Zobacz BÓL.

(prawdopodobnie: „dół dymu”).

Jedno z miejsc, w których bywał Dawid, gdy ukrywał się przed Saulem (1Sm 30:30, 31). Zdaniem części uczonych jest ono tożsame z Aszanem (Joz 19:7), enklawą Symeonitów leżącą w pd. części terytorium Judy, niedaleko na pn. zach. od Beer-Szeby (zob. ASZAN).

Należący lub odnoszący się do Boga, podobny do Niego, niebiański.

W pewnych fragmentach Pism Hebrajskich pojawiają się obok siebie wyrazy ʼEl (lp. słowa „Bóg”) oraz ʼElohím (lm. słowa „Bóg” wskazująca na majestat). Na przykład w tekście hebrajskim Jozuego 22:22 i Psalmu 50:1 występuje wyrażenie: ʼEl ʼElohím Jehwáh. Niektóre przekłady (Ro, Sagrada Biblia [Ps 49:1]) podają transkrypcję pierwszych dwóch słów tego wyrażenia, inne tłumaczą je na „Bóg bogów” lub „Bóg nad bogami” (BT; por. Bp, Bw, BWP) albo nieco dokładniej na „Potężny, Bóg” (AS, Mo, RS) oraz „Boski, Bóg” (NŚ) (zob. BÓG).

W Chrześcijańskich Pismach Greckich można spotkać słowa, które pochodzą od wyrazu theòs („bóg”) i nawiązują do tego, co boskie. Owe słowa — theíos, theiòtes i theòtes — występują w Dziejach 17:29, Rzymian 1:20, Kolosan 2:9 i 2 Piotra 1:3, 4.

Dzieje 17:29 donoszą, jak Paweł podczas pobytu w Atenach wykazał nielogiczność twierdzenia, że „Istota Boska [to theíon, forma słowa theíos] jest podobna do złota albo srebra, albo kamienia”. Wielu tłumaczy używa tu terminu „Bóg”, „Bóstwo” lub „bóstwo” (Bg, BT, BWP, Bp, Bw), a przekład E. J. Goodspeeda mówi o „boskiej naturze”. Według dzieła The International Standard Bible Encyclopedia (red. G. Bromiley, 1979, t. 1, s. 913) sformułowanie to theíon „zostało utworzone od przymiotnika theíos, który znaczy ‚odnoszący się do Boga’, ‚boski’”. Słownik grecko-polski (red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1960, t. II, s. 446) tłumaczy to theíon na „bóstwo” lub „boskość”. A zatem wyrażenie to może określać osobę lub cechę. Dlatego przy doborze słów tłumacz musi się kierować kontekstem. Kontekst Dziejów 17:29 wyraźnie wskazuje, że chodzi o osobę Boga, toteż w Przekładzie Nowego Świata omawiane wyrażenie poprawnie oddano przez „Istota Boska” (por. Kow).

W Rzymian 1:20 apostoł Paweł nawiązuje do niezaprzeczalnych, widzialnych dowodów potwierdzających „niewidzialne przymioty” Boga, zwłaszcza „jego wiekuistą moc i Boskość [Theiòtes]”. W innych przekładach występuje słowo „bóstwo” (Bg, Bp, BT, Bw), które niejednemu kojarzy się z osobą. Ale według Słownika grecko-polskiego (t. II, s. 446) słowo theiòtes znaczy „boska natura, boskość”. Istnieje zatem podstawa, by ten grecki wyraz oddawać słowem oznaczającym naturę właściwą Bogu, a nie samą Jego osobę, co popiera też kontekst. Apostoł mówi tu o czymś, co widać w materialnych dziełach stwórczych. Choć na przykład nie wyjawiają one imienia Boga, stanowią dowód Jego „wiekuistej mocy”, potrzebnej do stworzenia i utrzymywania wszechświata. Ukazują też Jego „Boskość” — to, że Stwórca naprawdę jest Bogiem i że należy Mu się cześć.

