znaków, które pomagały ludziom uwierzyć w niego (Jn 2:23). Jednak w zatwardziałych sercach nie wzbudziły wiary (Łk 2:34; Jn 11:47, 53; 12:37; por. Lb 14:11, 22). Przywódcy religijni dwukrotnie domagali się od niego znaku z nieba, przy czym najprawdopodobniej chodziło im o to, żeby udowodnił swe mesjańskie posłannictwo, przedstawiając znak zapowiedziany w Daniela 7:13, 14, gdzie wspomniano, iż „syn człowieczy” nadejdzie z obłokami niebios, by objąć władzę królewską. Ale nie była to jeszcze wyznaczona przez Boga pora na spełnienie się tego proroctwa, a ponadto Chrystus nie miał popisywać się swą mocą w celu zaspokojenia czyichś samolubnych żądań (Mt 12:38; 16:1). Dlatego Jezus oznajmił, że jedynym znakiem, jaki zostanie im dany, będzie „znak proroka Jonasza” (Mt 12:39-41; 16:4). Jonasz, spędziwszy jakieś trzy dni w brzuchu wielkiej ryby, udał się do Niniwy, stolicy Asyrii, i głosił temu miastu orędzie Boże. Tym samym stał się dla niego „znakiem”. Pokolenie współczesne Jezusowi otrzymało „znak Jonasza”, gdy Chrystus po niespełna trzech dniach pobytu w grobie został wskrzeszony, czemu nadali rozgłos jego uczniowie. W ten sposób okazał się znakiem dla tego pokolenia, ale nawet to nie przekonało większości Żydów (Łk 11:30; 1Ko 1:22).

Znak obecności Chrystusa. Na krótko przed śmiercią Jezusa apostołowie spytali go: „Co będzie znakiem twojej obecności oraz zakończenia systemu rzeczy?” (Mt 24:3; Mk 13:4; Łk 21:7). Pytanie to zasadniczo różniło się od wspomnianych już żądań przywódców religijnych, którzy na własne oczy widzieli Jezusa i jego dzieła, ale nie uznali go za Mesjasza i przyszłego Króla (Jn 19:15). Jedni domagali się znaku, „kusząc go” (Łk 11:16), drudzy mogli tak jak Herod kierować się pustą ciekawością (Łk 23:8). Tymczasem uczniowie, którzy pytali Chrystusa o znak jego obecności, już wcześniej uznali go za Mesjasza i Króla (Mt 16:16). Ale wiedzieli też od niego, że Królestwo „nie przychodzi w sposób rzucający się w oczy” (Łk 17:20). Nie chcieli więc — gdy już przyjdzie — przypominać przywódców żydowskich i być ślepi na dowody obecności Jezusa (w tamtym czasie apostołowie jeszcze mylnie sądzili, że Królestwo zostanie ustanowione na ziemi; Dz 1:6). I nie prosili go o dokonanie jakiegoś natychmiastowego cudu, lecz o podanie znaku, który mogliby rozpoznać w przyszłości.

Odpowiadając uczniom, Jezus opisał złożony „znak”, obejmujący m.in. wojny, trzęsienia ziemi, prześladowania chrześcijan oraz głoszenie o Królestwie (Mt 24:4-14, 32, 33). Ponieważ pytanie o „znak” padło w kontekście zburzenia Jerozolimy i świątyni (Łk 21:5-7), odpowiedź zawierała proroctwa odnoszące się do Judei oraz jej stolicy i spełnione jeszcze za życia tych uczniów (Mt 24:15; Łk 21:20). Niemniej Jezus uwzględnił też okoliczności ustanowienia Królestwa Bożego, mające wpływ na całą ludzkość (Łk 21:31, 35).

„Znak Syna Człowieczego”. Podczas tej samej rozmowy Jezus oświadczył uczniom: „I potem ukaże się na niebie znak Syna Człowieczego, a potem wszystkie plemiona ziemi będą się uderzać, lamentując, i ujrzą Syna Człowieczego przychodzącego na obłokach nieba z mocą oraz wielką chwałą” (Mt 24:30; Łk 21:27). Chwilę przedtem wspomniał o proroku Danielu (Mt 24:15; por. Dn 9:27; 11:31). A użyte przez niego sformułowania wyraźnie wskazują, że tym razem sam nawiązywał do wizji opisanej w Daniela 7:13, 14, w której „ktoś podobny do syna człowieczego” nadszedł „z obłokami niebios” i uzyskał dostęp do „Istniejącego od Dni Pradawnych”, po czym otrzymał ‛królestwo, które nie będzie obrócone wniwecz’. W ten sposób Jezus połączył „znak Syna Człowieczego” z czasem, gdy będzie sprawował władzę królewską. Wyrażenie „Syn Człowieczy” — podobnie jak całe proroctwo z Daniela 7:13, 14 — odniósł do samego siebie (Mt 26:63, 64; Mk 14:61, 62).

Mniej więcej w 96 r. n.e., jakieś 26 lat po zagładzie Jerozolimy, Jan otrzymał wizje dotyczące przyszłości; w jednej z nich zobaczył, jak Jezus Chrystus „przychodzi z obłokami”, i dodał, że „ujrzy go wszelkie oko oraz ci, którzy go przebili” (Obj 1:1, 7). A zatem zarówno z tej wypowiedzi, dotyczącej okresu po r. 96, jak i ze słów Chrystusa o „znaku Syna Człowieczego” wynika, że Jezus miał przyjść z obłokami w sposób widoczny dla wszystkich ludzi (zob. CHMURA). Warto jednak zauważyć, że występujący w Mateusza 24:30 i w Objawieniu 1:7 grecki czasownik horáo, czyli dosłownie „widzieć, spostrzec, zobaczyć”, może też być użyty w sensie przenośnym w odniesieniu do wzroku duchowego i oznaczać „rozpoznać, zrozumieć” (Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1962, t. III, ss. 307, 308).

Informacje na temat różnic między „znakami” a „cudami” i „proroczymi znakami (cudami)” można znaleźć pod hasłami CUDA oraz PROROCZY CUD (ZNAK, ZAPOWIEDŹ).

Nie-Izraelici znakowali posiadane zwierzęta, a nawet niewolników. U ludzi takie znaki rozpoznawcze umieszczano w widocznym miejscu, np. na czole. Wyznawcy fałszywych bóstw niekiedy sporządzali sobie na czole znak swego boga, by pokazać, komu oddają cześć. Prawo