Niewierna Jerozolima. Ponieważ wiele biblijnych wypowiedzi na temat Jerozolimy zawiera wyrazy potępienia, jest oczywiste, że tylko wtedy, gdy dochowywała wierności Bogu, była symbolem niebiańskiej organizacji Jehowy, a czasami także „Izraela Bożego”, czyli zboru prawdziwych chrześcijan (Gal 6:16). Natomiast kiedy była Mu niewierna, przedstawiano ją jako nierządnicę i cudzołożnicę, przypominającą pogańskich Amorytów i Hetytów, którzy niegdyś w niej rządzili (Eze 16:3, 15, 30-42). W takich wypadkach mogła wyobrażać jedynie odstępców uprawiających duchowe cudzołóstwo i zdradzających Boga, którego imię rzekomo noszą (Jak 4:4).

Z powyższego wynika, że nazwa „Jerozolima” ma wiele znaczeń, a o poprawnym zrozumieniu każdorazowo decyduje kontekst (zob. WYZNACZONE CZASY NARODÓW).

(„niech Baal podejmie się obrony [walczy]”).

Imię nadane Gedeonowi, synowi Joasza Abiezeryty, po tym, jak zburzył ołtarz, który jego ojciec wzniósł Baalowi, ściął stojący obok drewniany święty pal i na ołtarzu zbudowanym dla Jehowy złożył w ofierze byka należącego do jego ojca, używając na opał kawałków drewna ze świętego pala (Sdz 6:11, 25-27).

Kiedy następnego ranka mieszkańcy Ofry zobaczyli, co się stało, ogromnie się wzburzyli i zaczęli wypytywać o sprawcę tego czynu. Dowiedziawszy się, że jest nim Gedeon, zażądali jego śmierci. Ojciec Gedeona, Joasz, ujął się za nim, mówiąc: „Czy podejmiecie się obrony Baala, by się przekonać, czy go wybawicie? Kto się podejmie jego obrony, powinien jeszcze tego ranka ponieść śmierć. Jeśli jest Bogiem, niech się sam podejmie obrony, skoro ktoś zburzył jego ołtarz”. Dalej sprawozdanie donosi: „I w owym dniu zaczął go nazywać Jerubbaal, mówiąc: ‚Niech Baal sam podejmie się swej obrony, skoro ktoś zburzył jego ołtarz’” (Sdz 6:28-32).

W 2 Samuela 11:21 Gedeon został nazwany Jerubbeszetem (zob. GEDEON).

(„niech ta haniebna rzecz podejmie się obrony [walczy]”).

Imię sędziego Gedeona występujące w 2 Samuela 11:21. Najwyraźniej jest to inna forma imienia Jerubbaal, które Gedeon otrzymał od swego ojca Joasza, gdy zburzył ołtarz Baala (Sdz 6:30-32). Niektórzy uczeni sądzą, że pisarz Księgi 2 Samuela zastąpił cząstkę báʽal hebrajskim słowem bòszet („hańba”), by imię fałszywego boga Baala nie było częścią imienia własnego (zob. GEDEON).

(prawdopodobnie: „założone [utworzone] przez Boga”).

Pustkowie znajdujące się zapewne między miastami Tekoa i En-Gedi. Dokładne jego położenie ani wielkość do dziś nie są znane (2Kn 20:2, 16, 20).

(„wziął w posiadanie”).

Matka króla Jotama, żona Uzzjasza, córka Cadoka (2Kl 15:32, 33; 2Kn 27:1, 2).

(prawdopodobnie: „miasto księżyca”).

Pierwsze miasto kananejskie po zach. stronie Jordanu zdobyte przez Izraelitów (Lb 22:1; Joz 6:1, 24, 25). Utożsamia się je z Tall as-Sultan (Tel Jericho), leżącym ok. 22 km na wsch. pn. wsch. od Jerozolimy. Pozostałości miasta z I w. n.e. przypuszczalnie kryje w sobie pobliskie wzgórze Tulul Abu al-ʽAlaik. Jerycho leży w dolinie Jordanu, ok. 250 m poniżej poziomu morza, dzięki czemu panuje w nim klimat podzwrotnikowy. Obecnie uprawia się tam pomarańcze, banany i figi — i podobnie jak w starożytności rośnie tu mnóstwo palm.

Początek podboju izraelskiego. Pod koniec 40-letniej wędrówki po pustkowiu Izraelici przybyli na równiny moabskie. Właśnie tam, naprzeciw Jerycha, Mojżesz wszedł na górę Nebo i obejrzał Ziemię Obiecaną, łącznie z równiną, na której leżało Jerycho — „miasto palm” (Lb 36:13; Pwt 32:49; 34:1-3).

Po śmierci Mojżesza Jozue wysłał do Jerycha dwóch zwiadowców. Dzięki temu, że ukryła ich Rachab, nie zostali znalezieni i potem uciekli z miasta na sznurze spuszczonym z okna jej domu, który przylegał do muru miasta. Przez następne trzy dni ukrywali się w pobliskich górach, po czym przeprawili się przez Jordan i wrócili do obozu izraelskiego (Joz 2:1-23).