Z kolei w Kolosan 2:9 apostoł Paweł napisał, że w Chrystusie „mieszka cieleśnie cała pełnia boskości [forma słowa theòtes]”. Również w tym wypadku niektóre przekłady mówią o „Bóstwie” lub „Bogu” (Bp, BT, BWP), co dla zwolenników nauki o Trójcy oznacza, że w Chrystusie osobiście przebywa Bóg. Tymczasem Słownik grecko-polski (t. II, s. 451) definiuje theòtes prawie identycznie jak theiòtes — „boskość, bóstwo, boska natura”. Syryjska Peszitta i łacińska Wulgata tłumaczą je na „boskość” (por. Bw). A więc i tu są mocne podstawy do oddania theòtes słowem oznaczającym cechę, a nie osobę.

Z kontekstu Kolosan 2:9 wyraźnie wynika, że posiadanie przez Jezusa „boskości”, czyli „boskiej natury”, nie czyni go tożsamym z Bogiem Wszechmocnym. W rozdziale 1 Paweł napisał: „Bóg uznał za dobre, żeby w nim zamieszkała cała pełnia” (Kol 1:19). W Chrystusie pozostaje więc cała pełnia, ponieważ tak „upodobało się Ojcu” (Bg), tak ‛zechciał Bóg’ (BWP). A zatem mieszkającą w nim pełnię „boskości” Chrystus zawdzięcza decyzji podjętej przez Ojca. O tym, że posiadanie takiej „pełni” nie czyni Chrystusa tą samą istotą co Wszechmocny Bóg, świadczy również dalsza wypowiedź Pawła, iż „Chrystus zasiada po prawicy Boga” (Kol 3:1).

Jeśli chodzi o bezpośredni kontekst Kolosan 2:9, to w wersecie 8 ostrzeżono chrześcijan, by nie dali się zwieść zwolennikom filozofii i tradycji ludzkiej. Powiedziano im też, że „w nim [Chrystusie] są starannie skryte wszelkie skarby mądrości i poznania”, i zachęcono ich, by dalej chodzili „w jedności z nim, będąc wkorzenieni i zbudowani w nim, i ustaleni w wierze” (Kol 2:3, 6, 7). Wersety 13-15 dodatkowo wyjaśniają, że zostali ożywieni dzięki wierze i uwolnieni od przymierza Prawa. A zatem Paweł wykazywał, iż chrześcijanie nie potrzebują Prawa (usuniętego za sprawą Chrystusa) ani ludzkiej filozofii czy tradycji. Wystarczy im cenna „pełnia”, którą mają w Chrystusie (Kol 2:10-12).

W ostatnim fragmencie, w 2 Piotra 1:3, 4, apostoł wykazuje, że dzięki otrzymanym „drogocennym i niezrównanym obietnicom” wierni pomazańcy stają się „współuczestnikami Boskiej natury, uniknąwszy skażenia, które jest na świecie wskutek pożądliwości”. W innych miejscach Pisma Świętego o chrześcijanach powiedziano, że mają „współudział” z Chrystusem w jego cierpieniach oraz że tak jak on umierają i są wskrzeszani do nieśmiertelnego życia jako stworzenia duchowe, by stać się jego współdziedzicami w niebiańskim Królestwie (Flp 3:10, 11; 1Ko 15:50-54; 1Pt 5:1; 2Pt 1:2-4; Obj 20:6). Wyraźnie zatem widać, że udział chrześcijan w „Boskiej naturze” polega na współuczestniczeniu z Chrystusem w jego chwale.

Zobacz BAŁWOCHWALSTWO, BOŻEK.

(hebr. pol).

Ten hebrajski wyraz odpowiada arabskiemu ful i najwyraźniej określa bób (Vicia faba), jednoroczną roślinę powszechnie uprawianą w Syrii i Palestynie. Nasiona bobu znajdowano w trumnach z egipskimi mumiami, co wskazuje, że był popularny w starożytnym Egipcie.

