po drodze do Egiptu resztka ludzi pozostawionych w Judzie po zdobyciu Jerozolimy przez Babilończyków (Jer 41:17). Później mężczyźni z Betlejem powrócili wraz z innymi z niewoli babilońskiej (Ezd 2:21; Neh 7:26).

Jak zauważono wcześniej, w relacjach o przydziale ziemi poszczególnym plemionom nie zaliczono Betlejem do miast Judy. Wprawdzie Biblia wspomina o nim w związku z pewnymi osobami, wydaje się jednak, że była to niewiele znacząca miejscowość z niedużą liczbą mieszkańców — za czasów Jezusa wręcz „wioska” (Jn 7:42). Dlatego w proroctwie mesjańskim z Micheasza 5:2 trafnie powiedziano o Betlejem Efrata, że było „zbyt małe, by się znaleźć między tysiącami Judy”. Jak jednak wskazano dalej, miało ono dostąpić szczególnego zaszczytu — to z niego miał ‛wyjść’ Mesjasz. Żydzi rozumieli to jako zapowiedź, iż Mesjasz, czyli Chrystus, narodzi się w Betlejem i stąd będzie się wywodził (Jn 7:40-42), w co wierzyli też naczelni kapłani i uczeni w piśmie (Mt 2:3-6).

Chociaż więc Maria zaszła w ciążę w Nazarecie w Galilei, to zgodnie z proroctwem pochodzącym od Boga urodziła Jezusa w Betlejem judzkim (Łk 1:26-38; 2:4-7). Oznaczało to, że musiała udać się w podróż przez górzysty kraj i pokonać sporą odległość; gdyby wędrować współczesnymi drogami, wyniosłaby ona ok. 150 km.

Kiedy Jezus przyszedł na świat, pasterze przebywali w nocy na polu i pilnowali swych stad (Łk 2:8). Okoliczność ta stanowi pewną wskazówkę co do czasu jego narodzin, bo wprawdzie w ciągu dnia stada można wyprowadzać na pastwiska o każdej porze roku, jednak nie zawsze można tam z nimi nocować. W połowie października zaczyna się w Palestynie pora deszczowa, która trwa kilka miesięcy. W grudniu w Betlejem, tak jak w Jerozolimie, częste są nocne przymrozki. A zatem fakt, że pasterze z Betlejem znajdowali się nocą na polu, wskazuje na czas przed rozpoczęciem pory deszczowej. Jest też bardzo mało prawdopodobne, by Cezar August niepotrzebnie prowokował Żydów, zarządzając spis ludności w zimnym i deszczowym grudniu, kiedy podróżowanie bywa szczególnie uciążliwe (Łk 2:1-6; por. Mt 24:20).

Nie wiadomo, gdzie w Betlejem znajdowała się stajnia, w której urodził się Jezus. Jakiś czas później, gdy jego rodzice mieszkali już w domu, a nie w stajni, do Betlejem przybyli astrolodzy ze Wschodu, którzy szukali „dziecięcia” (Mt 2:1-12). Wprawdzie dzięki pomocy Bożej ich wizyta nie sprowadziła śmierci na małego Jezusa, ale na rozkaz króla Heroda zamordowani zostali wszyscy chłopcy w Betlejem i okolicy, mający dwa lata lub mniej (Mt 2:12, 16). W Mateusza 2:17, 18 natchniony pisarz odniósł do tej sytuacji proroctwo zanotowane w Jeremiasza 31:15 (zob. RACHELA).

2. Miasto na terytorium Zebulona (Joz 19:10, 15). Prawdopodobnie sędzia Ibcan pochodził właśnie z tego Betlejem, ponieważ w relacji biblijnej nie ma żadnej wzmianki ani o Efracie, ani o Judzie; tam też został pochowany (Sdz 12:8-10). Betlejem to utożsamia się z Bajt Lahm (Bet Lechem ha-Gelilit), leżącym ok. 11 km na zach. pn. zach. od Nazaretu.

(„z [należący do] Betlejem”).

Mieszkaniec Betlejem. Określenie to występuje w Biblii czterokrotnie, z czego trzy razy odnosi się do Jessego, ojca Dawida (1Sm 16:1, 18; 17:58; 2Sm 21:19).

(„dom rydwanów”).

Jedno z miast-enklaw wydzielonych Symeonitom na terytorium plemienia Judy (Joz 19:1, 5; 1Kn 4:31). W równoległym sprawozdaniu wyliczającym miasta przypisane pierwotnie Judzie (Joz 15:31) prawdopodobnie zamiast Bet-Markabot występuje Madmanna. Możliwe więc, że są to dwie nazwy tego samego miasta, które najwyraźniej leżało przy głównej drodze prowadzącej z Beer-Szeby do Jerozolimy i dalej na pn., a znane było przede wszystkim jako Madmanna. Zaraz po Bet-Markabot wymieniono miejscowość Chacar-Susa (Chacar-Susim), której nazwa znaczy „dziedziniec (osada) klaczy (lub koni)”. Przypuszczalnie w obu tych miejscach trzymano konie oraz rydwany, które przemierzały starożytne drogi między Palestyną a Egiptem. Rydwanów używano także na wojnie (Sdz 1:19), a Bet-Markabot mogło być warownią Kananejczyków, z której ich rydwany wojenne wyruszały na równiny w okolicach Beer-Szeby (zob. MADMANNA 2).

(skrócona forma nazwy Bet-Baal-Meon).

Miasto w Moabie wymienione w Jeremiasza 48:23, przypuszczalnie tożsame z Baal-Meon i Bet-Baal-Meon (zob. BAAL-MEON).

(„dom w oddali; odległy dom”).

Gdy król Dawid wycofywał się z Jerozolimy z powodu buntu swego syna Absaloma, przed przekroczeniem doliny Kidron zatrzymał się w Bet-Merchak, być może ostatnim domu w Jerozolimie przy drodze w kierunku Góry Oliwnej (2Sm 15:17, 23). Wydaje się, że w tym miejscu król Dawid dokonał przeglądu swych wojsk przekraczających dolinę, co wskazywałoby na to, iż nie uciekał w bezładzie i panice, lecz przeprowadzał uporządkowany odwrót z miasta (2Sm 15:18-26).