winoroślą; będą jednak prześladowani

Jezus modli się za uczniów i oświadcza Ojcu, że dokończył zlecone mu dzieło, oznajmiając Jego imię

Jezus zostaje aresztowany, odrzucony przez naród żydowski i przybity do pala (18:1 do 19:42)

Jezus pojmany w Getsemani; prowadzony przed Annasza, Kajfasza oraz Piłata

Mówi Piłatowi: „Moje królestwo nie jest częścią tego świata”

Piłatowi nie udaje się uwolnić Jezusa; Syn Boży zostaje przybity do pala i umiera

Józef z Arymatei i Nikodem zajmują się pogrzebem

Przytaczając dowody zmartwychwstania Jezusa, Jan definitywnie poświadcza, iż był on Chrystusem (20:1 do 21:25)

Jezus ukazuje się Marii Magdalenie, a następnie pozostałym uczniom, łącznie z Tomaszem

W Galilei dokonuje ostatniego cudu, przyczyniając się do obfitego połowu ryb, i daje polecenie: „Karm moje owieczki”

Listy te należą do ostatnich ksiąg natchnionych Pism. Chociaż w ich treści nie pojawia się imię apostoła Jana, bibliści z reguły zgadzają się z tradycyjnym poglądem, że Ewangelia według Jana oraz trzy listy nazwane 1, 2 i 3 Jana wyszły spod pióra jednego pisarza. Między tymi listami a czwartą Ewangelią jest wiele podobieństw.

Autentyczność listów Jana jest dobrze potwierdzona. Treścią harmonizują z pozostałymi Pismami. Ich prawdziwość poświadcza wielu pisarzy wczesnochrześcijańskich. Polikarp najwyraźniej cytuje 1 Jana 4:3. Jak donosi Euzebiusz z Cezarei, pierwszy list poświadczył również Papiasz; uczynili to także Tertulian i Cyprian. Poza tym list ten znajduje się w syryjskiej Peszitcie. Dwa pozostałe listy najwidoczniej znał Klemens Aleksandryjski; według Euzebiusza nawiązywał też do nich Dionizy Aleksandryjski; Ireneusz najprawdopodobniej przytacza 2 Jana 10, 11. Ci ostatni pisarze potwierdzają także autentyczność pierwszego listu.

Wszystko przemawia za tym, że Jan napisał swe listy w Efezie ok. 98 r. n.e., mniej więcej w tym samym okresie, co sprawozdanie ewangeliczne. Pojawiające się często określenie „dziateczki” („dziecięta”) najwyraźniej wskazuje, iż był w podeszłym wieku.

Pierwszy list. List ten ma raczej formę rozprawy, gdyż nie zawiera ani pozdrowień, ani charakterystycznego zakończenia. W drugim rozdziale Jan zwraca się do ojców, dzieci i młodzieńców, nie pisał więc do konkretnej osoby. Najprawdopodobniej list ten był przeznaczony dla jakiegoś zboru (lub zborów), a w gruncie rzeczy dotyczy wszystkich, którzy są w jedności z Chrystusem (1Jn 2:13, 14).

Wszyscy apostołowie oprócz Jana już nie żyli. Minęło przeszło 30 lat od napisania ostatniego z wcześniejszych listów zaliczanych do Chrześcijańskich Pism Greckich. Czasy apostolskie dobiegały końca. Wiele lat wcześniej Paweł dał Tymoteuszowi