i musiały zostać później skorygowane (2:21, 22; 11:13; 12:16; 13:28; 20:9; 21:4).

5) Poza tym pisarz przedstawia się jako „uczeń, którego Jezus miłował” (Jn 21:20, 24). Najwyraźniej należał do trzech najbardziej zaufanych apostołów, którzy byli u boku Jezusa w pewnych szczególnych sytuacjach, np. podczas przemienienia (Mk 9:2) i gdy przeżywał udrękę w ogrodzie Getsemani (Mt 26:36, 37). Spośród tych trzech trzeba wyłączyć Jakuba — nie mógł on być pisarzem tej Ewangelii, gdyż z rozkazu Heroda Agryppy I poniósł śmierć ok. 44 r., a żadne dowody nie potwierdzają tak wczesnego powstania tej relacji. Nie mogło również chodzić o Piotra, ponieważ został on wymieniony razem z „uczniem, którego Jezus miłował” (Jn 21:20, 21).

Autentyczność. Zbór wczesnochrześcijański uznawał Ewangelię według Jana za księgę kanoniczną. Zawierają ją niemal wszystkie starożytne katalogi, nie kwestionując jej autentyczności. Wyraźne ślady korzystania z niej można znaleźć w listach Ignacego z Antiochii (ok. 110 n.e.), a także w pismach Justyna Męczennika, żyjącego jedno pokolenie później. Ewangelia ta występuje we wszystkich najważniejszych kodeksach Chrześcijańskich Pism Greckich — synajskim, watykańskim, aleksandryjskim, Efrema, Bezy, waszyngtońskim i Koridethi — oraz we wszystkich starożytnych przekładach. Urywek rozdz. 18 znajduje się na papirusie Rylands 457 (P⁵²), pochodzącym z pierwszej połowy II w. Ponadto papirus Chester Beatty 1 (P⁴⁵) zawiera fragmenty rozdz. 10 i 11, a papirus Bodmer II (P⁶⁶), datowany na III w., znaczną część całej tej Ewangelii.

Kiedy i gdzie spisana. Jak się powszechnie przyjmuje, gdy Jan ok. 98 r. spisywał swą Ewangelię, powrócił już z wygnania na wyspie Patmos i przebywał w oddalonym mniej więcej o 100 km Efezie lub w jego okolicy. Rzymski cesarz Nerwa (96-98) pozwolił wrócić wielu zesłańcom skazanym na odosobnienie pod koniec panowania jego poprzednika, Domicjana. Jan mógł być jednym z nich. W objawieniu, które otrzymał na Patmos, polecono mu napisać m.in. do zboru w Efezie.

Jan dożył bardzo sędziwego wieku; kiedy spisywał Ewangelię, mógł mieć ok. 90 lub nawet 100 lat. Niewątpliwie znał trzy pozostałe sprawozdania z ziemskiego życia i służby Jezusa, a także Dzieje Apostolskie i listy napisane przez Pawła, Piotra, Jakuba i Judę. Miał okazję obserwować naukę chrześcijańską w pełni rozwiniętą oraz efekty, jakie przyniosło głoszenie jej wśród wszystkich narodów. Widział też początki działalności „człowieka bezprawia” (2Ts 2:3). Był świadkiem spełnienia się wielu proroctw Jezusa, zwłaszcza dotyczących zburzenia Jerozolimy i końca ówczesnego żydowskiego systemu rzeczy.

Cel Ewangelii według Jana. Jan, natchniony duchem świętym, zrelacjonował tylko wybrane wydarzenia; jak sam zaznacza, „oczywiście Jezus dokonał przed uczniami również wielu innych znaków, które nie są zapisane w tym zwoju”, oraz „jest też zresztą wiele innych rzeczy, których Jezus dokonał; a gdyby je spisano ze wszystkimi szczegółami, sądzę, że cały świat nie pomieściłby spisanych zwojów” (Jn 20:30; 21:25).

