pisarzy hellenistycznych, choć nie jest najwyższych lotów: niekiedy bywa napuszony, częstokroć pompatyczny”. Autor 2 Machabejskiej nie sugeruje, że pisze z natchnienia Bożego; część rozdz. 2 poświęca na uzasadnienie obranej metody przedstawienia tematu (2 Machabejska 2:24-32). W epilogu swego dzieła oświadcza: „Również i ja kończę na tym opowiadanie. Jeśli jest zajmujące i zręcznie ułożone, osiągnąłem to, czego pragnąłem, jeżeli zaś jest mierne i pozbawione większej wartości, to przecież zrobiłem, co było w mojej mocy” (2 Machabejska 15:37, 38, Bp).

Księgę tę najwyraźniej napisano po grecku między 134 r. p.n.e. a upadkiem Jerozolimy w r. 70 n.e.

Późniejsze dzieła apokryficzne. W późniejszym okresie, zwłaszcza od II w. n.e., powstało mnóstwo utworów, które pretendowały do rangi natchnionych przez Boga, kanonicznych i ważnych dla wiary chrześcijańskiej. Często nazywa się je „apokryfami Nowego Testamentu”, gdyż usiłują naśladować Ewangelie, Dzieje Apostolskie, listy i objawienia zawarte w kanonicznych księgach Chrześcijańskich Pism Greckich. Wiele z nich znanych jest jedynie z fragmentów bądź też cytatów czy aluzji innych pisarzy.

W utworach tych wyraźnie próbuje się uzupełnić informacje celowo pominięte w natchnionych księgach, a dotyczące chociażby wydarzeń z życia Jezusa od jego wczesnego dzieciństwa do chrztu, lub dostarczyć argumentów na poparcie nauk bądź tradycji nieznajdujących żadnych podstaw w Biblii czy wręcz pozostających z nią w sprzeczności. Na przykład tzw. Ewangelia Tomasza (znana też jako „Historia dzieciństwa Jezusa”) oraz Protoewangelia Jakuba pełne są zmyślonych opowieści o cudach rzekomo dokonanych przez młodego Jezusa. Ale ogólnie odmalowują go jako kapryśne i nieznośne dziecko obdarzone imponującymi zdolnościami (por. prawdziwą relację w Łk 2:51, 52). Apokryficzne „Dzieje Apostolskie”, np. Dzieje Pawła oraz Dzieje Piotra, kładą duży nacisk na całkowite powstrzymywanie się od współżycia płciowego, a apostołowie nawet zachęcają w nich kobiety do odseparowania się od mężów, co zaprzecza autentycznej radzie Pawła z 7 rozdz. 1 Koryntian.

W dziele The Interpreter’s Dictionary of the Bible (red. G. A. Buttrick, 1962, t. 1, s. 166) tak skomentowano poapostolskie utwory apokryficzne: „Wiele z nich jest trywialnych, niektóre niezwykle teatralne, inne niesmaczne, wręcz obmierzłe”. A Funk and Wagnalls New Standard Bible Dictionary (1936, s. 56) podaje: „Stały się obfitym źródłem świętych legend i tradycji kościelnych. Właśnie w tych księgach należy szukać początków niektórych dogmatów Kościoła katolickiego”.

Podobnie jak wcześniejsze apokryfy wyłączono z uznanych przedchrześcijańskich Pism Hebrajskich, tak te późniejsze utwory apokryficzne też nie były poczytywane za natchnione i nie występują w najstarszych katalogach, czyli zbiorach kanonicznych Chrześcijańskich Pism Greckich (zob. KANON).

(„niszczyciel”).

Greckie imię użyte przez apostoła Jana w Objawieniu 9:11 jako odpowiednik hebrajskiego „Abaddon” i odniesione do „anioła otchłani”. Chociaż większość komentatorów kojarzy to imię z jakąś złą osobą lub siłą, wizje apokaliptyczne wskazują na coś wręcz przeciwnego, gdyż aniołowie wielokrotnie występują w nich jako wykonawcy wyroków Boga wydanych na Jego nieprzyjaciół.

Dobrze to ilustruje pokrewny czasownik apòllymi, użyty np. w Jakuba 4:12, gdzie powiedziano o Bogu: „Jeden jest prawodawca i sędzia — ten, który jest w stanie wybawić i zgładzić” (por. Mt 10:28). W synagodze w Kafarnaum Jezus wypędził z pewnego człowieka nieczystego ducha, który uznając go za przedstawiciela Bożego, rzekł: „Co tobie do nas, Jezusie Nazarejczyku? Czy przyszedłeś nas zgładzić?” (Mk 1:24; Łk 4:34). Poza tym sam Jezus ostrzegł swych zatwardziałych przeciwników, że grozi im zagłada (Łk 13:3-5; 20:16). Zarówno te, jak i inne wersety ukazują, że tytuł Apollion odnosi się do wyniesionego do chwały Chrystusa Jezusa (por. Łk 8:31; Obj 19:11-16; zob. ABADDON).

(„[od; należący do] Apolla; miejsce Apolla”).

Miasto w Macedonii nazwane od imienia greckiego boga słońca Apolla, podobnie jak kilka innych miast w basenie Morza Śródziemnego. Leżało w okręgu Mygdonia, ok. 35 km od Amfipolis i 45 km od Tesaloniki; a zatem od obu tych miast dzielił je mniej więcej dzień drogi. Apollonia była położona przy słynnej rzymskiej Drodze Egnatyjskiej (Via Egnatia), na pd. od jeziora Bolbe (Wolwi), ale nie odegrała większej roli w dziejach. Paweł i Sylas przechodzili tamtędy podczas drugiej podróży misjonarskiej Pawła, zapewne wiosną lub wczesnym latem 50 r. n.e. (Dz 17:1).

(„niszczyciel”; skrót od Apollonios).

Żyd z Aleksandrii (w Egipcie), wyjątkowo wymowny i dogłębnie znający Pisma Hebrajskie. Świadectwo przypuszczalnie otrzymał od uczniów Jana Chrzciciela albo też od chrześcijańskich świadków przed Pięćdziesiątnicą 33 r. n.e., ponieważ