ośrodkami handlowymi, a ich statki były znane w całym ówczesnym świecie (por. Eze 27). Dlatego już w czasach Hioba słowo „Kananejczyk” było synonimem kupca (handlarza) i tak bywa tłumaczone (Hi 41:6; Sof 1:11; zob. też Eze 17:4, 12, gdzie „ziemią Kanaan” nazwano Babilon). A zatem Kanaan zajmował strategiczną pozycję w Żyznym Półksiężycu i był łakomym kąskiem dla wielkich mocarstw z Mezopotamii, Azji Mniejszej i Afryki, które chciały przejąć kontrolę nad przecinającymi go szlakami wykorzystywanymi przez wojska i kupców. Dlatego kiedy Bóg osiedlił w tym kraju swój wybrany lud, niewątpliwie zwróciło to uwagę narodów i miało pociągnąć za sobą dalekosiężne skutki. O Izraelitach można było powiedzieć, że pod względem geograficznym — a co ważniejsze, w sensie religijnym — mieszkają „w środku ziemi” (Eze 38:12).

Język. Mimo iż z Biblii wyraźnie wynika, że Kananejczycy byli Chamitami, większość dzieł encyklopedycznych nazywa ich ludem semickim. Taki pogląd opiera się na przesłankach przemawiających za tym, iż Kananejczycy posługiwali się językiem semickim. Na dowód najczęściej przytacza się liczne teksty z Ras Szamra (Ugarit), zapisane językiem (lub dialektem) semickim i datowane nawet na XIV w. p.n.e. Jednakże Ugarit najwyraźniej leżało poza granicami Kanaanu podanymi w Biblii. Anson F. Rainey napisał na łamach czasopisma The Biblical Archaeologist (1965, s. 105), że ze względów etnicznych, politycznych i prawdopodobnie lingwistycznych „nazywanie Ugarit miastem ‚kananejskim’ jest wielkim nieporozumieniem”. Podał też dalsze dowody na to, że „Ugarit i ziemia Kanaan były całkowicie odrębnymi jednostkami politycznymi”. Dlatego ugaryckie tabliczki nie mogą stanowić mocnej podstawy do ustalenia języka Kananejczyków.

Tymczasem z samego Kanaanu pochodzi wiele tabliczek znalezionych w Tall al-Amarna w Egipcie. Powstały w okresie poprzedzającym podbój Kanaanu przez Izraelitów i większość z nich zapisano pismem klinowym w semickim języku babilońskim. Jednakże w tamtym czasie był to język dyplomatyczny całego Bliskiego Wschodu i dlatego używano go nawet w korespondencji z dworem egipskim. Warto więc zwrócić uwagę na wypowiedź z dzieła The Interpreter’s Dictionary of the Bible (red. G. A. Buttrick, 1962, t. 1, s. 495): „W listach z Amarny można znaleźć potwierdzenie poglądu, że dosyć wcześnie w Palestynie i Syrii osiedliły się niesemickie grupy etniczne, ponieważ w wielu tych listach widać znaczący wpływ języków niesemickich” (kursywa nasza). Wciąż zatem nie ma pewności, jaki był pierwotny język pierwszych mieszkańców Kanaanu.

Prawdą jest jednak, że samo sprawozdanie biblijne zdaje się wskazywać, iż Abraham i jego potomkowie porozumiewali się z mieszkańcami Kanaanu bez korzystania z usług tłumacza. Poza tym choć w stosunku do niektórych miejsc używano nazw niesemickich, większość miast zdobywanych przez Izraelitów miała już nazwy semickie. Z drugiej strony królowie filistyńscy w czasach Abrahama i najwyraźniej także w czasach Dawida nosili typowo semickie imię (lub tytuł) „Abimelech” (Rdz 20:2; 21:32; Ps 34, nagł.), a jednak nikt nie twierdzi, że Filistyni byli Semitami. Wyglądałoby więc na to, że w ciągu kilku stuleci od pomieszania języków w Babel (Rdz 11:8, 9) plemiona kananejskie przeszły z pierwotnego języka chamickiego na język semicki. Mogło to być spowodowane bliskimi kontaktami z ludami syryjskimi mówiącymi językiem aramejskim, długą dominacją mieszkańców Mezopotamii lub jeszcze innymi przyczynami, których obecnie nie znamy. Taka zmiana nie byłaby niczym wyjątkowym, gdyż np. starożytni Persowie, wywodzący się z indoeuropejskiej (jafetyckiej) gałęzi rodziny ludzkiej, w pewnym okresie posługiwali się semickim językiem aramejskim i aramejskim pismem.

„Językiem Kanaanu” wspomnianym w Izajasza 19:18 był zapewne hebrajski, będący wtedy (VIII w. p.n.e.) głównym językiem używanym w tym kraju.

Zobacz NILU, KANAŁY; SADZAWKA KANAŁU.

(z aram.: „gorliwiec; zapaleniec”).

Przydomek odróżniający jednego apostoła Szymona od drugiego — Szymona Piotra (Mt 10:4; Mk 3:18). Określenie „Kananejczyk” przypuszczalnie wywodzi się z aramejskiego i jest odpowiednikiem greckiego zelotés, czyli „gorliwy wielbiciel; zwolennik” (Łk 6:15; Dz 1:13).

Królowa Etiopii, której skarbnik został chrześcijaninem (Dz 8:27). Uważa się, że określenie „kandake” nie jest imieniem, lecz tytułem, podobnie jak „faraon” bądź „cesarz”. Starożytni pisarze, tacy jak Strabon, Pliniusz Starszy czy Euzebiusz z Cezarei, używali tego tytułu w odniesieniu do królowych Etiopii. Pliniusz Starszy (ok. 23-79 n.e.) napisał: „Miasto [Meroe, stolica starożytnej Etiopii] składa się z niewielu budynków. Podobno panuje w nim kobieta zwana Kandake; imię to od lat dziedziczą kolejne królowe” (Historia naturalis, VI, XXXV, 186).