Mając to na uwadze, Jan tak wyjaśnia cel sporządzenia tego natchnionego doniesienia, w którym rzadko powtarza informacje z wcześniejszych sprawozdań: „Ale te zostały zapisane, abyście uwierzyli, że Jezus jest Chrystusem, Synem Bożym, i abyście dzięki wierze mieli życie za sprawą jego imienia” (Jn 20:31).

Jan podkreślał, że to, co spisał, jest prawdą i rzeczywiście się zdarzyło (Jn 1:14; 21:24). Jego Ewangelia stanowi cenne uzupełnienie kanonu biblijnego, gdyż jest wiarygodnym świadectwem ostatniego żyjącego apostoła Jezusa Chrystusa.

Szeroko udostępniona. Ewangelia według Jana to najbardziej rozpowszechniona księga biblijna. Niezależnie od tego, że wchodzi w skład kompletnych wydań Pisma Świętego, została wydana i rozprowadzona w tysiącach egzemplarzy jako odrębna publikacja.

Wartość. Zgodnie z Księgą Objawienia, w której Jezus Chrystus przedstawia się jako „początek stworzenia Bożego” (Obj 3:14), Jan nadmienia: „Ten był na początku u Boga” oraz: „Wszystko zaczęło istnieć przez niego” (Jn 1:1-3). W całym swoim sprawozdaniu ewangelicznym uwypukla bliskie stosunki łączące jednorodzonego Syna Bożego z Ojcem, przytacza też wiele wypowiedzi Jezusa ukazujących tę więź. W czasie lektury czytelnik wciąż ma świadomość zażyłości między Ojcem a Synem, podporządkowania Syna oraz faktu, że wielbił on Jehowę jako swego Boga (Jn 20:17). Dzięki takiej bliskości Syn mógł objawić Ojca jak nikt inny; przedstawił sprawy, których nawet się nie domyślali słudzy Boży z dawniejszych stuleci. Poza tym Jan podkreśla tkliwą miłość Ojca do Syna oraz do tych, którzy dzięki wierze w Syna również stają się synami Bożymi.

Ewangelia ta ukazuje, że właśnie przez Jezusa Chrystusa spływają na ludzkość Boże błogosławieństwa i że tylko za jego pośrednictwem można przystępować do Boga. Jezus jest scharakteryzowany jako ten, przez którego przychodzi niezasłużona życzliwość i prawda (Jn 1:17), a także jako „Baranek Boży” (1:29), „jednorodzony Syn Boży” (3:18), „oblubieniec” (3:29), „prawdziwy chleb z nieba” (6:32), „chleb Boży” (6:33), „chleb życia” (6:35), „chleb żywy” (6:51), „światło świata” (8:12), „Syn Człowieczy” (9:35), „drzwi” owczarni (10:9), „wspaniały pasterz” (10:11), „zmartwychwstanie i życie” (11:25), „droga i prawda, i życie” (14:6) oraz „prawdziwa winorośl” (15:1).

Jan uwypukla pozycję Jezusa Chrystusa jako Króla (Jn 1:49; 12:13; 18:33), jego władzę sędziowską (5:27) oraz otrzymaną od Ojca moc wskrzeszania umarłych (5:28, 29; 11:25). Wyjawia też rolę Chrystusa w zesłaniu ducha świętego, nazwanego „wspomożycielem”, który miał wszystko uczniom przypomnieć, a także pouczać ich i świadczyć o Jezusie (14:26; 15:26; 16:14,15). Z drugiej strony Jan nie pozwala czytelnikowi zapomnieć, że jest to duch Boży, czyli pochodzący od Boga i przez Niego udzielany. Jezus wyraźnie zaznaczył, że duch święty nie przyjdzie w zapowiedzianej roli, dopóki on sam nie wróci do Ojca, który jest od niego większy (14:28; 16:7). Wówczas uczniowie zdołają dokonywać nawet większych dzieł, gdyż Chrystus będzie ponownie ze swym Ojcem i odpowie na prośby zanoszone w jego imieniu — a wszystko to w tym celu, by przysporzyć chwały Ojcu (14:12-14).

