byli trzecią pod względem liczebności grupą etniczną. W swojej dzielnicy, Regio Judaeorum, mogli żyć według własnych praw i mieli swego namiestnika, zwanego alabarchą.

To właśnie w Aleksandrii powstała grecka Septuaginta, pierwsze tłumaczenie Pism Hebrajskich. Dokonali go Żydzi aleksandryjscy, którzy rozpoczęli prace najwyraźniej za panowania Ptolemeusza II Filadelfosa (285-246 p.n.e.).

W Biblii znajdujemy niewiele wzmianek o Aleksandrii. „Aleksandryjczycy”, czyli Żydzi z Aleksandrii, znajdowali się wśród tych, którzy toczyli spór ze Szczepanem przed jego rozprawą. Aleksandria była rodzinnym miastem wymownego Apollosa. Z niej też pochodziły dwa statki, którymi Paweł podróżował jako więzień do Rzymu. Niewątpliwie należały do licznej floty dużych statków aleksandryjskich, przewożących zboże do Puteoli w Italii. Przecinały one Morze Śródziemne, choć niekiedy płynęły wzdłuż brzegu, zawijając do portów Azji Mniejszej (Dz 6:9; 18:24; 27:6; 28:11).

1. Ostatni z dziewięciu wymienionych synów Bechera, urodzony w Egipcie jakiś czas po r. 1728 p.n.e. (Rdz 46:21, 26; 1Kn 7:8).

2. Syn Jehoaddy (inaczej Jary), potomek króla Saula. Dwaj jego bracia mieli na imię Azmawet i Zimri (1Kn 8:36; 9:42).

3. Miasto lewickie na terytorium plemienia Beniamina (zob. ALMON).

Pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu, trzykrotnie użyte w Księdze Objawienia jako tytuł. W Biblii gdańskiej dodatkowo pojawia się on w Objawieniu 1:11, ale nie występuje w tym miejscu w najstarszych greckich rękopisach, m.in. w kodeksach aleksandryjskim, synajskim i Efrema. Z tego względu w szeregu współczesnych przekładów został pominięty.

Zdaniem wielu biblistów określenie „Alfa i Omega” odnosi się zarówno do Boga, jak i do Chrystusa, ale uważniejsze przeanalizowanie jego użycia pokazuje, że chodzi tylko o Jehowę. Z pierwszego wersetu Księgi Objawienia wynika, że objawienie dał sam Bóg za pośrednictwem Jezusa Chrystusa, tak więc tym, który mówi (przez anielskiego posłańca), czasem jest Bóg, a czasem Chrystus Jezus (Obj 22:8). W Apokalipsie (Objawieniu) 1:8 (BWP) czytamy: „Ja jestem Alfa i Omega — mówi Pan Bóg [„Jehowa Bóg”, NŚ] — Ja jestem Tym, Który jest, Który był i Który przyjdzie. Ja jestem wszechmocnym”. Chociaż wcześniejszy werset wspomina o Chrystusie Jezusie, nie ulega wątpliwości, że w wersecie 8 tytuł „Alfa i Omega” określa „wszechmocnego” Boga. W opracowaniu Barnes’ Notes on the New Testament (1974) powiedziano na ten temat: „Nie wiadomo na pewno, czy w tym konkretnym miejscu pisarz miał na myśli Pana Jezusa (...) Nie jest też pozbawione sensu przypuszczenie, że pisarzowi chodziło tu o samego Boga”.

„Alfa i Omega” pojawia się ponownie w Objawieniu 21:6, a następny werset wyjawia, kto jest autorem całej wypowiedzi: „Każdy zwyciężający odziedziczy to wszystko i ja będę jego Bogiem, a on będzie moim synem”. Skoro Jezus nazywał swych współdziedziców w Królestwie „braćmi”, a nie „synami”, powyższe słowa musiał wypowiedzieć jego niebiański Ojciec, Jehowa Bóg (Mt 25:40; por. Heb 2:10-12).

Omawiany tytuł po raz ostatni występuje w Objawieniu 22:13: „Jam jest Alfa i Omega, pierwszy i ostatni, początek i koniec”. Ten rozdział Księgi Objawienia wyraźnie zawiera wypowiedzi kilku osób; z wersetów 8 i 9 wynika, że do Jana przemawia anioł, werset 16 odnotowuje słowa Jezusa, w pierwszej części wersetu 17 odzywają się „duch i oblubienica”, a pod koniec wersetu 20 — sam Jan. Dlatego słowa „Alfy i Omegi” z wersetów 12-15 słusznie można przypisać Osobie, do której już dwukrotnie odniesiono ten tytuł — Jehowie Bogu. Zwrot: „Oto przychodzę szybko” z wersetu 12 nie musi oznaczać, że wspomniany fragment dotyczy Jezusa, gdyż także Bóg przychodzi wykonać wyrok (por. Iz 26:21). W Malachiasza 3:1-6 powiedziano, że Jehowa przychodzi na sąd wspólnie ze swym „posłańcem przymierza”.

Tytuł „Alfa i Omega” kryje w sobie tę samą myśl, co określenia „pierwszy i ostatni” oraz „początek i koniec” — gdy odnoszą się do Jehowy. Przed Nim nie było ani po Nim nie będzie żadnego wszechmocnego Boga. Kiedy definitywnie rozstrzygnie kwestię swej boskości, raz na zawsze wykaże, iż jest jedynym wszechmocnym Bogiem (por. Iz 44:6).

