wypędziły z miasta głównych agitatorów”. Oskarżenia te oczywiście mogły być nieuzasadnione lub przesadzone i wynikać ze względów politycznych bądź z uprzedzeń etnicznych czy religijnych. Z drugiej strony sam Jezus powiedział o obłudnych uczonych w piśmie i faryzeuszach: „Przemierzacie (...) morze i suchy ląd, aby uczynić jednego prozelitę, a gdy się nim stanie, sprawiacie, że podlega Gehennie dwakroć bardziej niż wy sami” (Mt 23:15).

Nawracanie siłą. Nie wszyscy prozelici przyjęli religię żydowską dobrowolnie. Jak wspomina Flawiusz, gdy Jan Hyrkan I podbił Idumejczyków (ok. 125 p.n.e.), oświadczył, że pozwoli im nadal mieszkać w tym kraju, jeśli poddadzą się obrzezaniu; w gruncie rzeczy więc zmusił ich do zostania prozelitami (Dawne dzieje Izraela, XIII, IX, 1). Syn Jana Hyrkana Arystobul wymógł to na Iturejczykach (XIII, XI, 3). Później Żydzi pod wodzą Aleksandra Janneusza zburzyli Pellę, ponieważ jej mieszkańcy nie chcieli przejść na judaizm (XIII, XV, 4). Takie działania z pewnością były podyktowane względami politycznymi, a nie misjonarską gorliwością.

Prozelici zostają chrześcijanami. Jak wynika z Chrześcijańskich Pism Greckich, niektórzy prozelici szczerze wielbili Jehowę. W tłumie ludzi pochodzących z wielu krajów, którzy w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. słuchali przemówienia Piotra i zostali chrześcijanami, byli „zarówno Żydzi, jak i prozelici” (Dz 2:10). Owi prozelici przybyli z daleka do Jerozolimy, bo tak nakazywało prawo Jehowy. Podobnie etiopski eunuch (ochrzczony potem przez Filipa) udał się do Jerozolimy, aby oddawać cześć Bogu, i w drodze powrotnej czytał Słowo Boże (Dz 8:27-38). Zapewne nazwano go eunuchem w tym sensie, że był dworzaninem, gdyż kastraci nie mogli zostać prozelitami (Pwt 23:1; zob. ETIOPIA, ETIOPCZYCY). „Nikolaus, prozelita z Antiochii”, którego na początku istnienia zboru chrześcijańskiego wyznaczono do szczególnych zadań związanych z rozdzielaniem żywności, był ‛pełen ducha i mądrości’ (Dz 6:2-6).

Gdy dobra nowina zaczęła się rozprzestrzeniać wśród pogan. Do 36 r. n.e. chrześcijańskie orędzie głoszono jedynie Żydom, poganom, którzy zostali prozelitami, oraz Samarytanom. O italskim setniku Korneliuszu napisano, że był „człowiekiem pobożnym, który (...) bał się Boga i dawał ludowi wiele darów miłosierdzia oraz ciągle zanosił błagania do Boga”. Nie był jednak prozelitą, lecz nieobrzezanym poganinem (Dz 10:1, 2; por. Łk 7:2-10). Odkąd do zboru zaczęto przyjmować pogan, chrześcijańska działalność misjonarska nabrała rozmachu. Niemniej Paweł w miastach, do których docierał, często głosił najpierw Żydom i prozelitom. Bardzo kochał swych żydowskich braci i pragnął, by zostali wybawieni (Rz 9:3; 10:1). Co więcej, jego postępowanie było logiczne, bo Żydzi i prozelici znali już Jehowę oraz Jego prawa i wyczekiwali Mesjasza. Dzięki temu ci z nich, którzy mieli szczere serca, bez trudu rozpoznawali go w Jezusie Chrystusie. Mogli stanowić trzon zboru i pouczać pogan, którzy nic nie wiedzieli o Jehowie ani o Jego Słowie.

(„staruszka”), PRYSCYLLA („mała staruszka”).

Krótszą formą tego imienia posługiwał się w swych listach Paweł, a dłuższą Łukasz. Takie różnice były powszechne wśród imion rzymskich.

Pryscylla była żoną Akwilasa i zawsze jest wymieniana razem z nim. Oboje spełniali szlachetne uczynki oraz okazywali chrześcijańską gościnność nie tylko poszczególnym osobom, ale też całemu zborowi, gdyż w ich domu w Rzymie i w Efezie odbywały się zebrania.