Jan podkreśla również, że Jezus Chrystus złożył ofiarę okupu za ludzkość (Jn 3:16; 15:13). Określenie „Syn Człowieczy” przypomina nam, że stawszy się ciałem, Jezus ściśle spokrewnił się z ludźmi i z tego względu — zgodnie z pierwowzorem ustalonym w Prawie — mógł zostać wykupicielem i mścicielem krwi (Kpł 25:25; Lb 35:19). Chrystus oświadczył naśladowcom, że władca tego świata nie ma w nim nic swego i że on sam zwyciężył świat, wskutek czego świat został osądzony, a jego władca będzie wyrzucony (Jn 12:31; 14:30). Jezus zachęca swych naśladowców, by za jego przykładem pokonywali świat, będąc niezłomnie lojalni wobec Boga (Jn 16:33). Harmonizuje to z ukazanym Janowi objawieniem, w którym Chrystus kilkakrotnie przypomina o potrzebie zwyciężania i obiecuje, że pozostający z nim w jedności znajdą się u jego boku w niebie, gdzie zostaną sowicie nagrodzeni (Obj 2:7, 11, 17, 26; 3:5, 12, 21).

Nieautentyczny fragment z Jana 7:53 do 8:11. Tych 12 wersetów niewątpliwie dodano do pierwotnego tekstu Ewangelii według Jana. Nie ma ich w kodeksach synajskim i watykańskim, choć pojawiają się już w pochodzącym z V w. Kodeksie Bezy i w późniejszych manuskryptach greckich. Pomija je większość starożytnych przekładów. Bezsprzecznie nie wchodzą one w skład Ewangelii według Jana. W pewnej grupie manuskryptów greckich fragment ten pojawia się przy końcu tej Ewangelii, a w innej po słowach z Łukasza 21:38, co tylko potwierdza wniosek, że nie jest to tekst autentyczny ani natchniony.

Listy te należą do ostatnich ksiąg natchnionych Pism. Chociaż w ich treści nie pojawia się imię apostoła Jana, bibliści z reguły zgadzają się z tradycyjnym poglądem, że Ewangelia według Jana oraz trzy listy nazwane 1, 2 i 3 Jana wyszły spod pióra jednego pisarza. Między tymi listami a czwartą Ewangelią jest wiele podobieństw.

Autentyczność listów Jana jest dobrze potwierdzona. Treścią harmonizują z pozostałymi Pismami. Ich prawdziwość poświadcza wielu pisarzy wczesnochrześcijańskich. Polikarp najwyraźniej cytuje 1 Jana 4:3. Jak donosi Euzebiusz z Cezarei, pierwszy list poświadczył również Papiasz; uczynili to także Tertulian i Cyprian. Poza tym list ten znajduje się w syryjskiej Peszitcie. Dwa pozostałe listy najwidoczniej znał Klemens Aleksandryjski; według Euzebiusza nawiązywał też do nich Dionizy Aleksandryjski; Ireneusz najprawdopodobniej przytacza 2 Jana 10, 11. Ci ostatni pisarze potwierdzają także autentyczność pierwszego listu.

Wszystko przemawia za tym, że Jan napisał swe listy w Efezie ok. 98 r. n.e., mniej więcej w tym samym okresie, co sprawozdanie ewangeliczne. Pojawiające się często określenie „dziateczki” („dziecięta”) najwyraźniej wskazuje, iż był w podeszłym wieku.

Pierwszy list. List ten ma raczej formę rozprawy, gdyż nie zawiera ani pozdrowień, ani charakterystycznego zakończenia. W drugim rozdziale Jan zwraca się do ojców, dzieci i młodzieńców, nie pisał więc do konkretnej osoby. Najprawdopodobniej list ten był przeznaczony dla jakiegoś zboru (lub zborów), a w gruncie rzeczy dotyczy wszystkich, którzy są w jedności z Chrystusem (1Jn 2:13, 14).

Wszyscy apostołowie oprócz Jana już nie żyli. Minęło przeszło 30 lat od napisania ostatniego z wcześniejszych listów zaliczanych do Chrześcijańskich Pism Greckich. Czasy apostolskie dobiegały końca. Wiele lat wcześniej Paweł dał Tymoteuszowi