lud, zostali unicestwieni (Iz 16:6; 25:10, 11; Jer 48:29). Bóg nie oszczędził nawet dziesięcioplemiennego królestwa Izraela, gdy stało się butne i wyniosłe (Iz 9:8-12).

Wyniosłości trzeba się wystrzegać. Z powyższych względów należy strzec swego serca przed wyniosłością. Na baczności musi się mieć zwłaszcza człowiek, który osiągnął powodzenie w jakiejś dziedzinie albo otrzymał wyższe bądź bardziej odpowiedzialne stanowisko. Powinien pamiętać, że „pycha poprzedza upadek, a duch wyniosły — potknięcie” (Prz 16:18). Jeśli ktoś pozwoli, by zawładnęła nim wyniosłość, Jehowa zaliczy go do osób wydanych „w stan umysłu niegodny upodobania” i zasługujących na śmierć (Rz 1:28, 30, 32). Ta przestroga jest szczególnie stosowna w „dniach ostatnich”, gdyż według słów apostoła Pawła m.in. właśnie wyniosłość miała charakteryzować ludzi żyjących w tych „krytycznych czasach” (2Tm 3:1, 2).

Poza tym osoba zabiegająca o uznanie Boże nie powinna nikogo karmić pochlebstwami, które mogłyby go doprowadzić do popadnięcia w wyniosłość. Przysłowie mówi: „Krzepki mężczyzna, który schlebia swemu towarzyszowi, zastawia sieć na jego stopy” (Prz 29:5). Pochlebca nie tylko wyrządza szkodę swemu towarzyszowi („usta schlebiające powodują upadek”; Prz 26:28), lecz także ściąga na siebie niezadowolenie Boże. Apostoł Paweł starał się unikać zarówno wyniosłości, jak i schlebiania innym (1Ts 2:5, 6).

Nieprzewidziane zdarzenie będące wynikiem niewiedzy, nieuwagi lub splotu okoliczności nazywa się przypadkiem, a takie, które powoduje przy tym straty materialne, zdrowotne bądź śmierć — wypadkiem. Hebrajski wyraz ʼasòn, który dosłownie znaczy „uzdrowienie”, bywa używany jako eufemizm „śmiertelnego wypadku” (por. Rdz 42:4, przyp. w NW). Słowo mikréh wywodzi się od rdzenia oznaczającego „przydarzyć się; spotkać” (Rdz 44:29; Pwt 25:18) i jest tłumaczone na „przypadkiem” (Rut 2:3; 1Sm 6:9), a także na „traf”, „przytrafiać się” (Kzn 2:14, 15; 3:19).

Na przykład Jakub obawiał się, że śmiertelny wypadek mógłby się przydarzyć jego ukochanemu synowi Beniaminowi, gdyby ten poszedł z braćmi do Egiptu (Rdz 42:4, 38). Filistyni zwrócili Arkę Jehowy, by się przekonać, czy guzki krwawnicze zesłał na nich Jehowa, czy spotkało ich to przypadkiem (1Sm 6:9). A Salomon był świadomy, że każdego może dosięgnąć nieprzewidziane zdarzenie (Kzn 9:11).

Prawo Mojżeszowe odróżniało wypadki śmiertelne od pozostałych (Wj 21:22-25). Inaczej też traktowało zabójstwo nieumyślne, a inaczej zamierzone. Rozmyślnego mordercę należało bezwarunkowo uśmiercić, natomiast dla przypadkowych zabójców wyznaczono miasta schronienia (Lb 35:11-25, 31; zob. MIASTA SCHRONIENIA). Przepisy te odnosiły się zarówno do rodowitych Izraelitów, jak i osiadłych przybyszów. Prawo zawierało też wskazówki co do darów ofiarnych składanych za nieumyślne, przypadkowe grzechy (Kpł 4:1-35; 5:14-19; Lb 15:22-29).

Zobacz SĄDOWNICZE ROZSTRZYGNIĘCIE.