1. Ojciec apostoła Mateusza zwanego też Lewim, poborcy podatkowego (Mt 9:9; Mk 2:14).

2. Ojciec Jakuba Mniejszego, dziewiątego na liście 12 apostołów (Mt 10:3; Mk 3:18; Łk 6:15; Dz 1:13). Wielu uczonych, opierając się na tradycji, utożsamia go z Klopasem (Jn 19:25), co by oznaczało, że był on mężem „drugiej Marii” (Mt 27:56; 28:1; Mk 15:40; 16:1; Łk 24:10). Różnicę w imionach można by wyjaśnić odmienną wymową ich rdzenia lub tym, że Alfeusz miał dwa imiona, co w tamtych czasach było dość częste.

(hebr. ʼalgummím [2Kn 2:8; 9:10, 11]; ʼalmuggím [1Kl 10:11, 12]).

Drewno, które Salomon zamówił u króla Tyru Chirama na belki do budowy świątyni. Wykonano z nich schody, podpory oraz harfy i inne instrumenty strunowe.

Nie da się jednoznacznie zidentyfikować drzewa algumowego. Według tradycyjnie wyznawanego poglądu chodziło o pewien gatunek sandalinu (Pterocarpus santalinus), występującego obecnie w Indiach i na Sri Lance. Niektórzy jednak wskazują na sandałowiec biały (Santalum album), być może dlatego, że według Józefa Flawiusza owo drewno było białe i lśniące (Dawne dzieje Izraela, VIII, VII, 1). Sandalin osiąga wysokość 7,5—9 m i ma twarde, czerwonawobrązowe drewno o wąskich słojach i wysokim połysku. Mogłoby się nadawać na instrumenty muzyczne wymienione w Biblii. Ma słodki zapach i jest bardzo odporne na owady.

Obecnie sandalin nie rośnie w Libanie. Ale Biblia nie podaje, czy drewno algumowe pochodziło stamtąd, czy nie. W każdym razie Chiram uznał później za stosowne sprowadzić je z Ofiru, do którego mogło dotrzeć z jeszcze innego miejsca, gdyż kraina ta stanowiła ośrodek handlu z Indiami, Egiptem i różnymi rejonami Afryki (1Kl 10:11, 22). Drewno dostarczone przez Chirama było rzadko spotykane i cenne, o czym świadczy wzmianka, że „takich belek drewna algumowego nie sprowadzono ani nie widziano po dziś dzień” (1Kl 10:12).

Przybliżona transkrypcja hebrajskiego zwrotu halelu-Jáh, który po raz pierwszy pojawia się w Psalmie 104:35. W Przekładzie Nowego Świata jest tłumaczony na „wysławiajcie Jah”. W Pismach Hebrajskich zwrot ten występuje 24 razy i z wyjątkiem Psalmu 135:3 wprowadza i (lub) kończy psalmy, w których się znajduje (zob. np. Ps 112:1; 115:18; 146:1, 10; 147:1, 20; 148:1, 14; 149:1, 9; 150:1, 6). Razem ze słowem „amen” zamyka czwarty zbiór psalmów (Ps 106:48), a zapisany po grecku występuje czterokrotnie w Objawieniu 19:1-6, gdzie jest mowa o radości, jaką wywoła zniszczenie Babilonu Wielkiego i rozpoczęcie królowania przez Jehowę (zob. JAH).

(„okazałe drzewo”).

Symeonita, potomek Szemajasza (1Kn 4:37).

(„okazałe drzewo płaczu”).

Okazałe drzewo stojące poniżej wzgórza, na którym wznosiło się miasto Betel. Swą nazwę wzięło stąd, że Jakub pogrzebał pod nim „Deborę, mamkę Rebeki” (Rdz 35:8; zob. WIELKIE DRZEWO, OKAZAŁE DRZEWO).

Pierwszy z 13 synów Joktana; żył w piątym pokoleniu po Semie; bratanek Pelega, który należał do linii rodowej prowadzącej do Mesjasza. Almodad został przodkiem jednego z 70 rodów istniejących po potopie; jego potomkowie osiedlili się na Półwyspie Arabskim (Rdz 10:26, 32; 1Kn 1:20). Według tradycji arabskiej był naczelnikiem plemienia Dżurham i ojcem żony Ismaela.

Miasto lewickie na terytorium Beniamina, przydzielone synom Aarona za czasów Jozuego i kapłana Eleazara (Joz 21:1, 18). W 1 Kronik 6:60 występuje jako Alemet. Utożsamiane jest z ruinami wioski Chirbat ʽAlmit (Chorbat ʽAlmit), leżącej ok. 6 km na pn. wsch. od Jerozolimy i ok. 2 km na wsch. pn. wsch. od innego miasta lewickiego — Anatot.

Miejsce, w którym Izraelici obozowali w 40 roku po wyjściu z Egiptu (1473 p.n.e.), leżące między Dibon-Gad a górami Abarim. Było to jedno z ostatnich obozowisk podczas tej wędrówki (Lb 33:46, 47). Lokalizacja nie jest pewna, ale niektórzy uczeni utożsamiają je z Chirbat Dulajlat asz-Szarkija, ok. 16 km na pn. pn. wsch. od Dibonu (Dibanu). Być może jest to inna nazwa miasta Bet-Diblataim (Jer 48:22).

(hebr. ʼahalím [lm.] i ʼahalòt [lm.]; gr. alòe).

Nazwa pewnego rodzaju drzew zawierających aromatyczną substancję wykorzystywaną w czasach biblijnych jako perfumy (Ps 45:8; Prz 7:17; PnP 4:14). Większość komentatorów uważa, że wspomniany w Biblii aloes to drzewo o nazwie Aquilaria agallocha, rosnące dziś głównie w Indiach i sąsiednich regionach. Jest ono duże i rozłożyste, czasem osiąga wysokość 30 m. Wnętrze