Gdy ok. 50 r. n.e. wszedł w życie dekret cesarza Klaudiusza, Pryscylla i Akwilas opuścili Rzym i przybyli do Koryntu. Wkrótce potem przyłączył się do nich Paweł i zaczęli wspólnie wyrabiać namioty (Dz 18:2, 3). Następnie udali się z nim do Efezu i podczas pobytu w tym mieście mieli okazję ‛dokładniej objaśnić drogę Bożą’ znakomitemu mówcy Apollosowi (Dz 18:18, 19, 24-28; 1Ko 16:19). Na jakiś czas wrócili do Rzymu (Rz 16:3-5), ale później znów zamieszkali w Efezie (1Tm 1:3; 2Tm 4:19). W którymś momencie znajomości z Pawłem, trwającej mniej więcej od r. 50 do śmierci apostoła ok. 15 lat później, ‛nadstawili własnego karku za jego duszę’ (Rz 16:3, 4; zob. AKWILAS).

Zobacz ŚWIĘTO PRZAŚNIKÓW.

Darowanie winy; puszczenie w niepamięć urazy i zrezygnowanie z zadośćuczynienia.

Hebrajskie słowo nasáʼ, tłumaczone czasem na „przebaczyć; odpuścić”, bywa oddawane w Biblii także przez „podnieść; unieść” (Wj 6:8; 2Kl 2:16), „wziąć; zabrać” (Rdz 27:3; Lb 16:15). Jednakże jego podstawowe znaczenie to „nieść; ponieść” (Rdz 47:30; 1Kl 2:26; Eze 44:12, 13). To podstawowe znaczenie pobrzmiewa również w wersetach, gdzie nasáʼ słusznie przetłumaczono na „przebaczyć; odpuścić”. W Piśmie Świętym powiedziano, że kozioł dla Azazela „zaniesie na sobie” przewinienia Izraelitów i że Mesjasz ‛poniesie’ grzech wielu ludzi (Kpł 16:8, 10, 22; Iz 53:12). Takie ‛zaniesienie’ czy ‛poniesienie’ występków ludzi umożliwiło im dostąpienie przebaczenia (zob. AZAZEL).

Wyraz nasáʼ może oznaczać odpuszczenie win zarówno przez Boga, jak i przez człowieka (Rdz 18:24, 26; 50:17). Natomiast inne słowo hebrajskie — salách — odnosi się wyłącznie do przebaczenia występków przez Boga, który w odpowiedzi na żarliwą modlitwę grzesznika (lub kogoś, kto się za nim wstawia) przywraca go do swoich łask (Lb 14:19, 20; 1Kl 8:30).

Tam, gdzie w Pismach Hebrajskich wyraz nasáʼ ma znaczenie „przebaczyć; odpuścić”, w Septuagincie pojawia się czasami greckie słowo afíemi. Jego podstawowe znaczenie to „pozwolić odejść”. Ale może też oznaczać „uwolnić kogoś od winy”, „darować komuś coś”. I właśnie formy tego słowa użył w Rzymian 4:7 apostoł Paweł, gdy przytoczył Psalm 32:1 (31:1, LXX), gdzie wspomniano, że Jehowa ‛przebacza bunt’. Wyraz afíemi pojawia się również w innych miejscach Chrześcijańskich Pism Greckich i odnosi się do przebaczania grzechów przez Boga oraz ludzi, a także do umarzania długu (Mt 6:12, 14, 15; 18:32, 35).

Jedną z cech wyróżniających Jehowę Boga jest to, że chętnie przebacza ludziom, którzy o to zabiegają. Niemniej nie pozwala ujść bezkarnie temu, kto rozmyślnie Mu się sprzeciwia i łamie Jego prawe zasady (Wj 34:6, 7).

Prawo Boże nadane narodowi izraelskiemu stanowiło, że jeśli ktoś chciał uzyskać przebaczenie grzechów przeciw Bogu lub przeciw bliźniemu, musiał najpierw naprawić wyrządzone zło (stosownie do wymogów Prawa), a następnie — w większości wypadków — złożyć Jehowie krwawą ofiarę (Kpł 5:5 do 6:7). Dlatego Paweł napisał: „Według Prawa niemal wszystko zostaje oczyszczone krwią, a bez wylania krwi nie następuje przebaczenie” (Heb 9:22). Jednakże krew zwierząt ofiarnych nie mogła rzeczywiście usunąć grzechów ani zapewnić danej osobie doskonale czystego sumienia (Heb 10:1-4; 9:9, 13, 14). Prawdziwe przebaczenie stało się możliwe dopiero w ramach zapowiedzianego wcześniej nowego przymierza, na mocy ofiary okupu złożonej przez Jezusa Chrystusa (Jer 31:33, 34; Mt 26:28; 1Ko 11:25; Ef 1:7). Jeszcze będąc na ziemi, dowiódł on, że ma władzę przebaczać grzechy, gdy uzdrowił pewnego paralityka (Mt 9:2-7).