Słowa pochwały, podziwu, a w odniesieniu do Boga także czci. Wyraz „wysławiać” jest tłumaczeniem m.in. hebrajskiego halál i greckiego ainéo (Ps 113:1; Iz 38:18; Rz 15:11; zob. ALLELUJA; HALLEL). Myśl o wysławianiu Boga — lub o pieśni pochwalnej na Jego cześć — zawiera też grecki rzeczownik hýmnos, od którego pochodzi polskie słowo „hymn” (Mk 14:26, przyp. w NW).

Wysławianie imienia Bożego oznacza wysławianie samego Boga (Ps 69:30). Najwyższy zasługuje, by wysławiać Go bardziej niż kogokolwiek innego, bo „jest dobry”, czyli kieruje się najszczytniejszymi normami moralnymi, bo stworzył wszystko, pomaga ludziom w udręce oraz wspiera i wybawia swych sług (Ps 135:3; 150:2; 1Kn 16:25, 26). Swoją sławą nigdy nie będzie się dzielił z martwymi wizerunkami, które nie potrafią pomóc swym czcicielom (Iz 42:8).

Wysławianie odgrywało istotną rolę w wielbieniu Jehowy przez Izraelitów. Ponieważ Wszechmocny jest niejako otoczony wyrazami wysławiania, nazwano Go „mieszkającym w chwałach Izraela” (Ps 22:3). Król Dawid zorganizował służbę kapłanów i lewitów mających wysławiać Jehowę śpiewem i grą na instrumentach. System ten przeniesiono potem do świątyni wybudowanej przez Salomona. Kapłani i lewici przez wiele lat przewodzili w wysławianiu Boga, korzystając z natchnionych przez Niego utworów, które zachowały się do dziś w Księdze Psalmów (1Kn 16:4-6; 23:2-5; 2Kn 8:14; zob. MUZYKA).

Wierni słudzy Jehowy nie pozwalali, by cokolwiek przeszkodziło im w oddawaniu Bogu należnego Mu wysławiania. Prorok Daniel nie przestał Go wysławiać pomimo zakazu, za którego złamanie groziło wrzucenie do lwiej jamy (Dn 6:7-10). Najlepszy przykład pod względem wysławiania Boga dał Jezus Chrystus, który nie czynił nic sam z siebie. Całym swym życiem i służbą, w tym także dokonanymi przez siebie cudami, przysparzał chwały Ojcu (Łk 18:43; Jn 7:17, 18).

Pierwsi chrześcijanie, wysławiając Jehowę, dalej korzystali z psalmów. Ale najwyraźniej mieli też chrześcijańskie utwory — „pieśni pochwalne dla Boga”, czyli hymny, oraz „pieśni duchowe”, a więc pieśni o sprawach duchowych (Ef 5:19; Kol 3:16). Jednak chrześcijanin wysławia Boga nie tylko za pomocą pieśni. Czyni to również swoim życiem oraz szczerą troską o duchową i materialną pomyślność innych (Heb 13:15, 16).

Chwalenie ludzi. Jeśli ktoś wysławia samego siebie, czyli się przechwala, dowodzi tym pychy i nie buduje słuchaczy. Skoro się nad nich wynosi, to nie darzy ich miłością (1Ko 13:4). Prawdziwa pochwała pochodzi od obiektywnego obserwatora, który udziela jej samorzutnie, bezinteresownie (Prz 27:2).

Jednak nawet takie pochwały czasem wystawiają na próbę. Mogą wbijać w dumę i rozniecać poczucie wyższości, a tym samym prowadzić do upadku. Ale jeśli przyjmuje się je z właściwym nastawieniem, mają pozytywny wpływ. Ktoś chwalony może pokornie przyznać, że wszystko zawdzięcza Jehowie Bogu, a następnie starać się dalszym postępowaniem udowodnić, iż pochwała była zasłużona. Jak wynika z pewnego biblijnego przysłowia, pochwały pomagają ujawnić prawdę o danej osobie: „Czym dla srebra — tygiel, dla złota — piec, tym dla człowieka — pochwała” (Prz 27:21, BT).

