Świątynia Samarytan. Przypuszczalnie w IV w. p.n.e. na górze Garizim Samarytanie wznieśli świątynię, która miała konkurować ze świątynią jerozolimską. W r. 128 p.n.e. została zniszczona, a jak głosi tradycja, dokonał tego Jan Hyrkan (Dawne dzieje Izraela, XI, VIII, 2, 4; XIII, IX, 1; Wojna żydowska I, II, 6 [63]). W miejscu, gdzie podobno stała ta starożytna świątynia, Samarytanie do dziś obchodzą święta, np. Paschę. Samarytanka rozmawiająca z Jezusem najwyraźniej miała więc na myśli górę Garizim, gdy powiedziała: „Nasi praojcowie oddawali cześć na tej górze, wy zaś mówicie, że w Jerozolimie jest miejsce, gdzie się powinno oddawać cześć” (Jn 4:5, 19, 20).

Starożytne monety odnalezione w Nabulusie ukazują, że w pn.-wsch. części góry Garizim stała kiedyś świątynia Zeusa, do której, jak się uważa, prowadziło 1500 stopni. W V w. n.e. na szczycie góry wzniesiono kościół, a cesarz bizantyjski Justynian wybudował potem następny. Znajdujące się tam obecnie ruiny prawdopodobnie pochodzą właśnie z czasów Justyniana.

(„[od; należący do] Gerema”; „z kości”).

Przydomek Keili, wymienionego wśród potomków Judy (1Kn 4:19).

Wytwórca glinianych garnków, mis i innych naczyń. Hebrajskie słowo tłumaczone na „garncarz” (jocér) dosłownie znaczy „ten, który kształtuje” (Jer 18:4, przyp. w NW), natomiast jego grecki odpowiednik (keraméus) pochodzi od rdzenia oznaczającego „mieszać”, co być może nawiązuje do wstępnego mieszania gliny z wodą. Od najdawniejszych czasów garncarze formowali z gliny naczynia, po czym je wypalali, dzięki czemu stawały się twarde i nie rozmiękały pod wpływem wody. Garncarz mógł pracować sam, ale czasami miał pomocników, którymi zwykle byli uczniowie. W pewnym okresie w Izraelu istniała grupa garncarzy królewskich (1Kn 4:21-23).

Wyrób naczyń zaczynał się na ogół od przepłukania gliny i usunięcia z niej zanieczyszczeń, następnie pozostawiano ją, by przeschła, a potem wilgotną jeszcze glinę udeptywano, dzięki czemu stawała się miękka i plastyczna (Iz 41:25). Później urabiano ją rękami i kładziono na koło garncarskie.

Dawne koła garncarskie zazwyczaj były wykonane z kamienia (czasami z drewna) w formie płaskiej tarczy, osadzonej na pionowej osi i napędzanej ręcznie. Ciężka krawędź koła zapewniała mu stabilność i odpowiednią bezwładność. Później dołożono większe i cięższe dolne koło, umocowane na tej samej osi i również obracające się w płaszczyźnie poziomej, dzięki czemu garncarz mógł w pozycji siedzącej poruszać koła nogą.

Garncarz kładł bezkształtną bryłę gliny na kole, wprawiał je w ruch i formował rękami naczynie (Jer 18:3, 4). Następnie zazwyczaj podsuszał je na słońcu, a potem znowu brał na koło, gdzie za pomocą kamyków, muszelek lub jakichś narzędzi wygładzał je i polerował oraz ozdabiał jakimś wzorem. Mógł przy tym stosować różne metody, np. żeby uzyskać wzór pleciony, odciskał na wilgotnym naczyniu skręcony sznurek. Naczynia często zdobiono malowidłami. Inne glazurowano (Prz 26:23) i wypalano w pobliskim piecu garncarskim. Czasami w celach dekoracyjnych nakładano kolorową półpłynną masę ceramiczną, po czym ponownie wypalano naczynie w piecu.