Król i mieszkańcy Jerycha musieli się ogromnie przestraszyć, gdy usłyszeli lub ujrzeli, jak wezbrane wody Jordanu zostały za sprawą cudu powstrzymane, żeby Izraelici mogli się przeprawić na drugi brzeg suchą nogą. Nikt nie ośmielił się zaatakować ich w Gilgal, chociaż przez jakiś czas trudno byłoby im się bronić, gdyż musieli odzyskać siły po obrzezaniu, któremu zostali poddani wszyscy mężczyźni. Bez przeszkód obchodzili też Paschę na pustynnych równinach Jerycha (Joz 5:1-10).

Później w pobliżu Jerycha ukazał się Jozuemu anielski książę i poinformował go, jak zdobyć miasto, szczelnie już zamknięte z powodu Izraelitów. W myśl otrzymanych wskazówek wojska izraelskie przez sześć dni okrążały Jerycho raz dziennie — za żołnierzami szło siedmiu kapłanów nieustannie dmących w rogi, potem kapłani niosący Arkę Przymierza, a pochód zamykała tylna straż. Jednakże siódmego dnia okrążyli miasto siedem razy. Na koniec kapłani zadęli w rogi, lud wydał potężny okrzyk wojenny i mury Jerycha zaczęły się walić (Joz 5:13 do 6:20).

Izraelici wtargnęli do miasta i przeznaczyli na zagładę wszystkich jego mieszkańców i ich zwierzęta domowe. Ale fragment muru, do którego przylegał dom Rachab, nie zawalił się, a ona sama wraz z krewnymi uratowała życie — ze względu na życzliwość okazaną zwiadowcom. Całe miasto zostało spalone, tylko złoto i srebro przekazano do sanktuarium Jehowy (Joz 6:20-25). Niestety, Izraelita imieniem Achan ukradł złotą sztabę, trochę srebra i piękną szatę i ukrył to pod swym namiotem. Ściągnął tym śmierć na siebie oraz na swą rodzinę (Joz 7:20-26).

Późniejsze wzmianki historyczne. Zniszczone Jerycho znalazło się z czasem na terytorium Beniamina, sąsiadującym z Efraimem i Manassesem (Joz 16:1, 7; 18:12, 21). Wkrótce potem najwyraźniej powstało tam jakieś osiedle, które zostało zdobyte przez króla Moabu Eglona i pozostawało pod jego władzą przez 18 lat (Sdz 3:12-30). Również w czasach króla Dawida w Jerychu mieszkali ludzie (2Sm 10:5; 1Kn 19:5). Jednakże dopiero za panowania Achaba niejaki Chiel Betelczyk rzeczywiście odbudował to miasto. Jego fundament założył kosztem Abirama, swego pierworodnego, a wrota postawił kosztem Seguba, swego najmłodszego — w ten sposób spełniła się prorocza klątwa wypowiedziana przeszło 500 lat wcześniej przez Jozuego (Joz 6:26; 1Kl 16:34).

W owym okresie mieszkali w Jerychu „synowie proroccy” (2Kl 2:4, 5). Kiedy Jehowa zabrał w wichrze proroka Eliasza, przez pewien czas przebywał tam Elizeusz, który uzdrowił źródło zaopatrujące miasto w wodę (2Kl 2:11-15, 19-22). Według tradycji było to dzisiejsze źródło ʽAjn as-Sultan, którego woda — podobno słodka i wyborna — zasila ogrody współczesnego Jerycha.

Za czasów nikczemnego króla judzkiego Achaza Jehowa pozwolił, by wojska izraelskie pod wodzą króla Pekacha zadały niewiernej Judzie upokarzającą porażkę — zabiły 120 000 żołnierzy i uprowadziły 200 000 ludzi. Ale prorok Jehowy Oded wyszedł na spotkanie powracającym zwycięzcom i ostrzegł, żeby nie zabierali ze sobą tych niewolników. W rezultacie jeńcy zostali odziani i nakarmieni, a po przyprowadzeniu do Jerycha uwolnieni (2Kn 28:6-15).

Kiedy w 607 r. p.n.e. upadła Jerozolima, król Sedekiasz zaczął uciekać w stronę Jerycha, lecz Babilończycy dopędzili go i pojmali na tamtejszych pustynnych równinach (2Kl 25:5; Jer 39:5; 52:8). W 537 r. wśród Izraelitów powracających z niewoli babilońskiej pod przewodnictwem Zerubbabela było 345 „synów Jerycha”, którzy najwyraźniej osiedlili się w tym mieście (Ezd 2:1, 2, 34; Neh 7:36). Później niektórzy „mężowie z Jerycha” pomagali w odbudowie muru Jerozolimy (Neh 3:2).

Na przełomie 32 i 33 r. n.e. w Jerychu pełnił swą służbę Jezus Chrystus. Niedaleko tego miasta przywrócił wzrok ślepemu Bartymeuszowi i jego towarzyszowi (Mt 20:29; Mk 10:46; Łk 18:35; zob. BARTYMEUSZ). W Jerychu spotkał też Zacheusza, w którego domu później się zatrzymał (Łk 19:1-7). Kiedy wcześniej w Judei opowiedział przypowieść o miłosiernym Samarytaninie, wspomniał o drodze prowadzącej z Jerozolimy do Jerycha (Łk 10:30). Według starożytnych źródeł historycznych często grasowali tam rozbójnicy.