Największą pochwałą dla człowieka są wyrazy uznania ze strony Boga. Otrzymanie takiej pochwały będzie możliwe ‛przy objawieniu Pana Jezusa Chrystusa’ w chwale (1Pt 1:7; 1Ko 4:5). Pochwała ta nie będzie zależeć od cech fizycznych danej osoby, ale od tego, czy żyła tak, jak przystoi słudze Jehowy (Rz 2:28, 29; zob. ŻYD). W obecnym świecie wysocy urzędnicy państwowi i inni ludzie mogą chwalić prawdziwych chrześcijan za uczciwość i praworządność (Rz 13:3). Jeżeli dla obserwatorów jest oczywiste, że przykładne postępowanie chrześcijan wynika z faktu, iż są oddanymi sługami Bożymi, to wszelka chwała jest przypisywana Jehowie oraz Jego Synowi, którego są lojalnymi uczniami.

Hebrajskie słowo ʼi (lm. ʼijjím) oznacza nie tylko część lądu mniejszą niż kontynent i otoczoną ze wszystkich stron wodą (Iz 11:11; 24:15), ale też suchy ląd (Iz 42:15) lub wybrzeże (Iz 20:6; 23:2, 6; Jer 2:10). W znaczeniu przenośnym odnosi się do mieszkańców takich wysp lub wybrzeży (zob. przyp. w NW do: Rdz 10:5; Iz 49:1; 59:18). Czasami „wyspy” wyobrażają najdalsze krainy i ich mieszkańców (Iz 41:5; 66:19; Eze 39:6; zob. MAGOG 2). A zatem nic nie będzie na tyle odległe lub odosobnione — jak wyspy morskie — żeby uchronić się od skutków symbolicznego trzęsienia ziemi, które dotknie Babilon Wielki (Obj 16:18-21; por. 6:12-14). W oczach Jehowy wszystkie wyspy są jak „drobniutki proch” (Iz 40:15).

W Biblii wymieniono z nazwy takie wyspy, jak Cypr (Dz 13:4-6), Kos, Rodos (Dz 21:1), Kreta (Dz 27:7), Kauda (Dz 27:16), Malta (Dz 28:1) oraz Patmos (Obj 1:9).

Zobacz GRZECH.

Zobacz GRY, IGRZYSKA.

Grecki czasownik hypoméno dosłownie znaczy „pozostać lub stać pod” (Łk 2:43; Dz 17:14), ale też „nie ustępować; nie ustawać; pozostawać niezłomnym” i dlatego jest tłumaczony na ‛wytrwać’ (Mt 24:13). Rzeczownik hypomoné zwykle oznacza „wytrwałość”, którą cechuje odwaga, nieugiętość lub cierpliwość i która umożliwia znoszenie przeszkód, prześladowań, przeciwności oraz pokus.

Dlaczego potrzebna. Chrześcijanie mogą się zetknąć np. z obojętnością drugich, zniewagami, oszczerstwami, zaciekłą wrogością, nienawiścią członków rodziny, złym traktowaniem, uwięzieniem, a nawet śmiercią (Mt 5:10-12; 10:16-22; 24:9, 10, 39; Mk 13:9, 12, 13; Obj 13:10). Zniesienie tego wszystkiego wymaga wytrwałości. Bez niej po prostu nie można uzyskać życia wiecznego (Rz 2:7; Heb 10:36; Obj 14:12). W chrześcijańskim biegu liczy się bowiem nie tyle dobry start, ile finisz. Jezus Chrystus oświadczył: „Kto wytrwa do końca, ten zostanie wybawiony” (Mt 24:13). „Dzięki swej wytrwałości zyskacie wasze dusze” (Łk 21:19).

Osobom, które przyjmują „słowo Boże” szybko, ale powierzchownie, brakuje wytrwałości. W obliczu ucisku czy prześladowań dają za wygraną, wskutek czego tracą uznanie i błogosławieństwo Boga. Natomiast ci, którzy rozwijają głębokie docenianie dla „słowa Bożego”, niezachwianie trwają. „Z wytrwałością przynoszą plon” — mimo trudności, cierpień i zniechęcenia wiernie i nieustannie obwieszczają Boże orędzie (Łk 8:11, 13, 15).

Jak ją zachować. Ogromnym bodźcem do wytrwałego znoszenia cierpień jest rozmyślanie nad wspaniałym przykładem sług Bożych — Hioba, przedchrześcijańskich proroków, apostołów Pawła i Jana oraz wielu innych osób — i analizowanie wyników ich wiernego postępowania (2Ko