Garncarze wyrabiali m.in. wielkie dzbany (Lam 4:2), lampy, piece, zabawki, np. lalki czy figurki zwierząt, jak również misy, kubki, butle i inne naczynia (Kpł 15:12; 2Sm 17:28; Jer 19:1; Łk 22:10). Do ich wyrobów należały też garnki i niektóre rodzaje patelni. Gliniane przedmioty nierzadko stemplowano, żeby pokazać, gdzie zostały wykonane. Wielu garncarzy wyciskało swój „znak firmowy” na uchwycie naczynia.

Czasami garncarz korzystał z formy, do której wciskał glinę, by nadać jej jakiś szczególny wzór. W późniejszych czasach w ten sposób niejednokrotnie wyrabiano lampy: formowano dwie części, które łączono ze sobą, gdy glina nieco przeschła i twardością przypominała skórę. Zdarzało się, że garncarz urabiał glinę w rękach bez koła garncarskiego, na ogół jednak go używał.

Archeolodzy prowadzący badania często znajdują fragmenty glinianych naczyń, niekiedy w dużych ilościach (zob. SKORUPA GLINIANA). Rodzaj odnalezionej ceramiki pozwala im ustalić, kto zamieszkiwał to miejsce i z jakiego okresu pochodzi dana warstwa. A na podstawie ilości takich fragmentów próbują nawet określić gęstość zaludnienia na badanym obszarze w dawnych czasach.

Okoliczność, iż garncarz ma pełną władzę nad gliną, niekiedy ilustruje zwierzchnictwo Jehowy nad jednostkami i całymi narodami (Iz 29:15, 16; 64:8). Dla Boga dom Izraela był „jak glina w ręku garncarza”, On sam zaś był Wielkim Garncarzem (Jer 18:1-10). Człowiek nie może się spierać z Bogiem, podobnie jak glina nie może mieć pretensji do tego, kto ją kształtuje (Iz 45:9). Naczynie gliniane można rozbić i Jehowa również może sprowadzić na jakiś lud spustoszenie i nieszczęście jako karę za popełnianie zła (Jer 19:1-11).

W związku z władzą nad narodami, jaką otrzyma od Boga mesjański Król, przepowiedziano: „Potłuczesz je berłem żelaznym, niczym naczynie garncarskie je roztrzaskasz” (Ps 2:9; por. Dn 2:44; Obj 2:26, 27; 12:5).

Z tej samej bryły gliny garncarz może uczynić jedno naczynie do użytku zaszczytnego, a inne do użytku niezaszczytnego, czyli do spraw zwyczajnych, pospolitych. Podobnie Jehowa dysponuje władzą, dzięki której może kształtować jednostki według swego upodobania. To, że toleruje niegodziwych, „naczynia srogiego gniewu przyszykowane na zagładę”, wychodzi na dobre „naczyniom miłosierdzia”, czyli członkom Izraela duchowego (Rz 9:14-26).

Zobacz GOTOWANIE, NACZYNIA KUCHENNE.

Hebrajskie słowo mezamméret, tłumaczone na „szczypce” (Bw), „nożyce” (BT) lub „gasidła” (NŚ), pochodzi od rdzenia zamár, oznaczającego „przycinać”. Dlatego niektórzy uważają, że chodzi o narzędzie podobne do nożyc, służące do przycinania knotów lamp. Jednak na pewno wiadomo tylko to, że narzędzia te były wykonane ze złota lub miedzi i że używano ich podczas służby pełnionej w świątyni (1Kl 7:50; 2Kl 12:13; 25:14; 2Kn 4:22; Jer 52:18).

(„winna tłocznia”).

Jedno z miast filistyńskich władców sojuszniczych (1Sm 6:17, 18). Ponieważ leżało na wsch. od Równiny Filistyńskiej, odgrywało znaczącą rolę podczas wojen izraelsko-filistyńskich. Z Gat pochodził Goliat oraz inni olbrzymi wojownicy, a gdy Izraelici wkroczyli przez Jordan do Ziemi Obiecanej, mieszkali w nim Anakici (Joz 11:22; 1Sm 17:4; 2Sm 21:15-22; 1Kn 20:4-8). Mieszkańców Gat nazywano Gittytami (Joz 13:3).

