do okazania skruchy, ale mało kto słuchał ich ostrzeżeń (Jer 25:4-7). Na terytorium Judy służbę pełnili tacy prorocy, jak Szemajasz, Iddo, Azariasz, Oded, Chanani, Jehu, Eliezer, Jachazjel, Micheasz, Ozeasz, Izajasz, Sofoniasz, Habakuk i Jeremiasz (zob. IZRAEL 2 i 3).

Po niewoli babilońskiej. Gdy w 537 r. p.n.e. Cyrus zezwolił Izraelitom na powrót do Judy i odbudowę świątyni, do ojczyzny najwyraźniej przybyli przedstawiciele różnych plemion (Ezd 1:1-4; Iz 11:11, 12). Zgodnie z zapowiedzią z Ezechiela 21:27 narodem tym już nigdy nie rządził żaden król z dynastii Dawida. Warto też zauważyć, że nie ma żadnych wzmianek o zazdrości między plemionami, co wskazuje, iż Efraim i Juda istotnie zostały zjednoczone (Iz 11:13).

4. Przypuszczalnie ten sam człowiek, co Lewita Hodawiasz albo Hodewa, którego synowie powrócili do Jerozolimy z Zerubbabelem (Ezd 2:40; 3:9; Neh 7:43).

5. Lewita wymieniony wśród osób, które powróciły razem z Zerubbabelem (Neh 12:1, 8).

6. Jeden z Lewitów, którzy odprawili swe cudzoziemskie żony i ich synów (Ezd 10:23, 44).

7. Beniaminita, który po powrocie z niewoli zamieszkał w Jerozolimie i usługiwał tam jako nadzorca (Neh 11:7, 9).

8. Jeden z uczestników pochodu zorganizowanego przez Nehemiasza po ukończeniu odbudowy muru Jerozolimy (Neh 12:31, 34).

9. Jeden z kapłańskich muzyków uczestniczących w tym pochodzie (Neh 12:31, 35, 36).

10. Pisarz natchnionego listu noszącego jego imię, który przedstawił się słowami: „niewolnik Jezusa Chrystusa, a brat Jakuba”. Wszystko wskazuje na to, że nie należy go utożsamiać z „Judasem [inaczej Judą], synem Jakuba”, z grona 11 wiernych apostołów (Łk 6:16). Nazwał się „niewolnikiem”, nie zaś apostołem Jezusa Chrystusa. Ponadto o apostołach pisze w trzeciej osobie (Judy 1, 17, 18).

Wprawdzie Chrześcijańskie Pisma Greckie wspominają także o innych mężczyznach noszących imię Judas czy Judasz (różne formy imienia Juda), ten pisarz biblijny podał pewien charakterystyczny szczegół — wymienił imię swego brata (zob. JUDAS 4). Nasuwa się więc wniosek, że jego brat Jakub był powszechnie znany wśród chrześcijan. Wydaje się, że może chodzić tylko o jedną osobę — o Jakuba, którego apostoł Paweł zaliczył do „filarów” zboru w Jerozolimie i nazwał „bratem Pana” (Gal 1:19; 2:9; zob. też Dz 12:17; 15:13-21). A zatem ten Juda to najwidoczniej Judas, przyrodni brat Jezusa (Mt 13:55; Mk 6:3). Nie próbował jednak zwracać uwagi na swe pokrewieństwo z Synem Bożym, lecz pokornie przedstawił się jako „niewolnik Jezusa Chrystusa”.

O życiu Judy wiadomo niewiele. Być może i on w początkach służby Jezusa mówił o nim jak inni: „Postradał zmysły” (Mk 3:21). Ale nawet jeśli tak nie było, ani on, ani pozostali bracia nie wierzyli w Chrystusa Jezusa (Jn 7:5).

Jednakże Jezus po zmartwychwstaniu ukazał się swemu przyrodniemu bratu Jakubowi (1Ko 15:7). Niewątpliwie wydarzenie to w ogromnym stopniu przyczyniło się do tego, że nie tylko Jakub, ale też Juda i pozostali bracia nabrali pewności, iż Jezus naprawdę jest Mesjaszem. Dlatego jeszcze przed Pięćdziesiątnicą 33 r. n.e. trwali na modlitwie razem z 11 wiernymi apostołami i innymi zgromadzonymi w górnej izbie pewnego domu w Jerozolimie. Prawdopodobnie znajdowali się również wśród ok. 120 osób, które były obecne, gdy w wyniku losowania wybrano Macieja na miejsce niewiernego Judasza Iskariota (Dz 1:14-26). A jeśli tak, to razem z nimi otrzymali ducha świętego w dniu Pięćdziesiątnicy (Dz 2:1-4).

Żydowski system religijny (Gal 1:13, 14). W I w. n.e. judaizm w swych różnych formach nie opierał się wyłącznie na Pismach Hebrajskich. Saduceusze, stanowiący jeden z jego głównych odłamów, odrzucali biblijną naukę o zmartwychwstaniu i nie wierzyli w istnienie aniołów (Mk 12:18-27; Dz 23:8). Faryzeusze, którzy tworzyli inne ważne ugrupowanie, co prawda w tych kwestiach byli przeciwnego zdania niż saduceusze (Dz 23:6-9), ale za to unieważniali Słowo Boże swymi licznymi niebiblijnymi tradycjami (Mt 15:1-11). Właśnie te tradycje — a nie Prawo Mojżeszowe, które było „wychowawcą prowadzącym do Chrystusa” (Gal 3:24) — utrudniły wielu osobom przyjęcie Syna Bożego. Samo Prawo było dobre i święte (Rz 7:12), natomiast ludzkie tradycje zniewoliły Żydów (Kol 2:8). Niezwykła gorliwość o ‛tradycje ojców’ uczyniła z Saula (Pawła) zajadłego prześladowcę chrześcijan (Gal 1:13, 14, 23; zob. FARYZEUSZE; SADUCEUSZE).

(z hebr.; forma imienia Juda).

1. Przodek Marii, matki Jezusa; potomek Natana, syna Dawida. Judas był synem Józefa i ojcem Symeona; stanowił siódme pokolenie od Natana, a zatem żył przed niewolą babilońską (Łk 3:30, 31).

2. Judas (Juda) Galilejczyk, o którym wspomniał Gamaliel w swym wystąpieniu przed