Roślina ta jest wytrzymała i ma proste łodygi, osiągające wysokość 1 m; podczas kwitnienia wydziela słodki zapach. Dojrzałe strąki są duże i grube i zawierają żółte, zielone, brunatne lub czarne nasiona. W Palestynie zasiewa się je po pierwszych jesiennych deszczach, zbiory zaś następują zwykle późną wiosną pod koniec żniwa jęczmiennego i pszenicznego. Bób przewiewa się bardzo podobnie do zboża. Zielone niedojrzałe strąki można gotować w całości jako warzywo, natomiast dojrzałe nasiona na ogół przyrządza się z oliwą i mięsem.

Kiedy Dawid z powodu buntu Absaloma opuścił Jerozolimę i przeprawił się ze swymi ludźmi przez Jordan, w Machanaim przywitała ich grupa osób, które ochoczo dostarczyły im różne sprzęty i artykuły żywnościowe, m.in. bób (2Sm 17:24-29). Ezechielowi polecono zmieszać bób, soczewicę i ziarna zbóż i zrobić z tego chleb, a potem spożywać go w odważonych porcjach; miało to obrazować klęskę głodu (Eze 4:9, 10).

Mianem boga można nazwać każdy przedmiot kultu, ponieważ osoba oddająca mu cześć uważa go za coś potężniejszego od siebie i otacza nabożnym szacunkiem. Niektórzy pozwalają nawet, żeby bogiem był dla nich brzuch (Rz 16:18; Flp 3:18, 19). Biblia mówi o wielu bogach (Ps 86:8; 1Ko 8:5, 6), ale zarazem wykazuje, że bogowie narodów są nic niewarci (Ps 96:5; zob. BOGOWIE I BOGINIE).

Określenia hebrajskie. Jednym z hebrajskich odpowiedników słowa „Bóg” jest wyraz ʼEl, który prawdopodobnie znaczy „potężny; silny” (Rdz 14:18). Może określać zarówno Jehowę, jak i innych bogów oraz ludzi. Poza tym często wchodzi w skład imion własnych, takich jak Elizeusz („Bóg jest wybawieniem”) i Michał („któż jest jak Bóg?”). W niektórych miejscach ʼEl występuje z przedimkiem (haʼÉl, dosł. „ten Bóg”) i odnosi się do Jehowy, odróżniając Go od innych bogów (Rdz 46:3; 2Sm 22:31; zob. Dodatek 1G w NW).

W Izajasza 9:6 Jezusa Chrystusa proroczo nazwano ʼEl Gibbòr, co znaczy „Potężny Bóg” (a nie ʼEl Szaddáj [„Bóg Wszechmocny”], które to wyrażenie odniesiono w Rodzaju 17:1 do Jehowy).

Liczba mnoga ʼelím jest używana do określania innych bogów, choćby w Wyjścia 15:11 („bogowie”). Może też wskazywać na majestat i dostojeństwo, np. w Psalmie 89:6: „Któż pośród synów Bożych [dosł. „synów Boga”, biwené ʼElím] może przypominać Jehowę?” Zarówno w tym, jak i w innych wersetach użyto liczby mnogiej w odniesieniu do jednej osoby, co znajduje potwierdzenie w fakcie, iż słowo ʼElím oddano w greckiej Septuagincie wyrazem Theòs w liczbie pojedynczej, a w łacińskiej Wulgacie odpowiednio przez Deus.

Hebrajskie określenie ʼelohím („bogowie”) najwyraźniej wywodzi się od rdzenia oznaczającego „być potężnym, silnym”. Jest to liczba mnoga wyrazu ʼelòah („bóg”). Niekiedy wskazuje ona na szereg bogów (Rdz 31:30, 32; 35:2), ale znacznie częściej służy do podkreślenia majestatu, godności czy dostojeństwa. W Piśmie Świętym ʼelohím może się odnosić do samego Jehowy, aniołów, bożków (pojedynczych lub wielu) oraz do ludzi.

