Pawła” czy „Marku, kuzynie [anepsiòs] Barnabasa” (Dz 23:16; Kol 4:10). W Łukasza 21:16 występuje zarówno greckie słowo syggenòn („krewni”, np. kuzyni), jak i adelfòn („bracia”), co wskazuje, że w Pismach Greckich słowa te nie są używane zamiennie.

Skoro wtedy, gdy Jezus pełnił swą służbę, ‛jego bracia nie wierzyli w niego’, wyrażenie „jego bracia” z pewnością nie może się odnosić do braci w sensie duchowym (Jn 7:3-5). Jezus wyraźnie pokazał różnicę między swymi cielesnymi braćmi a uczniami, którzy uwierzyli w niego i byli jego braćmi duchowymi (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35; Łk 8:19-21). Wzmianka o tym, że cieleśni bracia nie wierzyli w Jezusa, wyklucza utożsamianie ich z apostołami noszącymi te same imiona: Jakubem, Szymonem i Judasem. Poza tym w Biblii braci Jezusa wyraźnie odróżniono od jego uczniów (Jn 2:12).

Również stosunki łączące cielesnych braci Jezusa z jego matką, Marią, wskazują, że byli to jej synowie, a nie dalsi krewni. Zazwyczaj wymieniano ich razem z nią. Pogląd, iż Maria z Józefem mieli inne dzieci, potwierdzają też biblijne wypowiedzi o tym, że Jezus był „pierworodnym” Marii (Łk 2:7) i że Józef „z nią nie współżył, dopóki nie urodziła syna” (Mt 1:25). Nawet mieszkańcy Nazaretu rozpoznawali Jezusa jako „brata Jakuba i Józefa, i Judasa, i Szymona”, dodając: „A jego siostry — czyż nie są tu wśród nas?” (Mk 6:3).

W związku z powyższymi wersetami nasuwa się pytanie: Dlaczego więc Jezus tuż przed śmiercią nie powierzył swej matki, Marii, opiece cielesnych braci, lecz apostoła Jana? (Jn 19:26, 27). Najwyraźniej dlatego, że apostoł Jan, jego kuzyn, dowiódł swej wiary i Jezus szczególnie go miłował. Ta duchowa więź była dla niego ważniejsza od cielesnej; ponadto nic nie wskazuje na to, by bracia Jezusa już wtedy byli jego uczniami.

Po zmartwychwstaniu Jezusa jego bracia zmienili swe sceptyczne nastawienie, bo gdy wstąpił do nieba, razem z matką i apostołami zebrali się na modlitwie (Dz 1:14). Zapewne więc znaleźli się też w gronie uczniów, na których w dniu Pięćdziesiątnicy został wylany duch święty. Brat Jezusa Jakub odegrał szczególną rolę wśród starszych należących do ciała kierowniczego w Jerozolimie i napisał list noszący jego imię (Dz 12:17; 15:13; 21:18; Gal 1:19; Jak 1:1). Inny brat Jezusa, Juda, również napisał taki list (Judy 1, 17). Paweł nadmienił, że przynajmniej niektórzy z braci Pana byli żonaci (1Ko 9:5).

Zobacz MIEDŹ, MOSIĄDZ, BRĄZ.

Zarost poniżej ust, na szczękach i podbródku. W Pismach Hebrajskich brodę określa słowo zakán; inne słowo, safám, odnoszące się do wargi, bywa tłumaczone na „broda”, „wąsy”, „usta”, „wargi”. Niekiedy słowo zakán oznacza nie zarost, lecz dolną, wystającą część twarzy (Kpł 13:29, 30; 14:9).

Wśród starożytnych ludów wschodnich, łącznie z Izraelitami, brodę uważano za oznakę męskiej godności. Prawo dane przez Boga Izraelowi zabraniało ścinania włosów „na wysokości pejsów” (między uchem a okiem) i skraju brody (Kpł 19:27; 21:5). Zakaz ten z pewnością wynikał stąd, że u niektórych narodów pogańskich był to element praktyk religijnych.

Niekiedy na znak głębokiego żalu, wstydu bądź upokorzenia mężczyzna rwał sobie włosy z brody albo przestawał pielęgnować brodę lub wąsy (Ezd 9:3). Prawdopodobnie po zaniedbanym zaroście Mefiboszeta, syna Jonatana, Dawid rozpoznał, że gdy uciekał z powodu buntu Absaloma, Mefiboszet rzeczywiście był pogrążony w żalu, wbrew oszczerczym twierdzeniom jego sługi Ciby (2Sm 16:3; 19:24-30). Zgolenie brody obrazowało nieszczęście lub wielką rozpacz wywołaną nieszczęściem (Iz 7:20; 15:2; Jer 48:37; Eze 5:1).

Gdy w 607 r. p.n.e. została zniszczona Jerozolima, mężczyźni z Szechem, Szilo i Samarii na znak żalu zgolili sobie brody, rozdarli szaty i zrobili nacięcia na ciele. Przynieśli też ofiary do domu Jehowy, ale bezkrwawe; prawdopodobnie chcieli je złożyć na miejscu, gdzie wcześniej stała świątynia (Jer 41:5). Postępowanie tych mężczyzn nie było w pełni zgodne z Prawem Bożym — np. wbrew wyraźnemu zakazowi zrobili na sobie nacięcia (Kpł 19:28; 21:5).

Przywiązywanie wagi do wyglądu brody miało wpływ na to, jak Achisz, król Gat, potraktował Dawida, który udawał przed nim obłąkanego. Między innymi okoliczność, że Dawid ślinił sobie brodę, przekonała Achisza, iż ma do czynienia z szaleńcem (1Sm 21:13). Kiedy w późniejszym okresie Chanun, król Ammonitów, upokorzył posłańców Dawida, do połowy obcinając im brody, ten życzliwie pozwolił, by zamieszkali w Jerychu, dopóki im one nie odrosną. Ammonici wiedzieli, że tym czynem znieważyli Dawida i stali się dla niego „odrażającą wonią”, więc zaczęli się przygotowywać do wojny (2Sm 10:4-6; 1Kn 19:1-6).

Jeszcze przed wejściem w życie przymierza Prawa mężczyźni zwyczajowo nosili brody. Hebrajczycy nie stawiali sobie pomników, ale w Egipcie, Mezopotamii i innych krajach Bliskiego Wschodu