To, że Jehowa Bóg ‛hojnie przebacza’, unaocznił Jezus w przypowieści o synu marnotrawnym i w przykładzie o królu, który darował niewolnikowi dług w wysokości 10 000 talentów (60 000 000 denarów, czyli ok. 40 000 000 dolarów), podczas gdy ten nie chciał innemu niewolnikowi umorzyć zaledwie 100 denarów (ok. 70 dolarów) (Iz 55:7; Mt 18:23-35; Łk 15:11-32). Ale to nie znaczy, że Jehowa popada w sentymentalizm i przymyka na wszystko oczy. Na przykład nie puszcza płazem „niesławnych czynów” (Ps 99:8). Jozue ostrzegł Izraelitów, że Jehowa nie przebaczy im odstępstwa (Joz 24:19, 20; por. Iz 2:6-9).

Bóg wyjaśnił, w jaki sposób można szukać i dostąpić Jego przebaczenia. Człowiek musi uświadomić sobie, że zgrzeszył i że tym samym zawinił wobec Boga, szczerze Mu to wyznać, odczuwać głęboki żal za popełnione zło i zdecydowanie się od niego odwrócić (Ps 32:5; 51:4; 2Ko 7:8-11; 1Jn 1:8, 9). Musi uczynić, co w jego mocy, by naprawić wyrządzoną krzywdę lub szkodę (Mt 5:23, 24). Następnie musi się modlić do Boga, prosząc o przebaczenie na podstawie Chrystusowej ofiary okupu (Ef 1:7; zob. SKRUCHA).

Chrześcijanin zobowiązany jest też do puszczania w niepamięć osobistych uraz, bez względu na to, ile razy ktoś wobec niego zawinił (Łk 17:3, 4; Ef 4:32; Kol 3:13). Kto nie jest skłonny do wybaczania bliźnim, nie może liczyć na przebaczenie Boże (Mt 6:14, 15). Nawet „niegodziwy”, który dopuścił się rażącego występku i został usunięty ze zboru chrześcijańskiego, może w słusznym czasie dostąpić przebaczenia, jeśli składa dowody szczerej skruchy. Wszyscy członkowie zboru powinni wówczas ‛potwierdzić swą miłość do niego’ (1Ko 5:13; 2Ko 2:6-11). Z drugiej strony od chrześcijan nie wymaga się, by przebaczali tym, którzy rozmyślnie, z premedytacją trwają w grzechu i nie okazują żadnej skruchy. Tacy ludzie stają się wrogami Boga (Ps 139:21, 22; Heb 10:26-31).

Modlenie się do Boga o przebaczenie dla innego człowieka, a nawet dla całego zboru jest najzupełniej stosowne. Tak właśnie postąpił Mojżesz, który wstawił się za Izraelitami — wyjawił ich grzech i prosił o przebaczenie, a Jehowa łaskawie go wysłuchał (Lb 14:19, 20). Podobnie Salomon podczas uroczystości poświęcenia świątyni modlił się do Jehowy, żeby zechciał przebaczyć swemu ludowi, gdyby ten zgrzeszył, ale potem odwrócił się od złego postępowania (1Kl 8:30, 33-40, 46-52). Również Ezdrasz wystąpił w imieniu Żydów, którzy powrócili do ojczyzny, i publicznie wyznał ich grzechy. Jego płynąca z serca modlitwa i usilne zachęty pobudziły lud do działania w celu uzyskania przebaczenia Jehowy (Ezd 9:13 do 10:4, 10-19, 44). Jakub zachęcał, by chorujący pod względem duchowym przywołał starszych zboru i prosił ich o modlenie się za niego; „jeśli zaś popełnił grzechy, będzie mu to przebaczone” (Jak 5:14-16). Istnieje jednak „grzech, który sprowadza śmierć” — grzech przeciw duchowi świętemu. Kto się go dopuszcza, ten nie dostąpi przebaczenia, a inni chrześcijanie nie powinni się za kogoś takiego modlić (1Jn 5:16; Mt 12:31; Heb 10:26, 27; zob. DUCH; GRZECH).

Biblijny termin oznaczający zakrycie grzechów. W Pismach Hebrajskich występuje wielokrotnie, zwłaszcza w księgach Kapłańskiej i Liczb. Hebrajskie kafár, czyli „dokonać przebłagania”, pierwotnie znaczyło prawdopodobnie „pokryć; zakryć”, a być może także „wymazać”.

Człowiek a potrzeba przebłagania. Przebłaganie, czyli zakrycie przewinień, jest potrzebne ludziom z powodu odziedziczonego grzechu (1Kl 8:46; Ps 51:5; Kzn 7:20; Rz 3:23), którym obciążyli się sami — Bóg nie ponosił za to żadnej odpowiedzialności (Pwt 32:4, 5). Adam utracił doskonałość oraz możliwość życia wiecznego i przekazał swym potomkom grzech oraz śmierć (Rz 5:12). Na wszystkich więc zaciążył wyrok śmierci. Jeżeli ludzkość miała odzyskać widoki na życie wieczne, to zgodnie z zasadą ekwiwalentu (równoważności), którą Jehowa później włączył do Prawa Mojżeszowego, trzeba było dokonać odpowiedniego przebłagania za to, co utracił Adam (Pwt 19:21).