Gdy chodzi o Jehowę, liczba mnoga ʼElohím służy do uwydatnienia majestatu, godności i dostojeństwa (Rdz 1:1). Aaron Ember napisał na ten temat: „Za tym, że język S[tarego] T[estamentu] całkowicie odrzuca myśl, jakoby (...) [ʼElohím] (w odniesieniu do Boga Izraela) określało więcej niż jedną osobę, przemawia przede wszystkim okoliczność, iż słowo to prawie zawsze łączy się z orzeczeniem czasownikowym w liczbie pojedynczej, a także jest określane przymiotnikiem w liczbie pojedynczej. (...) [ʼElohím] należy raczej rozumieć jako wzmocnioną liczbę mnogą wskazującą na wielkość i majestat, odpowiednik określenia Wielki Bóg” (The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 1905, t. XXI, s. 208).

Tytuł ʼElohím kieruje uwagę na potęgę Jehowy jako Stwórcy. Na przykład 35 razy występuje w sprawozdaniu o stwarzaniu, a czasownik opisujący, co On mówił lub robił, zawsze jest w liczbie pojedynczej (Rdz 1:1 do 2:4). Bóg dysponuje nieograniczoną potęgą.

W Psalmie 8:5 mianem ʼelohím określono aniołów, jak to wynika ze sposobu zacytowania tego fragmentu przez Pawła w Hebrajczyków 2:6-8. W Rodzaju 6:2, 4 oraz w Hioba 1:6 i 2:1 aniołowie zostali nazwani bené haʼElohím — „synowie Boży” (Bg), „synowie prawdziwego Boga” (NŚ). W dziele Lexicon in Veteris Testamenti Libros (L. Koehler i W. Baumgartner, Lejda 1958) wyjaśniono na s. 134: „(poszczególne) istoty boskie, bogowie”. A na s. 51 powiedziano: „(pojedynczy) bogowie” i powołano się na Rodzaju 6:2 oraz na Hioba 1:6; 2:1 i 38:7. Dlatego w Psalmie 8:5 słowo ʼelohím oddano przez „aniołowie” (LXX), „podobni do Boga” (NŚ).

Wyraz ʼelohím odnoszony jest również do bożków. Czasami ta forma pluralna oznacza po prostu „bogów” (Wj 12:12; 20:23). W innych wypadkach podkreśla dostojeństwo i odnosi się tylko do jednego boga (lub jednej bogini). Jednakże owe bóstwa nie wchodziły w skład żadnej trójcy (1Sm 5:7b [Dagon]; 1Kl 11:5 [bogini Asztarte]; Dn 1:2b [Marduk]).

W Psalmie 82:1, 6 słowo ʼelohím określa ludzi, mianowicie sędziów w Izraelu. Jezus zacytował z tego psalmu w Jana 10:34, 35. Sędziowie ci byli „bogami”, gdyż działali w charakterze przedstawicieli i rzeczników Jehowy. Podobnie o Mojżeszu powiedziano, że miał służyć za „Boga” Aaronowi i faraonowi (Wj 4:16, przypis w NW; 7:1).

W wielu miejscach Biblii wyraz ʼElohím jest poprzedzony przedimkiem ha (Rdz 5:22). Biblista F. Zorell tak się wypowiada na temat użycia tytułu haʼElohím: „Słowem tym określano w Piśmie Świętym zwłaszcza jedynego prawdziwego Boga, Jahwe; (...) ‚Jahwe jest [jedynym prawdziwym] Bogiem’ (Pwt 4:35; 4:39; Joz 22:34; 2Sm 7:28; 1Kl 8:60 itd.)” (Lexicon Hebraicum Veteris Testamenti, Rzym 1984, s. 54; wstawka autora).