Czy archeolodzy odnaleźli dowody zagłady Jerycha za czasów Jozuego?

Profesor John Garstang, który w latach 1929-1936 przewodniczył angielskiej ekspedycji prowadzącej wykopaliska na wzgórzu Tall as-Sultan, uważał, że jedno z miast zbudowanych na tym miejscu zostało strawione przez pożar, a jego mury się rozpadły. Uznał, iż było to Jerycho z czasów Jozuego, zburzone ok. 1400 r. p.n.e. Chociaż niektórzy uczeni dalej popierają wnioski Garstanga, inni opowiadają się za odmienną interpretacją istniejących dowodów. Archeolog G. E. Wright napisał: „Dwa mury okalające szczyt starego miasta, które według Garstanga (...) zostały zniszczone przez ogień i trzęsienie ziemi w czasach Jozuego, pochodziły — jak się okazało — z III tysiąclecia, a oprócz nich zbudowano w tej epoce jeszcze jakieś dwanaście murów lub ich fragmentów” (Biblical Archaeology, 1962, ss. 79, 80). Dość powszechny jest pogląd, że z Jerycha współczesnego Jozuemu nie pozostało nic lub prawie nic, gdyż wszelkie szczątki ocalałe z jego zagłady zostały usunięte podczas wcześniejszych wykopalisk prowadzonych w tym miejscu. Profesor Jack Finegan tak to ujął: „Obecnie nie ma tam więc dosłownie żadnych dowodów, które by pozwalały podjąć próbę ustalenia daty zdobycia Jerycha przez Jozuego” (Light From the Ancient Past, 1959, s. 159).

Z tego powodu wielu uczonych datuje upadek Jerycha na podstawie dowodów pośrednich, a różnice w ich ocenach sięgają ok. 200 lat. Tego rodzaju wahania trafnie skomentował prof. Merrill F. Unger: „Uczeni muszą też nader ostrożnie podchodzić do oświadczeń archeologów w sprawie datowania i interpretacji znalezisk. Ogromne rozbieżności pomiędzy wybitnymi specjalistami w tej dziedzinie aż nazbyt jasno dowodzą, że ustalanie dat oraz wnioski wyciągane z odkryć archeologicznych często zależą od względów subiektywnych” (Archaeology and the Old Testament, 1964, s. 164).

Nie powinna więc niepokoić okoliczność, że interpretacje prezentowane przez archeologów nie pokrywają się z chronologią biblijną, według której Jerycho zostało zburzone w 1473 r. p.n.e. Różnice w sprawie Jerycha między Garstangiem a innymi archeologami dobitnie ilustrują, z jaką ostrożnością należy się odnosić do znalezisk archeologicznych, i to niezależnie od tego, czy zdają się potwierdzać, czy podważać relację i chronologię biblijną.

(hebr. sis).

Jeden z najszybciej latających ptaków, normalnie osiągający prędkość ponad 100 km/h, ale prawdopodobnie zdolny przekroczyć nawet 200 km/h. Energicznie i niestrudzenie machając długimi, wąskimi, sierpowatymi skrzydełkami, pikuje i wykonuje gwałtowne skręty w pogoni za owadami, które połyka w powietrzu. Z czterech gatunków tego ptaka widywanych w Izraelu największy jest jerzyk alpejski (Tachymarptis [Apus] melba), wyróżniający się białym spodem ciała. Pojawia się w Palestynie na wiosnę jako pierwszy z migrujących jerzyków, a zaraz po nim długimi sznurami nadlatują jerzyki zwyczajne (Apus apus). Jerzyki zakładają gniazda w ciemnych miejscach, często pod okapami dachów, niekiedy w dziuplach lub szczelinach skał, a jako budulca używają źdźbeł i piór, które spajają lepką wydzieliną gruczołów ślinowych. Budowa stóp jerzyka nie pozwala mu chodzić ani przysiąść na gałęzi, dlatego pokarm i materiały na gniazdo zdobywa w locie i nawet pije, prześlizgując się nad wodą; odpoczywa, przywarty do pionowej powierzchni. Jego głos brzmi nieco żałośnie.

O tym, że hebrajskie sis oznacza jerzyka, świadczy użycie identycznej nazwy na określenie tego ptaka w języku arabskim. Zdaniem niektórych uczonych sugeruje ona świst jerzyka, a według innych — jego przenikliwe „si-si-si”.

W refleksyjnym utworze napisanym po odzyskaniu zdrowia Ezechiasz wspomniał, że ‛kwili jak jerzyk’, czyli najwyraźniej melancholijnie, a prorok Jeremiasz posłużył się przykładem wędrownego jerzyka, gdy ganił mieszkańców Judy za to, iż nie rozpoznali czasu sądu Bożego (Iz 38:14; Jer 8:7).