Podczas podboju Ziemi Obiecanej za dni Jozuego terytorium Filistynów nie zostało zajęte. Izraelici mieli tego dokonać później. Niemniej gdy Jehowa polecił Jozuemu przydzielić ziemię poszczególnym plemionom, region, w którym leżało Gat, przypadł potomkom Judy (Joz 13:2, 3; 15:1, 5, 12).

W bliżej nieokreślonym czasie potyczki z Gittytami toczyli Efraimici i Beniaminici, co wynika z pewnych wzmianek w rodowodach (1Kn 7:20, 21; 8:13).

Za życia Samuela do Gat przyniesiono odebraną Izraelitom Arkę Przymierza, co miało tragiczne skutki dla mieszkańców tego miasta (1Sm 5:8, 9). Wkrótce potem Izraelici podporządkowali sobie Filistynów i pewne utracone wcześniej miasta „wracały do Izraela, od Ekronu po Gat” (1Sm 7:14). W późniejszym okresie, gdy Dawid zabił Gittyjczyka Goliata, Izraelici ścigali Filistynów aż do Ekronu i Gat (1Sm 17:23, 48-53).

Po jakimś czasie Dawid musiał uciekać przed Saulem i szukał schronienia w Gat. Ale gdy słudzy Achisza, króla Gat, zaczęli mówić „Czyż to nie Dawid, król tej ziemi?”, przestraszył się i udał obłąkanego, by pozwolono mu odejść (1Sm 21:10-15). Do swoich przeżyć w Gat Dawid nawiązał w dwóch psalmach (Ps 34, nagł.; 56, nagł.). Natomiast kolejnym razem przybył do tego miasta nie sam, lecz z 600 wojownikami i ich rodzinami. Achisz zapewne chciał zyskać poparcie Dawida w walce z Saulem i dlatego pozwolił jemu oraz towarzyszącym mu ludziom schronić się w mieście Ciklag, z którego Dawid przeniósł się do Hebronu 16 miesięcy później, po śmierci Saula (1Sm 27:2 do 28:2; 29:1-11; 2Sm 1:1; 2:1-3). W pieśni żałobnej nad Saulem i Jonatanem Dawid nadmienił, iż wiadomość o śmierci Saula wzbudziłaby wielką radość wśród Filistynów z Gat i Aszkelonu (2Sm 1:20).

Za panowania Dawida Izraelici zajęli Gat i jego zależne miejscowości (1Kn 18:1). Niektórzy Gittyci lojalnie popierali Dawida — 600 z nich towarzyszyło mu, gdy musiał uciekać przed Absalomem (2Sm 15:18). Co ciekawe, relacja z czasów Salomona wspomina o Achiszu jako królu Gat (1Kl 2:39-41). Prawdopodobnie jednak był on księciem lennym, a nie suwerennym władcą (zob. WŁADCY SOJUSZNICZY). Następca Salomona, Rechoboam, odbudował i umocnił Gat (2Kn 11:5-8).

Jakiś czas po upływie 23 roku panowania judzkiego króla Jehoasza (876 p.n.e.) Gat zostało zdobyte przez syryjskiego króla Chazaela (2Kl 12:6, 17). Potem miasto niewątpliwie odzyskali Filistyni, gdyż podczas wojny z nimi zdobył je Uzzjasz (2Kn 26:3, 6). W proroctwie Amosa oraz Micheasza Gat występuje jako miasto cudzoziemskie (Am 6:2; Mi 1:10). Krótko po r. 740 p.n.e. asyryjski król Sargon chełpił się, iż zdobył Gat, i jest to ostatnia wzmianka historyczna o tym mieście; późniejsze fragmenty Biblii wymieniające miasta filistyńskie nie wspominają o Gat (Jer 25:17, 20; Sof 2:4; Za 9:5, 6).

Dokładne położenie Gat jest nieznane. Choć sugerowano kilka miejsc, odkrycia archeologiczne w większości z nich nie pasują do tego, co wiemy o Gat z opisów historycznych. Obecnie część uczonych opowiada się za Tall as-Safi (Tel Cafit), leżącym 18,5 km na wsch. pd. wsch. od Aszdodu. Yohanan Aharoni napisał: „Ponieważ w tym południowym regionie żaden inny tell nie spełnia warunków,