W Biblii słowo „przebłaganie” zawiera przede wszystkim myśl o dawaniu w zamian za coś czegoś równowartościowego, co stanowi dokładną rekompensatę („zakrycie”) za daną rzecz. A zatem zadośćuczynienie za coś zagubionego lub utraconego musi pokryć wartość tego przedmiotu, być jego dokładnym ekwiwalentem. Nie może być ani za duże, ani za małe. Oczywiście żaden niedoskonały człowiek nie może dać niczego, co zakryłoby grzech, nie może dokonać za niego przebłagania, które pozwalałoby przywrócić ludziom doskonałe życie (Ps 49:7, 8). Należyte przebłaganie za to, co utracił Adam, wymagało dostarczenia takiej ofiary za grzech, której wartość dokładnie odpowiadałaby doskonałemu życiu ludzkiemu.

Pierwowzorem tej wznioślejszej ofiary przebłagalnej były ofiary, których składanie Jehowa Bóg zalecił Izraelitom. To Jehowa, a nie człowiek, decyduje i wyjawia, co jest potrzebne do dokonania przebłagania za grzech odziedziczony przez ludzi i wyzwolenia ich od wynikającego z niego wyroku śmierci.

Ofiary przebłagalne. Bóg polecił Izraelitom dokonywać przebłagania przez składanie darów ofiarnych za grzech (Wj 29:36; Kpł 4:20). Szczególne znaczenie miał doroczny Dzień Przebłagania, w którym arcykapłan składał ofiary ze zwierząt i dokonywał przebłagania za siebie, za pozostałych Lewitów i za plemiona niekapłańskie (Kpł 16). Zwierzęta ofiarne miały być bez skazy, co obrazowało doskonałość ich wznioślejszego odpowiednika. A konieczność poświęcenia życia zwracała uwagę na ogromną wartość przebłagania, które wymagało przelania krwi (Kpł 17:11). Zarówno dary ofiarne, jak i inne elementy corocznego Dnia Przebłagania dobitnie uprzytamniały Izraelitom, że są grzeszni i potrzebują takiej ofiary przebłagalnej, która by całkowicie usunęła grzech. Nie mogły tego jednak zapewnić ofiary ze zwierząt, które przecież są niższą formą życia i zostały ludziom podporządkowane (Rdz 1:28; Ps 8:4-8; Heb 10:1-4; zob. DARY OFIARNE; DZIEŃ PRZEBŁAGANIA).

Przebłaganie dzięki ofierze Chrystusa Jezusa. Chrześcijańskie Pisma Greckie wyraźnie łączą rzeczywiste przebłaganie za grzechy ludzkie z osobą Jezusa Chrystusa. W nim znalazły spełnienie pierwowzory i cienie zawarte w Prawie Mojżeszowym, ponieważ właśnie na niego wskazywały różne ofiary ze zwierząt. Jezus, będąc człowiekiem doskonałym i bezgrzesznym, stał się darem ofiarnym za grzech wszystkich potomków Adama, umożliwiającym ostateczne uwolnienie ich od dziedzictwa grzechu i śmierci (2Ko 5:21). Chrystus „złożył na zawsze jedną ofiarę za grzechy” (Heb 10:12) i bezspornie jest „Barankiem Bożym, który usuwa grzech świata” (Jn 1:29, 36; 1Ko 5:7; Obj 5:12; 13:8; por. Iz 53:7). Do uzyskania przebaczenia niezbędne jest przelanie krwi (Heb 9:22), a chrześcijan, którzy ‛chodzą w świetle’, zapewniono, że ‛krew Jezusa, Syna Bożego, oczyszcza ich z wszelkiego grzechu’ (1Jn 1:7; Heb 9:13, 14; Obj 1:5).

Doskonałe życie ludzkie Jezusa, złożone w ofierze, stanowi odpowiednik daru ofiarnego za grzech. Jest drogocenne, gdyż umożliwiło odkupienie ludzkości i uwolnienie jej od dziedzictwa grzechu i śmierci (Tyt 2:13, 14; Heb 2:9). Sam Chrystus oświadczył: „Syn Człowieczy nie przyszedł po to, by mu usługiwano, lecz by usługiwać i dać swoją duszę jako okup [gr. lýtron] w zamian za wielu” (Mk 10:45; zob. OKUP). Ponieważ był doskonały — a więc taki jak Adam przed popełnieniem grzechu — jego ofiara stanowiła dokładny odpowiednik tego, co zaprzepaścił praojciec wszystkich ludzi (Ef 1:7; 1Tm 2:5, 6).