Określenie greckie. Najczęstszym greckim odpowiednikiem słów ʼEl oraz ʼElohím jest w Septuagincie wyraz theòs, tłumaczony na „Bóg” lub „bóg”. Występuje on również w Chrześcijańskich Pismach Greckich.

Prawdziwy Bóg Jehowa. Prawdziwy Bóg nie jest bezimienny. Ma na imię Jehowa (Pwt 6:4; Ps 83:18). Zasługuje na miano Boga jako Stwórca wszechrzeczy (Rdz 1:1; Obj 4:11). Prawdziwy Bóg rzeczywiście istnieje (Jn 7:28) i jest osobą (Dz 3:19; Heb 9:24), a nie martwym prawem natury działającym bez prawodawcy albo ślepą siłą powołującą coś do istnienia za sprawą szeregu przypadków. W The Encyclopedia Americana (1956, t. XII, s. 743) pod hasłem „Bóg” napisano: „U chrześcijan, muzułmanów i żydów Istota Najwyższa, Praprzyczyna, a w pojęciu ogólnym, uznawanym obecnie w cywilizowanym świecie, istota duchowa, samoistna, wieczna, całkowicie wolna i wszechmocna, różniąca się od materii, którą stworzyła w różnych postaciach i którą podtrzymuje i kontroluje. Chyba nie było okresu w dziejach, w którym człowiek nie wierzyłby w nadprzyrodzonego twórcę i władcę wszechświata”.

Dowody na istnienie „Boga żywego”. Istnienia Boga dowodzi porządek, potęga i różnorodność widoczne w dziełach stwórczych — wielkich i małych — oraz to, jak w ciągu dziejów postępował On ze swym ludem. Zaglądając do „księgi Bożych dzieł stwórczych”, uczeni bardzo dużo się dowiadują. A jakakolwiek książka może być pouczająca tylko wtedy, gdy została przemyślana i opracowana przez inteligentnego autora.

W przeciwieństwie do martwych bogów narodów Jehowa jest „Bogiem żywym” (Jer 10:10; 2Ko 6:16). Wszędzie widać świadectwo Jego poczynań i wielkości. „Niebiosa oznajmiają chwałę Boga, a o dziele jego rąk opowiada przestworze” (Ps 19:1). Ludzie nie mają żadnych podstaw do zaprzeczania Jego istnieniu, ponieważ „to, co można wiedzieć o Bogu, jest wśród nich jawne, gdyż Bóg im to ujawnił. Albowiem jego niewidzialne przymioty — jego wiekuista moc i Boskość — są wyraźnie widoczne już od stworzenia świata, gdyż dostrzega się je dzięki temu, co zostało uczynione, tak iż oni są bez wymówki” (Rz 1:18-20).

Jak mówi Biblia, Jehowa żyje od czasu niezmierzonego po czas niezmierzony, na wieki (Ps 90:2, 4; Obj 10:6), i jest Królem Wieczności, niezniszczalnym, niewidzialnym, jedynym prawdziwym Bogiem (1Tm 1:17). Przed Nim nie było żadnego innego boga (Iz 43:10, 11).

Nieskończony, ale przystępny. Prawdziwy Bóg jest nieskończony, człowiek nie potrafi objąć Go swym umysłem. Stworzenie nie ma żadnych szans równać się ze swym Stwórcą ani zrozumieć wszystkich Jego myśli (Rz 11:33-36). Z drugiej strony On pozwala się znaleźć i do siebie zbliżyć, a także zapewnia swym czcicielom wszystko, czego potrzebują do szczęścia i pomyślności (Ps 145:16; Dz 17:26, 27). Zawsze jest u szczytu swych możliwości i szczerze pragnie dawać swym stworzeniom dobre dary: „Każdy dobry dar i każdy doskonały podarunek pochodzi z góry, bo zstępuje od Ojca świateł niebiańskich, a u niego nie ma zmienności obracania się cienia” (Jak 1:17).