morza”), zawiązują dalekosiężny spisek i przypuszczają atak wtedy, gdy słudzy Boży zaznają wielkiej pomyślności. Całkiem słusznie więc uczestników buntu wszczętego po Millennium nazwano „Gogiem i Magogiem”. Spotka ich doszczętna zagłada (Obj 20:8-10, 14).

(„narody”).

1. Królestwo Tidala — sprzymierzeńca Kedorlaomera, króla Elamu (Rdz 14:1-9). Snuto rozmaite przypuszczenia, ale dotąd nie ustalono, gdzie leżało. Zważywszy na znaczenie tego terminu oraz na to, iż w innych wersetach oddano go jako rzeczownik pospolity „narody” (Sdz 4:2; Iz 9:1), niektórzy sugerują, że Goim to grupa plemion różnej narodowości (zob. TIDAL).

2. Państwo kananejskie na zach. brzegu Jordanu; jego król, nazwany „królem Goimu w Gilgal”, został pokonany przez Jozuego (Joz 12:7, 23). Jest to jedyna dostępna informacja o tym Goimie. Wspomnianego Gilgal, będącego zapewne ośrodkiem władzy, nie należy mylić ze znanym obozowiskiem Izraelitów w pobliżu Jordanu.

Miasto w Baszanie na terytorium plemienia Manassesa, wybrane na miasto schronienia (Pwt 4:41-43; Joz 20:2, 8). Otrzymali je Lewici z rodu Gerszonitów (Joz 21:27; 1Kn 6:71). Zdaniem większości uczonych chodzi o Saham al-Dżolan, leżące ok. 28 km na wsch. od Jeziora Galilejskiego. Region nazywany obecnie wzgórzami Golan, a w starożytności Gaulanitydą (Gaulanitis), znajduje się nieco bliżej Jeziora Galilejskiego niż omawiane miasto.

Zobacz BRODA; ŁYSINA.

Dolna część nogi, między kolanem a kostką. W Biblii słowo keraʽájim, tłumaczone na „goleń”, zawsze określa nogę zwierzęcia, zwykle przeznaczonego na ofiarę (Kpł 1:9, 13; 4:11, 12; 8:21; 9:14). Jeden raz oddano je jako „odnóża skoczne” w kontekście „rojących się skrzydlatych stworzeń” (Kpł 11:21). W Amosa 3:12 prorok Jehowy wspomniał o pasterzu wyrywającym z paszczy lwa dwie golenie (najwyraźniej po to, żeby uwolnić się od odpowiedzialności za utratę zwierzęcia ze stada). W ten sposób prorok obrazowo przedstawił nadciągającą zagładę Samarii, a zwłaszcza jej przywódców — gdy Samaria zostanie niejako pożarta przez wrogów, ocaleje niewiele osób.

(„[miejsce] czaszki”).

Miejsce, gdzie zawieszono Jezusa na palu, leżące poza obrębem Jerozolimy, choć w jej pobliżu (Mt 27:33; Jn 19:17-22; Heb 13:12). Nieopodal znajdowała się droga oraz ogród, a w nim grobowiec (Mt 27:39; Jn 19:41). Golgota, czyli „miejsce czaszki”, zwana jest także „Kalwarią” (Łk 23:33, Db), od łacińskiego calvaria („czaszka”). Wprawdzie w Biblii nie podano, czy Golgota leżała na wzgórzu, ale wspomniano, iż niektórzy obserwowali egzekucję z pewnej odległości (Mk 15:40; Łk 23:49).

W IV w. n.e. cesarz Konstantyn polecił biskupowi Makaremu ustalić, gdzie stracono i pochowano Jezusa. Makary uznał, że chodzi o teren, na którym Hadrian postawił świątynię ku czci Afrodyty (Wenus). Konstantyn nakazał zburzyć ów przybytek i wznieść tam kościół, który później został rozbudowany i zmodernizowany, a obecnie jest znany jako bazylika Grobu Pańskiego. Wykopaliska archeologiczne prowadzone od r. 1960 ujawniły, że na tym terenie chowano niegdyś zmarłych — przypuszczalnie również w I w. n.e. A zatem w jednym z miejsc uznawanych tradycyjnie za Golgotę i grobowiec Jezusa stoi dziś bazylika Grobu Pańskiego. Chociaż teraz znajduje się ono w obrębie murów Jerozolimy, w czasach Jezusa mogło leżeć poza ich granicami.

Za prawdopodobne miejsce stracenia Jezusa uważa się także wzniesienie położone 230 m na pn. wsch. od Bramy Damasceńskiej, zwane współcześnie Kalwarią Gordona. Taką lokalizację Golgoty i grobu Jezusa zasugerowano w r. 1842, a w 1883 r. za hipotezą tą opowiedział się generał C. G. Gordon, brytyjski bohater wojenny. Niemniej na podstawie dostępnych znalezisk archeologicznych G. Barkay ustalił, że pobliski „Grób w ogrodzie”, często wskazywany turystom jako grobowiec Jezusa, został wykuty i był przez jakiś czas używany już w VIII lub VII w. p.n.e. W takim razie nie odpowiadałby opisowi z Jana 19:41, gdzie wspomniano o „nowym grobowcu pamięci, w którym jeszcze nikogo nie złożono” (Biblical Archaeology Review, marzec-kwiecień 1986, s. 50).

Lokalizacja Golgoty nierzadko wywoływała burzliwe dyskusje religijne. Nie ma jednak żadnych dowodów archeologicznych, które by przemawiały za Kalwarią Gordona. Opowiadający się za miejscem, gdzie stoi bazylika Grobu Pańskiego, opierają się co prawda na archeologii, lecz głównie polegają na tradycji sięgającej IV w. W periodyku Biblical Archaeology Review (maj-czerwiec 1986, s. 38) skomentowano to następująco: „Nie ma absolutnej pewności, że bazylika Grobu Pańskiego stoi na miejscu, gdzie pochowano Jezusa, ale nie ma też żadnej bardziej przekonującej alternatywy”. Tak więc położenie Golgoty w dalszym ciągu pozostaje w sferze domysłów.